Ceza Muhakemesinde Arama, Elkoyma ve Şirket Yönetimi İçin Kayyım Tayini
Özet
Ceza muhakemesinde arama, elkoyma ve şirket yönetimi için kayyım tayini, soruşturma ve kovuşturma süreçlerinde maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasını amaçlayan koruma tedbirleri arasında yer almaktadır. Bu tedbirlerin uygulanması, hem şüpheli veya sanık haklarının hem de mağdur veya müştekinin çıkarlarının dengelenmesini gerektirir. Çalışmada, arama ve elkoyma kararlarının usulü, kapsamı, yasal sınırları ve kayyım tayinine ilişkin düzenlemeler ele alınmaktadır. Ayrıca, şüpheli/sanık ile mağdur/müştekinin bu süreçte nasıl hareket etmesi gerektiği ve uzman ceza avukatının hukuki yardımının önemi vurgulanmaktadır.
Giriş
Ceza muhakemesi hukuku, devletin suçlarla mücadelede etkinliğini sağlarken birey hak ve özgürlüklerini de korumayı amaçlamaktadır. Bu çerçevede arama, elkoyma ve kayyım tayini gibi koruma tedbirleri, hem soruşturma makamlarının delil toplama yükümlülüğünü yerine getirmesini sağlar hem de yargılamanın adil yürütülmesine hizmet eder. Ancak bu tedbirlerin uygulanması, Anayasa’nın temel hak ve özgürlükleri güvence altına alan hükümleri ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) adil yargılanma hakkına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde değerlendirilmelidir.
I. Ceza Muhakemesinde Arama
1. Aramanın Şartları
- Makul şüphe bulunması gerekir.
- Amaç; şüphelinin yakalanması veya suç delillerine ulaşılmasıdır.
2. Aramanın Usulü
- Kural olarak hâkim kararıyla yapılır.
- Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emri yeterlidir.
- Savcıya ulaşılamadığı istisnai durumlarda kolluk amirinin yazılı emri mümkündür; ancak bu yetki konut, işyeri veya kapalı alanlar için geçerli değildir.
3. Özel Düzenlemeler
- Avukat büroları yalnızca mahkeme kararı ile ve savcı denetiminde aranabilir.
- Arama sırasında kişi avukatının hazır bulunmasına engel olunamaz.
- Konut ve işyerlerinde gece vakti arama yapılamaz; ancak suçüstü veya firar gibi istisnalar mevcuttur.
II. Ceza Muhakemesinde Elkoyma
1. Elkonulabilecek Eşyalar
- İspat aracı olarak yararlı görülen deliller.
- Müsadere edilebilecek eşya ve malvarlığı değerleri.
2. Elkoyma Kararı
- Kural olarak hâkim kararı gerekir.
- Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısı, savcıya ulaşılamadığında kolluk amiri yazılı emir verebilir.
- Hakim onayına sunulmayan elkoyma, 48 saat içinde kendiliğinden kalkar.
3. Özel Elkoyma Türleri
- Postada elkoyma: Yalnızca hâkim veya savcı kararıyla mümkündür.
- Bilgisayar ve dijital veriler: Başka surette delil elde edilemediği durumlarda hâkim kararı ile yapılır, tüm verilerin yedeği alınır.
- Taşınmaz ve malvarlığı değerlerine elkoyma: CMK m.128 kapsamında sınırlı suç tipleri için uygulanabilir ve sadece hâkim kararıyla mümkündür.
III. Şirket Yönetimi İçin Kayyım Tayini
1. Şartları
- Suçun şirket faaliyeti çerçevesinde işlendiğine dair kuvvetli şüphe bulunması.
- Maddi gerçeğin ortaya çıkarılması için gerekli olması.
2. Kayyımın Yetkileri
- Hakim veya mahkeme, yönetim organının karar ve işlemlerini kayyımın onayına bağlayabilir veya tüm yetkileri kayyıma devredebilir.
3. Kayyımın Atanmasının Sonuçları
- Atama kararı ticaret sicilinde ilan edilir.
- Kayyımın ücreti şirket bütçesinden karşılanır; beraat veya kovuşturmaya yer olmadığı halinde devlet tarafından ödenir.
IV. Şüpheli/Sanık ile Mağdur/Müşteki Açısından Haklar ve Yükümlülükler
1. Şüpheli veya Sanık
- Arama ve elkoyma sırasında avukatının hazır bulunmasını talep etme hakkı vardır.
- Elkonulan eşyalarla ilgili hâkimden karar verilmesini her zaman isteyebilir.
- Elkoyma tedbirine karşı sulh ceza hâkimliğine itiraz hakkı mevcuttur.
2. Mağdur veya Müşteki
- Delillerin korunması ve kaybolmaması için arama ve elkoyma işlemlerine dair taleplerini savcılığa iletebilir.
- Kayyım atanmasını gerektiren durumlarda, mağdur sıfatıyla mahkemeye başvurarak tedbir alınmasını talep edebilir.
3. Uzman Ceza Avukatının Rolü
Arama, elkoyma ve kayyım tayini gibi koruma tedbirlerinde bireylerin haklarını koruyabilmesi, büyük ölçüde uzman bir ceza avukatından hukuki yardım almasına bağlıdır. Özellikle haksız arama, usulsüz elkoyma veya şirket yönetimine kayyım atanması gibi durumlarda avukatın yapacağı hukuki başvurular hak kayıplarını önleyecektir.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Konutta gece vakti arama yapılabilir mi?
Kural olarak hayır. Ancak suçüstü veya firar gibi istisnai hallerde mümkündür.
2. Avukatım olmadan arama yapılabilir mi?
Arama sırasında avukatınızın bulunmasına engel olunamaz. Ancak arama avukatınızın gelmesini beklemeden de başlatılabilir.
3. Elkonulan eşyaların geri alınması mümkün mü?
Evet. Hakimden iade talep edilebilir. Delil niteliği taşımayan veya müsadereye konu olmayan eşyalar iade edilmelidir.
4. Şirketime kayyım atanırsa yönetim yetkim tamamen sona erer mi?
Hâkimin kararına göre ya yetkiler kayyımın onayına bağlanır ya da tamamen devredilir.
5. Elkoyma kararına itiraz edebilir miyim?
Evet. Sulh ceza hâkimliğine itiraz hakkınız vardır.
Sonuç
Arama, elkoyma ve şirket yönetimi için kayyım tayini, ceza muhakemesinde maddi gerçeğe ulaşmanın önemli araçlarıdır. Ancak bu tedbirlerin keyfî uygulanması temel hak ve özgürlükleri zedeleyebileceği için kanunun öngördüğü sıkı şartlara bağlı kalınması gerekir. Hem şüpheli/sanık hem de mağdur/müşteki açısından bu süreçlerde uzman bir ceza avukatının hukuki yardımından yararlanmak, hakların korunması bakımından büyük önem taşımaktadır.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.