Şahsi cezasızlık sebebi veya cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsi sebep
Madde 167- (1) Yağma ve nitelikli yağma hariç, bu bölümde yer alan suçların;
a) Haklarında ayrılık kararı verilmemiş eşlerden birinin,
b) Üstsoy veya altsoyunun veya bu derecede kayın hısımlarından birinin veya evlat edinen veya evlatlığın,
c) Aynı konutta beraber yaşayan kardeşlerden birinin,
Zararına olarak işlenmesi halinde, ilgili akraba hakkında cezaya hükmolunmaz.
(2) Bu suçların, haklarında ayrılık kararı verilmiş olan eşlerden birinin, aynı konutta beraber yaşamayan kardeşlerden birinin, aynı konutta beraber yaşamakta olan amca, dayı, hala, teyze, yeğen veya ikinci derecede kayın hısımlarının zararına olarak işlenmesi halinde; ilgili akraba hakkında şikayet üzerine verilecek ceza, yarısı oranında indirilir.
GEREKÇE:
İzlenen suç politikası nedeniyle, aralarında belli akrabalık ilişkisi bulunan kişilerin birbirlerinin malvarlığına karşı işlemiş bulundukları suçlardan dolayı cezalandırılmamaları kabul edilmiştir. Ancak, yağma ve nitelikli yağma suçları açısından bu şahsî cezasızlık sebebinden yararlanma kabul edilmemiştir. Şahsî cezasızlık sebebinin söz konusu olduğu durumlarda, ilgili kişinin sadece cezaî sorumluluğuna gidilemez. İşlenen fiil, suç oluşturma özelliğini devam ettirmektedir.
Maddenin ikinci fıkrasında ise, malvarlığına karşı işlenen ve birinci fıkra kapsamına giren suçlardan dolayı cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsî nedenler gösterilmiştir.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Madde 524 – (Değişik: 3.2.1937–3112/1 md.)
(Değişik cümle: 6.6.1991 – 3756/19 md.) Bu babın birinci, üçüncü, dördüncü, beşinci ve sekizinci fasıllarında ve 516 ncı maddenin birinci fıkrası ile 518, 519 ve 521 inci maddelerinde beyan olunan cürümler:
1. Haklarında ayrılık kararı verilmemiş karı kocadan birinin.
2. Usul ve fürudan yahut bu derece sıhri akrabadan birinin veya analık, babalık veya evlatlığın,
3. Faille beraber bir dam altında yaşayan erkek veya kız kardeşin zararına olarak işlenmiş olursa fail hakkında takibat icra olunmaz.
Haklarında ayrılık kararı verilmiş olan karı veya kocanın yahut faille beraber bir dam altında yaşamayan erkek veya kız kardeşin veya faille beraber bir dam altında yaşamakta olan amca, dayı, hala, teyze, yeğen veya ikinci derecede sıhrî akrabanın zararına olarak işlenmiş ise fail hakkında takibat icrası şikâyete bağlıdır. Bu takdirde failin göreceği ceza üçte bir miktar azaltılır.
AÇIKLAMALAR
Türk Ceza Kanunu 167. Madde Kapsamında Şahsi Cezasızlık ve Cezadan İndirim Sebepleri: Hukuki İnceleme ve Uygulama
Özet
Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 167. maddesi, belirli şahsi ilişkilerde işlenen suçlar bakımından cezasızlık ya da cezada indirim öngörmektedir. Bu düzenleme, özellikle aile içi ilişkilerde hukuki ihtilafları azaltmak ve aile bütünlüğünü korumak amacı taşımaktadır. Makalede, şahsi cezasızlık ve cezadan indirim sebeplerinin kapsamı, uygulanacağı suçlar, hukuki dayanakları ve uygulamadaki temel kriterler ayrıntılı biçimde incelenmiştir. Ayrıca, sıkça sorulan sorularla konuya dair pratik sorunlar ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler: TCK 167, şahsi cezasızlık, cezada indirim, aile hukuku, ceza hukuku, kayın hısımlığı, suçlar, hukuki uygulama
I. Giriş
Türk Ceza Kanunu’nun 167. maddesi, kişisel ilişkilerin yoğun olduğu aile içi ve yakın hısımlık bağları kapsamında işlenen bazı suçlarda ceza sorumluluğunun hafifletilmesini veya kaldırılmasını amaçlar (Yılmaz, 2021). Bu düzenleme, karşılaştırmalı hukukta da farklı şekillerde yer almakla birlikte, ortak amacı aile içi huzurun korunmasıdır (Kara, 2020).
II. Şahsi Cezasızlık ve Cezadan İndirim Sebepleri
1. Genel Olarak
TCK’nın 167. maddesinde şahsi cezasızlık sebebi veya cezada indirim yapılmasını gerektiren sebepler belirlenmiştir. Temelde iki gerekçe öne çıkar:
- Aile mallarının müşterek tasarrufu gereği,
- Aile içi ilişkilerde adli mercilerin müdahalesini sınırlandırarak aile bütünlüğünü koruma amacı.
765 sayılı eski TCK’da da benzer düzenlemeler bulunmakla birlikte, TCK’da cezasızlık uygulanmayan suçlar ve indirim oranları farklılık göstermektedir (Çelik, 2022).
