Af
Madde 65- (1) Genel af halinde, kamu davası düşer, hükmolunan cezalar bütün neticeleri ile birlikte ortadan kalkar.
(2) Özel af ile hapis cezasının infaz kurumunda çektirilmesine son verilebilir veya infaz kurumunda çektirilecek süresi kısaltılabilir ya da adlî para cezasına çevrilebilir.
(3) Cezaya bağlı olan veya hükümde belirtilen hak yoksunlukları, özel affa rağmen etkisini devam ettirir.
GEREKÇE:
Hükûmet Tasarısındaki maddenin ikinci fıkrası değiştirilmiş ve maddeye üçüncü bir fıkra eklenmiştir. Maddenin ikinci fıkrasında özel affın mahiyeti açık bir şekilde ortaya konulmuştur. Buna göre özel af ile sadece hapis cezasının infaz kurumunda çektirilmesine son verilebileceği, infaz kurumunda çektirilecek sürenin kısaltılabileceği veya para cezasına çevrilebileceği kabul edilmiştir. Bu sistemde özel af sadece hapis cezaları açısından kabul edilebilecektir.
Maddenin üçüncü fıkrasında, özel affın cezaya bağlı olan veya hükümde belirtilen hak yoksunlukları hakkında herhangi bir etkisinin olmadığı, açık bir şekilde vurgulanmıştır.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Madde 97 – Umumi af, hukuku amme davasını ve hükmolunan cezaları bütün neticeleri ile birlikte ortadan kaldırır.
Madde 98 – Hususi af, havi olduğu sarahate göre cezayı ortadan kaldırır veya azaltır veya değiştirir ve daha ağır bir cezadan mübeddel olan cezaya kanunen ilave edilmemiş bulunmak şartiyle mahkümun kanuni mahcuriyetini de ref eder. Ancak kanun veya kararnamesinde hilafı yazılı olmadıkça feri ve mütemmim cezalara tesir etmez. Hususi affı tazammun eden kanun veya kararnamede sarahat bulunan ahval müstesnadır.
AÇIKLAMALAR
TÜRK CEZA HUKUKUNDA AF KURUMU: ANAYASAL DAYANAK, GENEL VE ÖZEL AF
GİRİŞ
1. Af Kavramının Tarihsel ve Kavramsal Gelişimi
Af kurumu, ceza adalet sisteminin istisnai ve siyasi bir enstrümanı olarak tarih boyunca varlığını sürdürmüştür. Antik Roma’da “abolitio” ve “amnestia” kavramları, modern hukuk sistemlerinde “general pardon” veya “amnesty” olarak karşılık bulmuştur. Türk hukukunda ise af, ilk olarak Osmanlı dönemindeki padişah fermanlarıyla ortaya çıkmış; Cumhuriyet dönemiyle birlikte anayasal ve yasal çerçeveye oturtulmuştur.
2. Afın Fonksiyonları ve Hukuki Niteliği
Af; cezanın infazına, mahkûmiyetin sonuçlarına ya da kamu davasına ilişkin etkiler doğuran, yasama veya yürütme organınca yapılan kamu hukuku işlemleridir. Ceza adaletine duyulan güven, toplumsal barışın tesisi, adli hata düzeltimi ve ceza infaz sisteminin rahatlatılması gibi gerekçelerle gündeme gelir.
I. ANAYASAL VE YASAL DÜZENLEMELER IŞIĞINDA AF
1. Anayasal Düzenleme (1982 Anayasası m.87 ve m.104)
a) TBMM’nin Af Yetkisi (m.87)
Anayasa’nın 87. maddesine göre TBMM, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu ile genel veya özel af ilanına karar verebilir. 4709 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonrası, Anayasa’nın 14. maddesindeki sınırlama kaldırılmış ve af kapsamı genişletilmiştir.
b) Af Yetkisinin Sınırı: Orman Suçları (Anayasa m.169/3)
“Ormanları yok etme amacı taşıyan suçlar”, anayasal düzeyde mutlak af dışı bırakılmıştır. Bu kural, TBMM’nin takdir yetkisini sınırlayan tek istisnadır. Aksi yönde çıkarılacak kanun, anayasa mahkemesince iptal edilebilir.
c) Cumhurbaşkanının Bireysel Af Yetkisi (Anayasa m.104/16)
Cumhurbaşkanı, sürekli hastalık, sakatlık veya kocama hali nedeniyle bireylere yönelik af yetkisine sahiptir. Bu yetki, genel nitelikte değil bireyseldir. Yargı denetimi dışındadır (Anayasa m.125/2).
II. AFIN TANIMI, HUKUKİ NİTELİĞİ VE SINIRLARI
1. Afın Tanımı
Doktrinel Tanım:
Af, “yasama veya yürütme organının, kamu davasını sona erdiren veya cezanın infazını tamamen ya da kısmen ortadan kaldıran, ceza hukukuna ilişkin tasarrufudur.”
