Fikri içtima
Madde 44- (1) İşlediği bir fiil ile birden fazla farklı suçun oluşmasına sebebiyet veren kişi, bunlardan en ağır cezayı gerektiren suçtan dolayı cezalandırılır.
GEREKÇE:
Madde metninde, farklı neviden fikri içtima düzenlenmiştir.
Kişi, işlediği bir fiil ile birden fazla farklı suçun oluşumuna neden olabilir; ancak non bis in idem kuralı gereğince bu fiilden dolayı ancak bir defa cezalandırılabilir. Gerçekleştirdiği fiilin birden fazla farklı suçun oluşumuna neden olması durumunda, failin bu suçlardan en ağır cezayı gerektiren suç nedeniyle cezalandırılması yoluna gidilmelidir. Böylece, bir fiilden dolayı kişinin birden fazla cezalandırılmasının önüne geçilmek amaçlanmıştır.
Bir suçun temel ve nitelikli şekillerinin dışındaki suçlar, fikri içtima uygulamasında farklı suç olarak kabul edilmelidir.
Gerek doktrinde gerek uygulamamızda, hedefte sapma durumunda da fikri içtima hükmünün uygulanması gerektiği konusundaki görüş hâkimdir. Bu nedenle, kanuni düzenlemede hedefte sapmanın şahısta yanılma ile birlikte değerlendirilmesinden vazgeçilmiştir. Örneğin bir kişiyi yaralamak için fırlatılan sopa, mağduru yaraladıktan sonra veya mağdura isabet etmeden vitrin camına çarparak kırılmasına neden olabilir. Bu durumda, sopa fırlatma fiiliyle hem tamamlanmış veya teşebbüs aşamasında kalmış kasten yaralama suçu hem de başkasının malına zarar verme suçu işlenmiş olmaktadır. Aynı şekilde, bir kişiyi öldürmek için ateşlenen silâhtan çıkan kurşun, mağdura isabet etmeden duvara çarpması nedeniyle sekerek bir başkasının ölümüne veya yaralanmasına neden olabilir. Bu durumda, hedeflenen kişi açısından kasten öldürme suçu teşebbüs aşamasında kalmıştır; ancak, sekme sonucunda ölümüne veya yaralanmasına neden olunan kişi açısından ise, taksirle öldürme veya taksirle yaralama suçu işlenmiş olmaktadır. Bu gibi durumlarda kişi işlediği bir fiille birden fazla farklı suçun oluşumuna neden olmaktadır ve bu suçlardan en ağır cezayı gerektireni ile cezalandırılmasıyla yetinilmelidir.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Madde 79 – İşlediği bir fiil ile kanunun muhtelif ahkamını ihlal eden kimse o ahkamdan en şedit cezayı tazammun eden maddeye göre cezalandırılır.
AÇIKLAMALAR
FİKRİ İÇTİMA
I. GİRİŞ
Ceza hukukunun temel ilkelerinden biri olan suçta ve cezada kanunilik ilkesi, bir fiilin suç sayılabilmesi için açık bir kanuni düzenlemeye dayanmasını zorunlu kılar. Bununla birlikte, failin gerçekleştirdiği bir fiilin, birden fazla suç tipine temas etmesi hâlinde gündeme gelen “fikri içtima” kurumu, suç tiplerinin sınırlarını belirleme ve failin hangi suçtan cezalandırılacağını tespit etme açısından önem arz eder. Fikri içtima, maddi içtima ve hukuki içtima gibi kavramlardan farklı olarak, tek bir fiil ile birden fazla suçun yasal tanımına uygunluk hâlinde, failin yalnızca bunlardan en ağır cezayı gerektirenden cezalandırılmasını öngörür.
Bu çalışmada öncelikle fikri içtima kavramı açıklanacak, ardından Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) bu kuruma ilişkin düzenlemelere ve uygulama örneklerine yer verilecektir.
II. FİKRİ İÇTİMA KAVRAMI
A. Tanımı ve Hukuki Dayanağı
Fikri içtima, tek bir fiil ile birden fazla suçun yasal tanımının gerçekleşmesi hâlinde gündeme gelen bir içtima türüdür. Bu hâlde fail, sadece bu suçlardan en ağır cezayı gerektirenden dolayı cezalandırılır. TCK m. 44’te bu husus açıkça düzenlenmiştir:
“Bir fiil, birden fazla farklı suçun oluşmasına neden oluyorsa, bu suçlardan yalnızca en ağır cezayı gerektiren suçtan dolayı ceza verilir.”
Bu düzenleme ile amaçlanan, failin aynı fiilden dolayı birden fazla kez cezalandırılmasını önlemek ve ne bis in idem (aynı fiilden dolayı birden fazla cezalandırma yasağı) ilkesinin somutlaştırılmasıdır.
B. Fikri İçtimanın Unsurları
Fikri içtimanın varlığından söz edilebilmesi için aşağıdaki şartların birlikte gerçekleşmesi gerekir:
- Tek fiil bulunmalıdır: Fikri içtimanın en belirgin koşulu, failin yalnızca bir fiil işlemiş olmasıdır. Fiilin çokluğu hâlinde artık fikri içtimadan değil, maddi içtimadan veya suçların çokluğundan bahsedilir.
