Süreli hapis cezası
Madde 49- (1) Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hallerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz.
(2) Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır.GEREKÇE:
Madde metninde süreli hapis cezasının alt ve üst sınırları belirtilmiştir. Ancak, bir suç tarımına ilişkin kanuni düzenlemede bunun aksi kabul edilebilecektir. Buna göre, üst sınır kural olarak yirmi yıl olmakla birlikte, bir suç tanımına ilişkin kanuni düzenlemede bu sınırın üzerine çıkılabilmektedir. Diğer yandan, maddede hapis cezasının, kanunda ayrıca belli edilmeyen durumlarda alt sınırının bir ay olarak kabulü uygun görülmüştür.
Tasarının bu maddeye tekabül eden 62. maddesi hükmüne eklenen ikinci fıkrada, kısa süreli hapis cezası tanımın yapılmıştır. Ancak, kısa süreli hapis cezasının süresinin üst sınırı, iki yıldan bir yıla indirilmiştir.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Madde 13 – (Değişik: 31/5/1957 – 6988/1 md.)
(Değişik: 14/7/2004 – 5218/1 md.) Ağır hapis cezası, ağırlaştırılmış müebbet, müebbet veya muvakkattir.
(Değişik: 14/7/2004 – 5218/1 md.) Ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezası ve müebbet ağır hapis cezası hükümlünün hayatı boyunca devam eder.
Bu ceza aşağıda yazılı şekiller dahilinde 3 devrede çektirilir:
A) mahkûm birinci devrede, cezasının onda birine müsavi bir müddet geceli, gündüzlü yalnız olarak bir hücrede bırakılır.
Ancak bu müddet (1) aydan aşağı (8) aydan yukarı olamaz.
B) mahkûm ikinci devrede, durumuna ve suçunun mahiyetine göre ayrı gruplar halinde bulundurulur. Bu devre, mahkûm mevkuf kalmışsa, bu müddetle hücrede kaldığı müddet çıkarıldıktan sonra geriye kalan müddetin yarısını teşkil eder.
Alelıtlak müebbet ağır hapis cezasıyla mahkûm edilmiş olanlar veya bakiye cezaları bir seneden az bulunanlar, yaş veya bedeni kabiliyetleri itibariyle üçüncü devre şartlarına intibak edemeyecekleri tespit edilenler üçüncü devreye geçemezler.
C) Üçüncü devre geri kalan müddettir. Bu devrede bulunan mahkûm iş esası üzerine kurulmuş olan ceza evlerinde çalıştırılır.
Mahkûmun ikinci devreden üçüncü devreye geçebilmesi için iyi hal göstermesi şarttır. İyi halin nasıl tespit edileceği Ceza ve Tevkif Evleri Nizamnamesinde gösterilir.
Üçüncü devreye geçmek hakkını kazanan mahkûmlardan, Adliye Vekaleti, ziraat, deniz avcılığı; yol, inşaat, maden ve orman gibi iş sahalarında çalışma ekipleri teşkil edebilir.
(Son fıkra mülga: 6/6/1990 – 3653/3 md.)
Madde 15 – (Değişik: 9/7/1953 – 6123/1 md.)
Hapis cezası yedi günden yirmi seneye kadardır. Kanunda açıklanmayan yerlerde yukarı haddi beş senedir.
Bu ceza para cezasından çevrilmiş olsa bile 13 üncü maddenin birinci devreye ait hükümleri müstesna olmak üzere diğer hükümlerinin tespit ettiği şartlar dahilinde çektirilir.
AÇIKLAMALAR
I. Süreli Hapis Cezası
Süreli hapis cezası, Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 49. maddesine göre, aksi kanunda belirtilmediği hallerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz.1 Bu düzenleme, kanunda cezanın alt ve üst sınırlarının açıkça gösterilmediği durumlarda temel sınırları belirler. Ancak, yasama organı tarafından bu temel kuralın aksine hükümler getirilebilir.
