Adalet ve Kanun Önünde Eşitlik İlkesi
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu
MADDE 3 – (1) Suç işleyen kişi hakkında işlenen fiilin ağırlığıyla orantılı ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunur.
(2) Ceza kanununun uygulamasında kişiler arasında, ırk, dil, din, mezhep, milliyet, renk, cinsiyet, siyasal veya diğer fikir yahut düşünceleri, felsefi inanç, millî veya sosyal köken, doğum, ekonomik ve diğer toplumsal konumları yönünden, ayrım yapılamaz ve hiçbir kimseye ayrıcalık tanınamaz.
GEREKÇE:
Suç işlenmesiyle bozulan toplum düzeninde adaletin sağlanması için suç işleyen kimseye uygulanacak ceza hukuku yaptırımlarının haklı ve ölçülü olması gerekir. Çünkü ancak haklı ve suçun ağırlığıyla orantılı bir yaptırım ile suç işleyen kişinin bu fiilinden pişmanlık duyması sağlanabilir ve yeniden topluma kazandırılması söz konusu olabilir. Yine bireylerin hukuka olan güvenlerinin pekişmesi ve cezanın caydırıcılık etkisinin doğru biçimde gösterilebilmesi için de ceza hukukunun temel ilkelerinden olan oranlılık ilkesine uymak gerekir. Madde ile bu hususa ceza kanunda açıkça yer verilerek, ceza kanunun adaletçi bir karaktere sahip olduğu da vurgulanmak istenmiştir.
Geçmişte ve günümüzde, insanın ırk, din, düşünce veya cinsiyeti nedeniyle uğradığı haksız muamelelerin önlenmesi, insanlık camiasının temel uğraşlarındandır. Ceza hukuku araçlarıyla yapılan ayrımcılık ise insana yönelik yapılan en zalimane uygulamalardan biridir. Özellikle totaliter rejimlerdeki ayırımcılığın ortaya çıkardığı felaketler insanlık tarihinde unutulamayacak acı izler bırakmıştır. İşte bu nedenlerledir ki insan haklarıyla ilgili uluslararası sözleşmelerde ve Anayasamızda ifade edilen eşitlik ilkesine yer verilerek, ceza kanunun insancıl niteliğe sahip olduğuna da işaret edilmektedir. Ceza kanunlarının düzenlenmesinde ve uygulanmasında bireyler arasında herhangi bir sebeple ayırım yapılmamasının ifade edilmesi, aynı zamanda hukuk devletinin özünü oluşturan insan onurunun korunmasının ceza kanununda da temel değer olarak benimsenmesi anlamına gelmektedir.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Bu maddenin karşılığı bulunmamaktadır.
AÇIKLAMALAR
Cezada Adalet İlkesi ve Eşitlik İlkesi
TCK’nın 3. maddesinde iki temel ilke düzenlenmiştir:
- 1.fıkra: Cezada Adalet İlkesi (Orantılılık İlkesi)
- 2.fıkra: Eşitlik İlkesi (Ayrımcılık Yapmama Yükümlülüğü)
Bu iki fıkra, ceza hukukunun temel insan hakları boyutunu ve hukuk devleti gereklerini vurgulamakta olup, maddede yer alan hükümler yalnız başına uygulanmaz; kanunun diğer hükümleriyle birlikte göz önünde bulundurulmak üzere birer genel ilke olarak düzenlenmiştir.
I. CEZADA ADALET İLKESİ (ORANTILILIK)
Temel Anlamı ve Amacı
- Suç işlenmesiyle toplum düzeni bozulur ve bu bozulma ancak failin cezalandırılmasıyla giderilebilir.
- Ancak ceza, bozulmanın düzeltilmesi için yeterli ve orantılı olmalıdır; ne fazla ne eksik olmalıdır.
- Aşırı ceza, fail açısından adaletsiz olur; çok az ceza ise toplumun zarar görmesine yol açar.
TCK 3/1 Hükmü
- “Suç işleyen kişi hakkında işlenen fiilin ağırlığıyla orantılı ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunur.”
- Bu hüküm, cezanın suçun ağırlığıyla doğrudan orantılı olması gerektiğini ifade eder.
- Hafif suçlar hafif cezalarla, ağır suçlar ise ağır cezalarla karşılanmalıdır.
