Dolandırıcılık Suçunda Uzlaştırma İşlemleri: TCK 157 ve CMK 253-255 Uygulamaları
Özet
Dolandırıcılık, Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 157. maddesi kapsamında düzenlenen, hileli davranışlarla bir kimsenin aldatılması suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasını içeren bir suç tipidir. 6763 sayılı Kanun ile değişik 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) kapsamında, dolandırıcılık suçları belirli koşullar altında uzlaşma kapsamına alınmıştır. Bu makalede, dolandırıcılık suçunda uzlaştırma süreci, şüpheli ve mağdurun hak ve yükümlülükleri, uygulamada dikkat edilmesi gereken noktalar ile uzlaştırmanın hukuki sonuçları ayrıntılı biçimde incelenmiştir.
1. Dolandırıcılık Suçu (TCK m.157)
TCK 157/1 maddesi, dolandırıcılığı şu şekilde tanımlar:
“Hileli davranışlarla bir kimseyi aldatıp, onun veya başkasının zararına olarak, kendisine veya başkasına bir yarar sağlayan kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.”
Bu suçun temel unsurları şunlardır:
- Hileli davranış: Failin, mağduru yanıltacak şekilde kasıtlı eylemde bulunması.
- Aldatma ve zarar: Mağdur veya üçüncü kişilerin zarar görmesi.
- Yarar sağlama: Fail veya üçüncü kişi lehine maddi menfaat elde edilmesi.
Dolandırıcılık suçunun, şikâyete bağlı olarak kovuşturulabilmesi ve uzlaştırma kapsamında değerlendirilebilmesi, CMK hükümleriyle yakından ilişkilidir.
2. Uzlaştırma Süreci (CMK m.253-255)
2.1. Uzlaştırmanın Hukuki Dayanağı
5271 sayılı CMK’nın 253. maddesi, belirli suçlarda şüpheli ile mağdur arasında uzlaştırma girişiminde bulunulacağını öngörmektedir. 5237 sayılı TCK’nın 157/1 maddesi kapsamındaki Dolandırıcılık suçu, 6763 sayılı Kanun ile eklenen 253/1-b/8 maddesi kapsamında uzlaşmaya tabidir.
6763 sayılı Kanun ile değişik 5271 sayılı CMK’nın 253/1. maddesi uyarınca TCK 157/1. maddesinde düzenlenen Dolandırıcılık suçunun uzlaşma kapsamına olması ve yine 6763 sayılı Kanunun 35. maddesi ile değişik 5271 sayılı CMK’nın 254. maddesi uyarınca “Kamu davası açıldıktan sonra kovuşturma konusu suçun uzlaşma kapsamında olduğunun anlaşılması halinde kovuşturma dosyası uzlaştırma işlemlerinin 253. maddede belirtilen esas ve usule göre, yerine getirilmesi için uzlaştırma bürosuna gönderilir” şeklindeki düzenleme, 5237 sayılı TCK’nın 7/2 maddesindeki “suçun işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanun ile sonradan yürürlüğe giren kanunların hükümleri farklı ise, failin lehine olan kanun uygulanır ve infaz olunur” şeklindeki düzenleme ve “7188 Ceza Muhakemesi Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 27. Maddesi ile 5271 sayılı CMK’nın 280. Maddesinin 1. Fıkrasına eklenen f bendi uyarınca ” soruşturma veya kovuşturma şartının gerçekleşmediğinin veya ön ödeme ve uzlaştırma usulünün uygulanmadığının anlaşılması ya da davanın ilk derece mahkemesinde görülmekte olan bir dava ile birlikte yürütülmesinin zorunlu olması halinde hükmün bozulmasına ve dosyanın yeniden incelenmek ve hükmolunmak üzere hükmü bozulan ilk derece mahkemesine veya kendi yargı çevresinde uygun göreceği diğer bir ilk derece mahkemesine gönderilmesine,” karar verir. hükmü karşısında; 6763 sayılı Kanunun 35. maddesi ile değişik 5271 sayılı CMK’nın 254. maddesi gereğince yargılama şartı olan uzlaştırma işlemlerinin yerine getirilmesi ve sonucuna göre sanıkların hukuki durumunun takdir ve tayin edilmesi gerekir.
2.2. Uzlaştırmanın Amaçları
- Mağdurun zararının giderilmesi
- Yargılamanın hızlanması ve kaynak tasarrufu
- Suçtan zarar görenin şikâyet hakkını etkili biçimde kullanması
2.3. Uzlaştırmanın Başlatılması
Kamu davası açılmadan önce:
- Soruşturma aşamasında dosya uzlaştırma bürosuna gönderilir.
