Dava veya cezanın düşmesinin etkisi
Madde 74- (1) Genel af, özel af ve şikayetten vazgeçme, müsadere olunan şeylerin veya ödenen adlî para cezasının geri alınmasını gerektirmez.
(2) Kamu davasının düşmesi, malların geri alınması ve uğranılan zararın tazmini için açılan şahsi hak davasını etkilemez.
(3) Cezanın düşmesi şahsi haklar, tazminat ve yargılama giderlerine ilişkin hükümleri etkilemez. Ancak, genel af halinde yargılama giderleri de istenemez.
GEREKÇE:
Tasarıdaki metin içerik olarak muhafaza edilmiştir. Ancak, müsadere ve adli para cezası yaptırımlarına ilişkin hükümler göz önünde bulundurularak, madde metninin ifadesinde değişiklik yapılmıştır.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Madde 100 – (Değişik: 11/6/1936 – 3038/1 md.)
Umumi ve hususi aflar ve suçtan zarar görenin davadan veya şikayetten vazgeçmesi ne zaptolunan eşyanın ne de malsandığına tediye olunan ağır ve hafif para cezalarının istirdadını icab etmez.
Madde 110 – Hukuku amme davasının düşmesi emval istirdadı ve uğranılan zararın tazmini için ikame olunan hakkı şahsi davasına halel vermez.
Madde 120 – Ceza hükümlerinin sukutu hukuku şahsiye ve istirdadı emval ve tazminat ve masarifi muhakemeye müteallik hükümlere halel vermez. Ancak umumi aftan neşet eden sukut masarifi muhakemenin tahsili hakkında hazinenin mütalebe hakkını dahi iskat eder.
AÇIKLAMALAR
TCK 74. Madde Kapsamında Dava ve Cezanın Düşmesinin Etkileri: Hukuki İnceleme ve Uygulama
Giriş
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 74. maddesi, ceza muhakemesi sürecinde dava ve cezanın düşmesine ilişkin önemli düzenlemeleri içermektedir. Söz konusu madde, 765 sayılı eski Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 100, 110 ve 120. maddelerinin güncellenmiş hali olarak düzenlenmiş olup, hukuki sonuçları açısından ceza hukukunda temel bir mevzuat kaynağıdır. Bu makalede, TCK 74. maddesinin fıkra fıkra incelenmesi yapılacak, maddede düzenlenen düşme nedenlerinin etkileri ve uygulamadaki yorumları ele alınacaktır.
1. TCK 74. Maddenin Genel Değerlendirmesi
TCK 74. madde, dava ve cezanın düşmesi durumlarında hangi hukuki sonuçların doğacağını belirlemektedir. Maddenin üç fıkrası bulunmakta olup, birinci fıkra hükmün kesinleşmesinden sonraki durumları, ikinci fıkra kovuşturma aşamasındaki düşme hallerini, üçüncü fıkra ise tüm düşme nedenlerinin sonuçlarını kapsayacak şekilde genel düzenlemeyi içermektedir.
Eski 765 sayılı TCK’nın 100, 110 ve 120. maddeleri ile büyük ölçüde paralellik gösteren bu madde, dil açısından sadeleştirilmiş olmakla birlikte, kapsam ve sonuç bakımından benzer hükümler içermektedir (Bakınız: Eski TCK 100, 110, 120. md.; TCK md.74).
2. Birinci Fıkra: Hükmün Kesinleşmesinden Sonraki Düşme Sebepleri
TCK 74/1. madde hükmüne göre, hükmün kesinleşmesi ve/veya infaza başlanmasından sonra ortaya çıkan genel af, özel af veya kanunda açıkça öngörülen şikayetten vazgeçme durumları nedeniyle cezanın düşmesine karar verilebilir. Bu durumda;
- Eğer infaza henüz başlanmamışsa, infaza başlanmaz,
- Başlanmışsa infaza derhal son verilir.