Uygulamadaki Örnekler
- Fiziksel zarar verme ağırlığına göre cezanın farklılaşması (örneğin bir bıçak darbesiyle yaralama ile on bıçak darbesiyle yaralama arasında ceza farkı olması gerekir).
- Hakaretin derecesi ve etkisi, cezanın tür ve miktarını belirlemelidir.
Kanunun Diğer Hükümleriyle İlişkisi
- Bu ilke, TCK’nın 61. maddesindeki cezanın temel unsurlarının belirlenmesinde, indirim ve artırım sebeplerinde, hatta cezanın kişiye özgü uyarlanmasında rehberlik eder.
- Ayrıca, kesinleşmiş cezaların uyarlanması ve infazında da bu orantı gözetilmelidir.
Pratik Sorunlar ve Eleştiriler
- Kanunda bazen suçun ağırlığı ile öngörülen ceza arasında dengesizlikler bulunabilir (örneğin, kamu görevlisine hakaret ile basit yaralama cezaları arasındaki karşılaştırmalar).
- Bazı durumlarda soruşturma ve kovuşturma usulü açısından da orantısızlıklar ortaya çıkabilir.
Sonuç
- Yargı makamları, cezanın temelini ve indirim-artırım hükümlerini uygularken failin işlediği fiilin ağırlığı ile ceza arasında adaletli bir denge kurmaya çalışmak zorundadır.
II. EŞİTLİK İLKESİ (AYRIMCILIK YASAĞI)
Temel Kavramlar
- TCK 3/2 maddesi, kanun önünde eşitlik ilkesini ve ayrımcılık yasağını düzenlemektedir.
- Ayrımcılığın temel anlamı, hiçbir kişinin ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi görüş, sosyal konum vb. nedenlerle farklı muamele görmemesidir.
Ulusal ve Uluslararası Hukukta Eşitlik ve Ayrımcılık Yasağı
- Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (Madde 1 ve 2)
- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) Madde 14 ve Ek 12 Protokol
- Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Madde 10
Bu düzenlemelerde herkesin özgür ve eşit olduğu, hiçbir kamu makamının yasayla belirtilen nedenlerle ayrım yapamayacağı açıkça belirtilmiştir.
TCK 3/2’nin Kapsamı
- Madde, eşitlikten çok ayrım yasağına vurgu yapmaktadır.
- Kanun koyucunun eşitlik ile ayrımcılık kavramlarını bazen karıştırdığı, ancak özellikle ayrım yasağını açık biçimde ifade etmeye çalıştığı görülür.
Uygulama Alanı ve Örnekler
- Ceza uygulayıcıları, herkes hakkında ayrım gözetmeden ve ayrıcalık tanımadan işlem yapmak zorundadır.
- Örnek: Rızaya dayalı öpüşme eyleminde sadece erkek failin cezalandırılması, kız failin cezalandırılmaması ayrımcılığa girer.
- Eşitlik ilkesi mutlak anlamda aynı davranışın aynı sonuç doğurmasıdır; farklı statüdeki kişiler farklı muamele görebilir ancak bu adaletsiz ayrıcalık anlamına gelmez.
Yasal ve Toplumsal Önemi
- Hukuk devleti ilkesi, bireylere devlet önünde eşit davranılmasını zorunlu kılar.
- Ayrımcılık yasağı, sadece cezalandırma aşamasında değil, tüm devlet işlemlerinde geçerlidir.
Sonuç
- TCK 3/2 maddesi doğrudan uygulanabilir bir madde değil, kanun hükümlerinin yorumlanması ve uygulanmasında göz önünde bulundurulması gereken genel bir ilke niteliğindedir.
Genel Değerlendirme
TCK’nın 3. maddesi, ceza hukukunun insan haklarına uygunluğunu ve hukuk devletinin gereklerini vurgulayan iki önemli ilkeden oluşmaktadır: Cezada Adalet (Orantılılık) İlkesi ve Eşitlik (Ayrımcılık Yapmama) İlkesi. Her iki ilke, sadece ceza hukuku uygulayıcılarına değil, aynı zamanda kanun koyucuya da rehberlik eder niteliktedir. Bu maddede düzenlenen ilkeler, diğer ceza hukuku hükümleri ile birlikte yorumlanıp uygulanmalı, ceza adaletinin ve hukukun üstünlüğünün sağlanmasına katkı sunmalıdır.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.