Ceza yargılamasında sanık kendisi bilirkişi raporu, bilirkişi mütalaası, uzman mütalaası aldırabilir mi? Bilirkişi raporunu ne kadar sürede hazırlar? Bilirkişiyi reddetmek (bilirkişinin reddi) mümkün müdür?
Ceza Muhakemesinde Bilirkişi İncelemesi: CMK m. 62-73 Kapsamında Hukukî ve Uygulamalı Bir Değerlendirme
Özet
Ceza muhakemesinde bilirkişi incelemesi, çözümü özel veya teknik bilgi gerektiren konuların aydınlatılmasında vazgeçilmez bir kurumdur. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 62-73. maddeleri arasında ayrıntılı olarak düzenlenen bilirkişilik, hem şüpheli/sanık hem de suçtan zarar gören/katılan açısından büyük önem taşır. Bu çalışmada, bilirkişinin atanması, görevleri, raporunun değerlendirilmesi, reddi ve sorumluluğu ayrıntılı olarak incelenecek; ayrıca uygulamada karşılaşılan sorunlar ve Yargıtay kararları ışığında değerlendirmeler yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Ceza muhakemesi, bilirkişi, bilirkişi raporu, CMK, ceza yargılaması
Giriş
Ceza muhakemesinde amaç, maddi gerçeğe ulaşmak ve adil bir yargılama sonucunda doğru hüküm kurmaktır. Ancak hâkim her konuda uzman olmayabilir. Özellikle teknik, bilimsel veya özel bilgi gerektiren konularda bilirkişilerin görüşüne başvurulması zorunluluk hâlini alır. CMK m. 62-73, bilirkişilik kurumunun usul ve esaslarını düzenleyerek yargılamanın güvenilirliğini teminat altına alır.
Bilirkişilere Uygulanan Hükümler (CMK m. 62)
Tanıklara ilişkin hükümler, bilirkişiler hakkında da kıyasen uygulanır. Böylece, bilirkişilerin tarafsızlığı, yemin yükümlülüğü, çekinme ve reddi konularında tanıklara benzer usuller geçerli olmaktadır.
Bilirkişinin Atanması ve Atanabilecekler (CMK m. 63-64)
- Atama Yetkisi: Hâkim veya mahkeme, gerekirse Cumhuriyet savcısı bilirkişi atayabilir.
- Zorunluluk Şartı: Genel bilgiyle çözülebilecek konularda bilirkişiye başvurulamaz.
- Atanabilecek Kişiler: Bilirkişilik bölge kurulu listelerinde yer alanlar önceliklidir. Listelerde bulunmayan uzmanlar ancak istisnai hallerde görevlendirilebilir.
Bu noktada, hukuki değerlendirme ve nitelendirmeler bilirkişinin değil, hâkimin görev alanına girer.
Bilirkişiliği Kabul Yükümlülüğü (CMK m. 65)
Resmî bilirkişiler, meslekten kaynaklanan uzmanlığa sahip kişiler ve gerekli mesleği icra etmeye yetkili olanlar bilirkişiliği kabul etmek zorundadır.
Bilirkişinin Görev ve Sorumlulukları (CMK m. 66)
- İnceleme konusu ve sorular atama kararında belirtilir.
- Rapor en geç 3 ay içinde hazırlanmalı, zorunlu hallerde bu süre 3 ay daha uzatılabilir.
- Rapor süresinde sunulmazsa bilirkişinin değiştirilmesi mümkündür.
- Bilirkişi tarafsızlık, bilim ve teknik kurallara uygunluk esasına göre görevini yürütür.
Bilirkişi Raporu ve Uzman Mütalaası (CMK m. 67)
- Rapor yazılı olarak sunulur.
- Birden fazla bilirkişi atanmışsa farklı görüşler rapora eklenir.
- Bilirkişi, hukuki nitelendirme yapamaz.
- Taraflar, bilirkişi raporuna karşı kendi uzmanlarından bilimsel mütalaa alabilirler.
Duruşmada Bilirkişinin Dinlenmesi (CMK m. 68)
Mahkeme, bilirkişiyi duruşmaya çağırabilir. Tarafların talebi üzerine de bilirkişi veya bilimsel mütalaa hazırlayan uzman dinlenebilir.