- Uzlaştırmacı, şüpheli ve mağdura uzlaşma teklifinde bulunur.
- Taraflara, uzlaşmanın hukuki sonuçları detaylı biçimde açıklanır.
Kamu davası açıldıktan sonra (CMK m.254):
- Kovuşturma konusu suçun uzlaşma kapsamında olduğu anlaşılırsa, dosya uzlaştırma bürosuna gönderilir.
- Uzlaşma sağlanırsa, sanığın edimi yerine getirmesi halinde dava düşer. Edimin takside bağlanması veya ileri tarihe bırakılması halinde durma kararı verilir.
2.4. Birden Fazla Fail Durumu (CMK m.255)
- Aralarında iştirak ilişkisi olsun veya olmasın, birden çok kişi tarafından işlenen dolandırıcılık suçlarında sadece uzlaşmayı kabul eden kişi uzlaştırmadan faydalanır.
- Diğer fail açısından yargılama devam eder.
3. Şüpheli/Sanık Açısından Yapılması Gerekenler
- Uzlaştırma teklifine cevap verme: Teklifin tebliğinden itibaren 7 gün içinde kabul veya reddetme kararı bildirilmelidir.
- Edimin yerine getirilmesi: Uzlaşma sağlanırsa, sanığın zarar görenin talep ettiği ödemeyi veya diğer yükümlülükleri def’aten yerine getirmesi gerekir.
- Hukuki danışmanlık: Uzlaştırma süreci ve edimlerin hukuka uygun şekilde yerine getirilmesi için alanında uzman ceza avukatından yardım alınmalıdır.
- İtiraz ve beyan hakkı: Uzlaşmayı reddetmiş olsa bile, dava süresince taraflar arasında uzlaşmanın sağlandığını belgelemek mümkündür.
4. Mağdur/Suçtan Zarar Gören Açısından Yapılması Gerekenler
- Uzlaşma teklifini değerlendirme: Teklifin alınmasından itibaren 7 gün içinde karar verilmelidir.
- Hakkın korunması: Uzlaşmayı kabul ederek zararının giderilmesini sağlayabilir; kabul etmezse, dava süreci devam eder.
- Kanuni temsilci veya vekil: Reşit değilse veya hukuki yardım gerekiyorsa kanuni temsilci veya vekil aracılığıyla işlem yapılır.
- Edimlerin takibi: Uzlaşma sonucunda failin yerine getirdiği veya getirmediği edimlerin takibi önemlidir.
5. Uzlaştırmanın Hukuki Sonuçları
- Uzlaşma edimin def’aten yerine getirilmesiyle, soruşturma konusu suç nedeniyle kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir.
- Edimin ileri tarihe bırakılması veya taksite bağlanması durumunda dava durur, süresince zamanaşımı işlemez.
- Uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi hâlinde, dava yargılamaya kaldığı yerden devam eder.
- Uzlaşma müzakereleri gizli olup, delil olarak kullanılamaz.
6. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: Dolandırıcılık suçu her zaman uzlaşmaya tabii midir?
Cevap: Hayır. Uzlaştırma, 6763 sayılı Kanunla değişik CMK 253/1-b/8 kapsamında sadece belirli şartlarla geçerlidir.
Soru 2: Uzlaşma sağlanırsa mağdur dava açabilir mi?
Cevap: Uzlaşma sonucunda sanığın edimini yerine getirmesi hâlinde, mağdur ayrıca tazminat davası açamaz; açılmış dava feragat edilmiş sayılır.
Soru 3: Birden fazla fail varsa uzlaşma nasıl uygulanır?
Cevap: Sadece uzlaşmayı kabul eden fail hakkında uzlaştırma sonucu uygulanır; diğerleri açısından yargılama devam eder.
Soru 4: Uzlaştırma müzakerelerine katılmak zorunlu mudur?
Cevap: Katılım zorunludur; katılmayan taraf uzlaşmayı reddetmiş sayılır.
7. Sonuç ve Öneriler
Dolandırıcılık suçunda uzlaştırma, hem mağdurun zararının hızlı şekilde giderilmesini hem de ceza yargılamasının etkin yürütülmesini sağlayan önemli bir mekanizmadır. Ancak sürecin hukuka uygun biçimde yürütülmesi için:
- Şüpheli/sanık ve mağdur, uzlaştırma tekliflerini zamanında değerlendirmeli,
- Edimlerin yerine getirilmesi titizlikle takip edilmeli,
- Karmaşık durumlarda uzman ceza avukatlarından profesyonel yardım alınmalıdır.
Bu şekilde hem hukuki haklar korunur hem de adaletin etkin şekilde sağlanması mümkün olur.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.