- Birden fazla suç tipi ihlal edilmiş olmalıdır: Fiil, çeşitli suç tiplerinin yasal tanımına uymalıdır. Örneğin bir kamu görevlisinin rüşvet alması sırasında aynı zamanda görevi kötüye kullanması gibi.
- Aynı suçtan değil, farklı suç tiplerinden bahsediliyor olmalıdır: Aynı suç tipine birden fazla kez temas hâli zincirleme suç kapsamında değerlendirilir, fikri içtima kapsamında değil.
- Kasıt yönünden her bir suç bakımından kastın bulunması gerekir: Fail, işlediği fiil ile sadece bir sonucu değil, birden fazla suçu da bilerek ve isteyerek gerçekleştirmiş olmalıdır.
C. Fikri İçtima ile İlgili Benzer Kurumlarla Karşılaştırma
1. Maddi İçtima
Maddi içtima, failin birden fazla fiil ile birden fazla suç işlemesi durumunda her bir suçtan ayrı ayrı cezalandırılmasıdır. Fikri içtima ise tek bir fiil söz konusu olduğundan, yalnızca en ağır cezayı gerektiren suçtan ceza verilir.
2. Zincirleme Suç
Zincirleme suçta fail, aynı suç işleme kararının icrası kapsamında birden fazla fiil gerçekleştirir ve her biri aynı suç tipine temas eder. Oysa fikri içtimada tek bir fiil vardır ve farklı suç tipleri gündeme gelir.
3. Bileşik Suç
Bileşik suç, iki suç tipinin kanun tarafından birleştirilerek tek bir suç hâline getirilmesidir (örneğin yağma suçu; tehdit ve hırsızlık fiillerinin birleşiminden oluşur). Bu durumda artık ayrı suçlardan değil, tek bir bileşik suçtan söz edilir.
III. FİKRİ İÇTİMAYA İLİŞKİN UYGULAMA ÖRNEKLERİ
A. Rüşvet ve Görevi Kötüye Kullanma
Bir kamu görevlisinin, kendisine rüşvet verilmesi karşılığında görevini kötüye kullanması hâlinde, failin fiili hem rüşvet alma hem de görevi kötüye kullanma suçlarının unsurlarını taşır. Ancak tek bir fiil ile gerçekleştiği için TCK m. 44 uyarınca fikri içtima hükümleri uygulanır ve fail sadece en ağır cezayı gerektiren rüşvet suçundan dolayı cezalandırılır.1
B. Sahte Belge Kullanarak Dolandırıcılık
Failin, sahte bir belge düzenleyerek bir kişiyi dolandırması hâlinde hem resmî belgede sahtecilik hem de nitelikli dolandırıcılık suçu gündeme gelir. Ancak burada da tek bir fiil söz konusuysa (örneğin aynı sahte belge ile dolandırma fiili), TCK m. 44 uyarınca yalnızca daha ağır olan dolandırıcılık suçundan ceza verilir.2
C. Kasten Yaralama Sonucu Ölüm
Failin, bir kişiyi kasten yaralaması ve bu eylem sonucu mağdurun ölmesi durumunda, hem kasten yaralama hem de taksirle ölüme sebebiyet verme suçları gündeme gelebilir. Ancak burada neticenin ağırlığı esas alınır ve fail ölüm neticesi bakımından en ağır cezayı gerektiren suçtan cezalandırılır.
IV. ÖZEL HÜKÜMLERDE FİKRİ İÇTİMA BENZERİ DÜZENLEMELER
TCK m. 142/2-e ve m. 158 gibi bazı özel hükümlerde, suçun nitelikli hâli olarak başka bir suçun unsurlarının da yer aldığı hallerde, ayrıca içtima hükümleri uygulanmaz; çünkü bu hükümler zaten farklı suçları bir araya getirerek ağırlaştırılmış bir tek suç tipi yaratır. Bu yönüyle, bazı yazarlar bu tür durumları “kanuni fikri içtima” olarak nitelendirmektedir.3
V. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Fikri içtima kurumu, ceza hukukunda failin tek fiil ile birden fazla suç tipi ihlal ettiğinde, yalnızca en ağır cezayı gerektiren suçtan cezalandırılmasını sağlayarak orantılılık, adalet ve kanunilik ilkeleri ile uyumlu bir denge kurmaktadır. Uygulamada zaman zaman failin tek mi yoksa birden fazla fiil mi işlediğinin tespiti sorunlara yol açmakta ve yargı organları açısından titiz bir değerlendirmeyi zorunlu kılmaktadır.
Yargıtay kararlarında, failin kastı, fiilin bölünmezliği ve suçların oluşum zamanı dikkate alınarak fikri içtima veya başka bir içtima türünün uygulanıp uygulanamayacağı belirlenmektedir. Özellikle benzer fiiller zinciri hâlinde gerçekleştiğinde zincirleme suç ile fikri içtima ayrımının titizlikle yapılması gereklidir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.