2. Uygulanacağı Suçlar
TCK 167. maddesi yağma ve nitelikli yağma suçu dışındaki belirli malvarlığına karşı işlenen suçlarda uygulanır. Bunlar arasında:
- Hırsızlık ve nitelikli hırsızlık (md.141-146)
- Mala zarar verme ve nitelikli halleri (md.151-152)
- İbadethanelere ve mezarlıklara zarar verme (md.153)
- Hakkı olmayan yere tecavüz (md.154)
- Güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık ve nitelikli halleri (md.155-159)
- Kaybolmuş eşya üzerinde tasarruf etme (md.160)
- Hileli iflas ve taksirli iflas (md.161-162)
- Karşılıksız yararlanma (md.163)
- Şirket veya kooperatifler hakkında yanlış bilgi verme (md.164)
- Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi (md.165)
- Bilgi vermeme (md.166)
Bu suçlar dışındaki fiillere uygulanmaz (Yılmaz, 2021).
III. Şahsi Cezasızlık Sebepleri
A. Haklarında Ayrılık Kararı Verilmemiş Eşler Arasında İşlenen Suçlar
Eşlerden birinin diğerinin zararına işlediği, yağma ve nitelikli yağma dışındaki suçlarda ceza verilmeyebilir. Evlilik, TMK hükümlerine uygun olmalı; dini nikâh veya uzun birliktelik cezasızlık sebebi sayılmaz. Ayrılık kararı bulunmamalı, boşanma kesinleşmemiş olmalıdır (Kara, 2020).
B. Üstsoy, Altsoy, Kayın Hısımları ve Evlat Edinen/Edilen Arasında İşlenen Suçlar
Üstsoy ve altsoy (anne, baba, çocuk, torun vb.) ile aynı derecede kayın hısımları arasındaki suçlarda cezasızlık uygulanır. Evlat edinme TMK hükümlerine uygun olmalıdır; manevi evlatlık veya usulüne uygun olmayan evlat edinmelerde uygulanmaz (Çelik, 2022).
C. Aynı Konutta Beraber Yaşayan Kardeşler Arasında İşlenen Suçlar
Kardeşlerin aynı konutta sürekli yaşaması şartıyla, işlenen suçlarda cezasızlık sebebi söz konusudur. Geçici konut değişiklikleri veya farklı dairelerde oturma durumları bu kapsamda değerlendirilmez (Yılmaz, 2021).
IV. Cezadan İndirim Sebepleri
A. Ayrılık Kararı Verilmiş Eşler Arasında İşlenen Suçlar
Haklarında mahkemece ayrılık kararı verilmiş veya kanunen ayrı yaşayan eşler arasındaki suçlarda indirim uygulanır. Ayrı yaşam kararı olmadan yapılan ayrılıklar indirim nedeni değildir (Kara, 2020).
B. Aynı Konutta Beraber Yaşamayan Kardeşler Arasında İşlenen Suçlar
Kardeşler aynı konutta yaşamıyorsa, işlenen suçlarda cezada indirim uygulanır.
C. Aynı Konutta Yaşayan Amca, Dayı, Hala, Teyze, Yeğen Arasında İşlenen Suçlar
Bu akrabalar arasında aynı konutta birlikte yaşama şartıyla indirim sebebi söz konusudur. Sıhrî hısımlık olmayan hallerde bu düzenleme uygulanmaz (Çelik, 2022).
D. İkinci Derece Kayın Hısımları Arasında İşlenen Suçlar
İkinci dereceden kayın hısımları (baldız, kayınbirader, görümce vb.) arasında aynı konutta yaşama halinde indirim uygulanabilir. Doktrinde bu konuda farklı görüşler mevcuttur (Yılmaz, 2021).
V. Kayın Hısımlığının Karşılıklı Olup Olmadığı Sorunu
TMK 18. maddesi uyarınca eşlerden biri ile diğer eşin kan hısımları arasında karşılıklı ve iki taraflı kayın hısımlığı doğar. Bu nedenle, şahsi cezasızlık ve indirim sebepleri yalnızca tek taraf için değil, her iki taraf için de uygulanmalıdır (Kara, 2020). Yargıtay kararları da bu yöndedir.
VI. Uygulamada Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Mahkemeler, akrabalık ilişkisini nüfus kayıtları ve diğer delillerle (tanık, muhtar tutanağı vb.) araştırmalıdır. Aynı konutta beraber yaşam şartı somut olarak tespit edilmelidir. Cezasızlık ve indirim hükümleri kapsamında, suçun işlendiği tarihteki hukuki durum esas alınır. Ayrıca, şahsi cezasızlık sebebinden yararlanmak sadece ilgili fail için geçerlidir, diğer faillerin cezalandırılmasına engel teşkil etmez (Çelik, 2022).
VII. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: Şahsi cezasızlık sebebi hangi suçlarda uygulanabilir?
Cevap: Yağma ve nitelikli yağma suçları hariç, TCK 167. maddesinde sayılan malvarlığına karşı işlenen suçlarda uygulanır.
Soru 2: Eşler arasında hangi şartlarda cezasızlık uygulanır?
Cevap: Evlilik TMK hükümlerine uygun olmalı, boşanma veya ayrılık kararı olmamalıdır.
Soru 3: Aynı konutta beraber yaşamayan kardeşlere cezasızlık uygulanır mı?
Cevap: Hayır, bu durumda cezada indirim yapılır.
Soru 4: Kayın hısımlığı cezasızlık ve indirim açısından nasıl değerlendirilir?
Cevap: TMK 18. maddeye göre kayın hısımlığı karşılıklı kabul edilir ve her iki taraf için de şahsi cezasızlık veya indirim sebebi oluşturur.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.