Ortak hüküm
Madde 119- (1) Eğitim ve öğretimin engellenmesi, kamu kurumu veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının faaliyetlerinin engellenmesi, siyasi hakların kullanılmasının engellenmesi, inanç, düşünce ve kanaat hürriyetinin kullanılmasını engelleme, konut dokunulmazlığının ihlali ile iş ve çalışma hürriyetinin ihlali suçlarının;
a) Silahla,
b) Kişinin kendisini tanınmayacak bir hale koyması suretiyle, imzasız mektupla veya özel işaretlerle,
c) Birden fazla kişi tarafından birlikte,
d) Var olan veya var sayılan suç örgütlerinin oluşturdukları korkutucu güçten yararlanılarak,
e) Kamu görevinin sağladığı nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle,
İşlenmesi halinde, verilecek ceza bir kat artırılır.
(2) Bu suçların işlenmesi sırasında kasten yaralama suçunun neticesi sebebiyle ağırlaşmış hallerinin gerçekleşmesi durumunda, ayrıca kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygulanır.
GEREKÇE:
Bu madde, birinci fıkrada sayılan suçlar açısından söz konusu olan ve cezanın artırılmasını gerektiren nitelikli unsurları göstermektedir. Maddenin birinci fıkrasında, bu nitelikli unsurlar, seçimlik olarak belirlenmişlerdir; yani bir olayda bu hâllerden bir veya birkaçının gerçekleşmiş olması durumunda; bu fıkraya göre cezanın artırılması gerekmektedir.
Belirtilen nitelikli hâller, söz konusu suçların işlenmesi ile varılmak istenen amaç açısından cebir veya tehdidin kapsadığı korkutma gücünün ciddîliği ve yoğunluğu hususunda mağdurda ciddî kaygılar meydana getirmeye elverişli durumlardır.
Silâhla cebir veya tehditte bulunulması hâlinde, varılmak istenen amaca daha kolay ulaşılır. Aynı suretle kendisini tanınmayacak bir hâle getiren kişinin veya bir kaç kişinin birlikte olarak tehdit icra etmeleri hâlinde meydana gelen korku çok yoğun olur.
Gizli veya açık, var olan veya var sayılan suç örgütlerinin oluşturdukları korkutucu etkiden yararlanılarak söz konusu suçlar daha kolay bir şekilde işlenebilirler.
Keza, söz konusu suçların işlenmesi bakımından kamu görevinin sağladığı nüfuzun kötüye kullanılması, bir kolaylık sağlamaktadır.
Maddenin ikinci fıkrasına göre, söz konusu suçların işlenmesi sırasında kasten yaralama suçunun neticesi sebebiyle ağırlaşmış hâllerinin gerçekleşmesi durumunda, ayrıca kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygulanır. Bu itibarla, kasten yaralama suçunun temel şekli, birinci fıkrada sayılan suçların seçimlik hareketlerinden olan cebrin varlığı için gerekli ve yeterli görülmüştür.
AÇIKLAMALAR
TCK m.119 Kapsamında Ortak Nitelikli Hâllerin Değerlendirilmesi
1. Giriş
Türk Ceza Kanunu’nun 119. maddesi, birey hak ve özgürlüklerini ihlal eden belirli suç tiplerine ilişkin ortak nitelikli hâlleri düzenlemektedir. Bu hüküm ile bireyin eğitim hakkı, kamu hizmetlerinden yararlanma hakkı, siyasi hakları, inanç ve düşünce özgürlüğü, konut dokunulmazlığı ile iş ve çalışma hürriyeti gibi temel haklarının daha ağır şekilde ihlal edilmesini önlemek amaçlanmıştır. Bu nitelikli hallerin varlığı, suçun cezasını artırıcı etki doğurmakta ve bazı hallerde takibi şikâyete bağlı suçları re’sen takip edilebilir hale getirmektedir.
2. TCK m.119’un Kapsamı ve Uygulama Alanı
2.1. Ortak Suçlar
TCK m.119’da düzenlenen nitelikli haller aşağıda belirtilen suç tipleri bakımından uygulanmaktadır:
- Eğitim ve öğretimin engellenmesi (TCK m.112),
- Kamu kurumu veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının faaliyetlerinin engellenmesi (TCK m.113),
- Siyasi hakların kullanılmasının engellenmesi (TCK m.114),
- İnanç, düşünce ve kanaat hürriyetinin kullanılmasının engellenmesi (TCK m.115),
- Konut dokunulmazlığının ihlali (TCK m.116),
- İş ve çalışma hürriyetinin ihlali (TCK m.117).
Bu düzenleme ile yukarıda sayılan suçların bazı nitelikli şekillerde işlenmesi hâlinde, cezanın bir kat artırılması öngörülmektedir. Dikkat edilmesi gereken nokta, sendikal hakların engellenmesi (TCK m.118) suçunun bu düzenleme kapsamında yer almamasıdır.