Bilirkişinin Reddi ve Çekinme Hakkı (CMK m. 69-70)
- Hâkimin reddi sebepleri, bilirkişiler için de geçerlidir.
- Taraflar, bilirkişiyi reddedebilir.
- Tanıklıktan çekinme sebepleri bilirkişiler için de uygulanır.
Görevini Yapmayan Bilirkişiye İlişkin İşlem (CMK m. 71)
Usulüne uygun çağrıldığı hâlde görevini yerine getirmeyen bilirkişilere para cezası uygulanır ve durum bilirkişilik bölge kuruluna bildirilir.
Bilirkişi Gider ve Ücreti (CMK m. 72)
Bilirkişiye emek ve mesaisine uygun ücret ödenir. Bu ücret Adalet Bakanlığı’nın her yıl güncellediği tarifeye göre belirlenir.
Sahte Para ve Değerler Üzerindeki İnceleme (CMK m. 73)
Sahtecilik suçlarında el konulan paralar, ilgili resmi kurumlara incelettirilir. Yabancı devletlerin paralarında ise yetkili Türk makamlarının görüşü alınır.
Şüpheli/Sanık Açısından Bilirkişi İncelemesi
- Bilirkişi raporuna itiraz edebilirler.
- Kendi seçtikleri uzmanlardan bilimsel mütalaa alabilirler.
- Raporun güvenilirliği konusunda savunma stratejisi geliştirmeleri gerekir.
- Bu süreçte ceza hukuku alanında uzman bir avukat ile hareket etmeleri hayati önem taşır.
Suçtan Zarar Gören/Mağdur Açısından Bilirkişi İncelemesi
- Bilirkişi raporuna karşı görüş bildirme ve yeni inceleme talep etme hakları vardır.
- Bilimsel mütalaa alarak rapora karşı delil sunabilirler.
- Haklarının etkin şekilde korunabilmesi için mutlaka uzman bir ceza avukatından hukuki destek alınmalıdır.
Uygulamada Yargıtay’ın Yaklaşımı
Yargıtay kararlarında, bilirkişi raporunun hâkimi bağlamadığı, hâkimin raporu değerlendirirken diğer delillerle birlikte serbestçe takdir yetkisine sahip olduğu vurgulanmaktadır. Bu yaklaşım, bilirkişi raporunun yargılamadaki önemini azaltmamakta; ancak raporun mutlak belirleyicilik taşımadığını göstermektedir.
Sonuç
Ceza muhakemesinde bilirkişilik kurumu, adil yargılanma hakkının teminatlarından biridir. Ancak bilirkişi raporları tek başına hükme esas alınamaz; hâkim, raporları diğer delillerle birlikte değerlendirerek karar vermekle yükümlüdür. Hem şüpheli/sanık hem de mağdur/katılan bakımından, bilirkişi raporlarına yönelik hakların etkin şekilde kullanılması büyük önem taşır. Bu nedenle tarafların, bilirkişi incelemelerinde mutlaka ceza hukuku alanında uzman bir avukattan profesyonel destek almaları gerekir.
Sıkça Sorulan Sorular
1. Bilirkişi raporu bağlayıcı mıdır?
Hayır, bilirkişi raporu hâkimi bağlamaz; hâkim, raporu diğer delillerle birlikte değerlendirir.
2. Bilirkişinin reddi mümkün müdür?
Evet. Hâkimin reddi sebepleri bilirkişiler için de geçerlidir. Taraflar ret talebinde bulunabilir.
3. Taraflar kendi bilirkişisini seçebilir mi?
Evet. Taraflar, uzmanlardan bilimsel mütalaa alabilirler. Ancak resmi bilirkişiyi atama yetkisi hâkimdedir.
4. Bilirkişi raporuna nasıl itiraz edilir?
Rapor tebliğ edildikten sonra taraflar, yeni inceleme yapılmasını veya ek rapor alınmasını isteyebilirler.
5. Bilirkişiye ücret kim tarafından ödenir?
Ücret, Adalet Bakanlığı’nın belirlediği tarife esas alınarak ödenir; dava sonucunda yargılama giderleri kapsamında ilgili tarafa yüklenir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.