Bununla birlikte, mahkûmiyet kararında suça konu eşya veya kazancın müsaderesine karar verilmiş ise, bu eşyanın hükümlüye iadesi söz konusu değildir. Ayrıca, hükümlü adli para cezasına mahkûm olmuş ve bu cezanın bir kısmı tahsil edilmiş ise, cezanın düşmesi durumunda tahsil edilmeyen kısım istenemeyeceği gibi, tahsil edilen kısım da iade edilmez (TCK md. 74/1).
Değerlendirme: Bu düzenleme, infaz aşamasında ortaya çıkan af ve şikayetten vazgeçme gibi düşme nedenlerinin infaz sürecine etkisini net biçimde ortaya koymaktadır. Ancak ceza zamanaşımı gibi diğer düşme nedenlerine bir atıf bulunmamaktadır.
3. İkinci Fıkra: Kovuşturma Aşamasında Dava Düşmesi
TCK 74/2. madde hükmü, kovuşturma aşamasında ortaya çıkan düşme nedenlerini kapsamaktadır. Bu fıkraya göre, sanığın ölümü, af, dava zamanaşımı, şikayetten vazgeçme veya ön ödeme gibi nedenlerle kamu davasının düşmesine karar verilirse;
- Suça konu mallar sanık tarafından mağdura iade edilmişse, malların sanık tarafından geri alınması söz konusu değildir.
- Bu kararlar, maddi ve manevi tazminat davalarını etkilemez ve bu tür davalar hukuk mahkemelerinde görülmeye devam eder.
Özellikle, 1 Haziran 2005 tarihinden itibaren şahsi hakların ceza mahkemesinden talep edilememesi nedeniyle, bu fıkra kapsamındaki tazminat davalarının hukuk mahkemelerinde görülmesi kesinlik kazanmıştır.
4. Üçüncü Fıkra: Genel Hüküm ve Sonuçlar
TCK 74/3. madde hükmü, tüm düşme nedenlerine yönelik genel sonuçları düzenler. Buna göre, hangi nedenle olursa olsun cezanın düşmesine karar verilmesi, şahsi haklar, maddi-manevi tazminat ve yargılama giderleri ile ilgili hükümlerin geçerliliğini ve infaz edilebilirliğini etkilemez.
Ancak genel af halinde, cezanın tüm sonuçlarıyla ortadan kalkması sebebiyle, o suç sebebiyle yapılan yargılama giderlerinin talep edilmemesi öngörülmüştür. Fakat kanaatimizce, genel af sonrası tahsil edilmiş yargılama giderlerinin iadesi mümkün değildir. Maddenin son cümlesi, tahsil edilmemiş yargılama giderlerinin durumu ile ilgilidir (TCK md. 74/3).
5. Uygulamada TCK 74. Maddenin Önemi ve Tartışmalar
- Ceza Zamanaşımı Durumu: Maddenin birinci fıkrasında ceza zamanaşımının sonucu düzenlenmemiş, ancak ikinci fıkrada dava zamanaşımı nedeniyle düşme halinde etkiler netleştirilmiştir. Bu farklılık, uygulamada tereddütlere yol açabilmektedir (Altınışık, 2018).
- Müsadere ve Tahsil Edilen Adli Para Cezaları: İadesi mümkün olmayan müsadere ve adli para cezalarının durumu, suçtan zarar görenlerin haklarını korumaya yöneliktir.
- Yargılama Giderleri: Genel af halinde yargılama giderlerinin talep edilmemesi uygulaması, devletin affın ekonomik yükünü üstlenmesi açısından önemlidir.
Sonuç
TCK 74. madde, dava ve cezanın düşmesine ilişkin hukuki sonuçları detaylı biçimde düzenleyerek hem infaz aşamasını hem de kovuşturma aşamasını dikkate alan kapsamlı bir norm oluşturmuştur. Ancak madde hükümlerinin farklı fıkralarda yer alan düzenlemelerinden kaynaklanan yorum farklılıkları bulunmaktadır. Özellikle ceza zamanaşımı ve infaz sonrası durumlara ilişkin uygulamada dikkatli olunması gerekmektedir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.