2.2. Nitelikli Hâllerin Belirlenmesi
TCK m.119/1’de sayılan seçimlik nitelikli haller şunlardır:
- Suçun silahla işlenmesi,
- Kişinin kendini tanınmayacak hale koyarak, imzasız mektupla veya özel işaretlerle suç işlemesi,
- Birden fazla kişi tarafından birlikte suç işlenmesi,
- Suç örgütlerinin korkutucu gücünden yararlanarak suç işlenmesi,
- Kamu görevinin sağladığı nüfuzun kötüye kullanılması suretiyle suçun işlenmesi.
Bu hallerden herhangi birinin bulunması, cezanın bir kat artırılmasına neden olur. Madde gerekçesinde belirtildiği üzere, bu durumlar mağdur üzerinde daha yoğun bir korku ve baskı yaratma potansiyeline sahip olduğundan, ağırlaştırıcı etki doğurmaktadır.
2.3. Kasten Yaralama ile Bağlantılı Düzenleme
TCK m.119/2’ye göre, sayılan suçların işlenmesi sırasında kasten yaralama suçunun neticesi sebebiyle ağırlaşmış hallerinin gerçekleşmesi durumunda, ayrıca kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygulanır. Ancak burada dikkat çekici bir ayrım söz konusudur:
- Eğer yaralama TCK m.86/1 kapsamında kalıyor (temel kasten yaralama suçu) ise, bu durumda yaralama suçu için ayrıca ceza verilmez. Mahsus suç içinde değerlendirildiğinden, birleşik suç (mürekkep suç) kabul edilerek yalnızca ilgili özgü suçtan ceza verilir.
- Eğer yaralama neticesi sebebiyle ağırlaşmış hâllerden (TCK m.86/2 ve 3) birini teşkil ediyorsa, ayrıca yaralama suçu bakımından da hüküm kurulur.
Bu noktada ceza adaletinin sağlanması açısından orantılılık ilkesi (TCK m.3) ve cezanın bireyselleştirilmesi (TCK m.61) önem kazanır. Zira mağdurda oluşan yaralanmanın ağırlığı, faile verilecek cezanın alt sınırdan uzaklaşarak belirlenmesini gerektirebilir.
3. Ceza Muhakemesi Hukuku Yönünden Sonuçları
3.1. Şikâyete Tabiiyetin Kalkması
TCK m.116/1 (konut dokunulmazlığının ihlali) ve m.117/1 (iş ve çalışma hürriyetinin ihlali) suçları normalde şikâyete tabi suçlardır. Ancak bu suçların TCK m.119’da belirtilen nitelikli hallerle işlenmesi durumunda, şikâyet aranmaz, suç re’sen soruşturulur.
3.2. Uzlaşma Dışı Kalma
Yine benzer şekilde, bazı suçlar uzlaşmaya tabi olsa da, TCK m.119’daki nitelikli şekiller ile işlendiğinde bu suçlar artık uzlaşma kapsamında değerlendirilemez. Böylece suçun toplumsal yönü ağır bastığından kamu davası niteliği ön plana çıkar.
4. Doktrinsel ve Uygulamalı Yorumlar
4.1. Seçimlik Nitelikli Hallerin Etkisi
Seçimlik olarak öngörülen nitelikli hallerden sadece birinin gerçekleşmesi dahi cezanın artırılması için yeterlidir. Örneğin suçun kamu görevlisi sıfatıyla ve silahla işlenmesi hâlinde, her iki unsurun varlığı cezayı etkileyecek ve mahkemece artırıma gidilecektir.
4.2. Birleşik Suç Niteliği ve Fikri İçtima
TCK m.119/2’de öngörülen birleşik suç niteliği, özellikle ceza hukukunda içtima teorisi açısından önemlidir. Kasten yaralama suçunun özgü suçla birleşmesi durumunda fikri içtima (TCK m.44) uygulanmaz, çünkü bu hâlde özel bir içtima hükmü doğrudan düzenlenmiştir.
5. Sonuç ve Değerlendirme
TCK m.119, birey haklarını ihlal eden suçların daha ağır şekillerde işlenmesini önlemek amacıyla oluşturulmuş bir ortak hüküm niteliğindedir. Bu düzenleme, sadece cezanın artırılmasını değil, aynı zamanda şikayet ve uzlaşma gibi muhakeme kurumlarının da kapsamını değiştirmektedir. Ceza adaletinin sağlanabilmesi için mağdurdaki yaralanmanın niteliğine göre temel ceza belirlenirken alt sınırdan uzaklaşılması gerektiği kabul edilmelidir. Bu hüküm, hem suçun işleniş şekline hem de etkisine göre farklı cezai sonuçlar doğurması bakımından önemlidir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.