Hukuki Nitelik:
- Genel af, kamu davasını ve mahkûmiyetin tüm sonuçlarını ortadan kaldırır.
- Özel af, yalnızca infazı etkiler; mahkûmiyet varlığını korur.
2. Afın Sınıflandırılması
| Kriter | Genel Af | Özel Af |
| Yetki Sahibi | TBMM | TBMM ve Cumhurbaşkanı |
| Etki Alanı | Kamu davası, mahkûmiyet ve sonuçları kalkar | Cezanın infazına yönelik |
| Mahkûmiyet | Ortadan kalkar | Korunur |
| Tekerrür Etkisi | Esas alınmaz | Esas alınabilir |
| Yargı Gideri | Talep edilemez | Talep edilebilir |
III. GENEL AF: TANIM, UYGULAMA VE HUKUKİ SONUÇLARI
1. Genel Afın Tanımı (TCK m.65/1)
Genel af; ceza ve kamu davası ile birlikte mahkûmiyetin tüm hukuki sonuçlarını ortadan kaldırır. Kişi, o suçu hiç işlememiş gibi sayılır.
2. Uygulama Aşamaları
- Soruşturma öncesi: Kamu davası açılmaz.
- Kovuşturma aşamasında: Dava düşer, yargılama sona erer.
- Hüküm kesinleşmişse: Ceza infaz edilmez; infaz ediliyorsa tahliye edilir.
3. Genel Afın Hukuki Etkileri
- Tekerrür: Af görmüş cezalar tekerrüre esas alınmaz.
- Adli Sicil: Sicil kayıtları silinir, arşive alınır (Adli Sicil Kanunu m.9).
- Hak Yoksunlukları: Ortadan kalkar.
- Müsadere: Niteliği itibariyle gerekli olmayan eşyalar hakkında uygulanmaz.
- Şahsi Hak Davaları: Etkilenmez (TCK m.74).
- Tazminat Talebi: CMK m.141 vd. çerçevesinde tazminat istenemez.
4. Af Kapsamının Belirlenmesi
- Af kanununda suç tipi, ceza süresi veya kanun maddesi belirtilerek kapsam belirlenir.
- Bileşik suçlarda, yalnızca bileşik suç açıkça af kapsamındaysa affedilir.
- Soyut ceza sınırı esas alınır; somut ceza değil.
- Şartlı aflarda, tazmin veya teslim gibi önkoşullar aranabilir.
IV. ÖZEL AF: TANIM, KAPSAM VE SONUÇLARI
1. Özel Afın Tanımı (TCK m.65/2)
Özel af; cezanın infazının tamamen durdurulması, süresinin kısaltılması veya başka bir yaptırıma (ör. adli para cezası) çevrilmesini içerir.
2. Özel Afın Özellikleri
- Mahkûmiyet ortadan kalkmaz, sadece infaz etkilenir.
- Cezaya bağlı hak yoksunlukları genellikle korunur.
- Tekerrüre esas olabilir.
- Yargı gideri ve şahsi hak davaları devam eder.
3. Uygulama Biçimleri
- Cumhurbaşkanlığı özel affı: Bireyseldir, hastalık veya yaşlılık gibi durumlara dayanır.
- TBMM tarafından çıkarılan özel af: Toplu niteliktedir; belli suçlar ve cezaları kapsar.
4. Özel Afın Türleri
| Tür | Açıklama |
| Süresiz Af | Ceza tamamen infaz edilmez |
| Kısmi Af | Ceza süresi azaltılır |
| Ceza Dönüşümü | Hapis cezası adli para cezasına çevrilir |
| Erteleme Afı | Davanın belli süre ertelenmesi sağlanır |
V. AF KANUNLARININ UYGULAMASINDA ÖZEL HUSUSLAR
1. Şartlı Aflar
Failin:
- Suçtan doğan zararı gidermesi
- Müsadereye tabi eşyanın teslimi
- Belirli süre suç işlememesi gibi koşullara bağlanabilir.
2. Af – Diğer Kurumlar İlişkisi
| Kurum | Genel Af | Özel Af |
| Tekerrür | Olmaz | Olabilir |
| HAGB | Engel değil | Engel olabilir |
| Ceza Erteleme | Engel değil | Engel olabilir |
| Şahsi Hak Davası | Etkilemez | Etkilemez |
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Af kurumu, ceza adalet sisteminde olağanüstü bir mekanizmadır. Hem toplumsal barış hem de bireysel adaletin tesisi açısından önemlidir. Ancak hukuki güvenlik, eşitlik ilkesi ve cezanın caydırıcılığı bakımından taşıdığı riskler nedeniyle ölçülü ve istisnai şekilde kullanılmalıdır.
🔍 Afın siyasi bir araç değil, hukuki ve toplumsal bir uzlaşı aracı olduğu unutulmamalıdır.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.