Bazı kanunlarda ise, örneğin “30 aya kadar hapis” ya da “6 aydan az olmamak üzere hapis” ifadeleriyle sınırlar kısmen gösterilir.2 Bu durumlarda TCK’nın genel hükümleri devreye girer; alt sınır belirtilmemişse 1 ay, üst sınır belirtilmemişse 20 yıl olarak kabul edilir. Bu kural, TCK kapsamındaki suçlar için geçerli olup, diğer kanunlarda düzenlenen suçlar bakımından ise 5252 sayılı Kanun’un 6. maddesi hükümleri uygulanır.3
5560 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik öncesi uygulamada, 1 Haziran 2005 tarihinden önce işlenen suçlarda, ağır hapis cezası hapis cezasına dönüştürülürken alt sınır bir yıl, üst sınır 24 yıl; hapis cezalarında ise alt sınır 7 gün, üst sınır 5 yıl olarak belirlenmiştir.4 Ancak bu uygulama pratikte ceza mahkemelerinin iş yükünü artırmış ve ağır ceza mahkemelerinin yetkisini genişletmiştir. Bu nedenle anılan Kanun ile güncel düzenleme getirilmiş ve hapis cezası alt sınırları bir ay, üst sınır ise beş yıl olarak sınırlandırılmıştır.5
Örnek Yargıtay Kararı:
Yargıtay 1. Ceza Dairesi kararında, ceza tayininde temel cezanın belirlenmesinde TCK’nın 49. maddesindeki süre sınırlarının gözetilmesi gerektiğini, ayrıca artırımlar ve indirimlerin bu sınırlar içinde hesaplanarak nihai cezanın belirlenmesi gerektiğini vurgulamıştır.
II. Kısa Süreli Hapis Cezası
TCK 49/2. maddesi uyarınca, bir yıl veya daha az süreli hapis cezaları kısa süreli olarak kabul edilir.7 Burada esas olan kanundaki süre değil, mahkemenin hükmettiği cezanın süresidir.
Kısa süreli hapis cezasının hukuki sonuçları şunlardır:
- Seçenek yaptırımlara (para cezası, kamu hizmeti vs.) çevrilebilir (TCK m.50).
- Erteleme halinde bazı hak yoksunlukları uygulanmaz (TCK m.53/4).
- 5275 sayılı İnfaz Kanunu uyarınca, 6 ay veya daha az hapis cezasına mahkûm olanlar özel infaz rejimine tabi tutulur.8
Doktrin Atfı:
Çakır, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 3. Baskı, s. 295-297, kısa süreli hapis cezalarının infaz ve yaptırım açısından önemini ve erteleme koşullarını ayrıntılı şekilde tartışmaktadır.9
III. Hapis Cezasının Süresinin Belirlenmesi
TCK’nın 61/6. maddesine göre, hapis cezası süresi gün, ay ve yıl olarak hesaplanır. Bir gün 24 saat, bir ay 30 gün ve bir yıl ise resmi takvime göre (365 gün) hesaplanır.10 Hapis cezasının hafta olarak belirlenmesi mümkün değildir.
Temel cezanın yıl veya ay olarak belirlenmesi durumunda artırımlar ve indirimler buna göre yapılır. Örneğin, 2 yıl hapis cezası 1/6 oranında indirildiğinde ceza 1 yıl 8 ay olur.11 Ayrıca, ceza belirlenirken hesaplama yöntemi sanığın lehine olacak şekilde yapılır; günlerin küsuratı genellikle dikkate alınmaz ancak indirimlerde tamamlama yapılır.
IV. Artırım ve İndirimin Uygulanması
Artırımlar “kat artırımı” şeklinde yapılır ve artırım oranı temel ceza ile çarpılarak üzerine eklenir. Örneğin, 2 yıl cezanın 1 kat artırımı sonucu ceza 4 yıl olur.14
Birden fazla artırım sebebi aynı fıkra içinde ise, yalnızca bir kez artırım yapılır; ancak farklı fıkralarda ise artırım birbirini tamamlar.15 Ayrıca, bir suçun birden çok nitelikli hali varsa, en ağır ceza hükmedilir (fikri içtima).16
Doktrin Atfı:
Akıncı, Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 510-515, artırım ve indirimlerin hesaplanmasında dikkat edilmesi gereken hususları ve Yargıtay uygulamalarını detaylıca incelemiştir.17
V. Süreli Hapis Cezasının Üst Sınırı ve Çocuklara Uygulanan İndirimler
TCK 49. maddesine göre süreli hapis cezasının üst sınırı 20 yıl olup, artırımlar sonucu oluşan sonuç ceza 30 yılı aşamaz (TCK m.61/7). Bu sınır 2005 sonrası işlenen suçlar için geçerlidir.18
Çocuk sanıklar için ise yaş indirimi uygulanır (TCK m.31):
- 12-15 yaş arası için indirim sonrası ceza 7 yılı aşamaz.
- 15-18 yaş arası için indirim sonrası ceza 12 yılı aşamaz.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.