Daha az cezayı gerektiren haller
Madde 144- (1) Hırsızlık suçunun;
a) Paydaş veya elbirliği ile malik olunan mal üzerinde,
b) Bir hukuki ilişkiye dayanan alacağı tahsil amacıyla,
İşlenmesi halinde, şikayet üzerine, fail hakkında iki aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur.
GEREKÇE:
Madde metninde, hırsızlık suçunun temel şekline göre daha az cezayı gerektiren hâlleri tanımlanmıştır.
(a) bendinde müşterek veya iştirak hâlinde mülkiyete konu olan bir malın çalınması durumu düzenlenmiştir. Suçun bu şeklinin oluşması için failin malın hukukî durumunu bilmesi gerekir.
Keza, (b) bendinde, hırsızlık suçunun bir hukukî ilişkiye dayanan alacağın tahsili amacıyla işlenmesi, bu suçun temel şekline göre daha az cezayı gerektiren bir hâl olarak kabul edilmiştir.
Bu iki hâlde de soruşturma ve kovuşturmanın yapılması, mağdurun şikâyetine tabi tutulmuştur.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Madde 494 – (Değişik: 6.6.1991 – 3756/14 md.)
Hırsızlık;
1. Geçici olarak kısa bir süre kullanılıp zilyedine iade edilen veya zilyedin kolaylıkla bulabileceği bir yere bırakılan veya iade edilmek üzere alındığı açıkça anlaşılan ve ücret karşılığı yük ve yolcu taşımacılığına tahsis edilmiş olmayan özel bir ulaşım aracı,
2. Failin müşterek veya iştirak halinde mülkiyetine sahip olduğu mal,
3. Zaruret haline ulaşmayan ağır ve acil bir ihtiyacı karşılamak için bir mal,
4. Hasadı veya bozumu yapılmış veya mahsulü toplanmış olmakla beraber henüz tamamı ile kaldırılmamış olan tarladaki başaklar veya bağ kütüklerinde yahut ağaçlarda kalmış mahsuller,
Hakkında işlenirse, faile iki aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir.
Yukarıdaki bentlerde yazılı hallerde cürmün kovuşturulması şikâyete bağlıdır.
Madde 308 – Bir kimse Hükümete müracaata muktedir olduğu ahvalde iddia eylediği bir hakkı istihsal maksadiyle eşya üzerinde kuvvet sarfiyle kendiliğinden hakkını ihkak ederse otuz liradan elli liraya kadar ağır cezayı nakdiye mahküm olur.
Eğer fail eşya üzerine değil de şahıslara karşı tehdit veya şiddet istimal etmiş olursa bir aydan bir seneye kadar hapis ve elli liraya kadar ağır cezayı nakdiye mahküm olur.
Şiddet silah ile veya dövmek veyahut yaralamak ile vuuka gelirse işbu dövmek veya yaralamaktan dolayı 456 ncı maddenin birinci fıkrasında beyan olunan ahvalden daha ağır bir netice husule gelmediği takdirde hapis iki aydan ve ağır cezayı nakdi kırk liradan aşağı olamaz.
Cürmün faili hakkını ispat ederse göreceği cezanın dörtte üçü kadarı indirilebilir.
Resen takibi iktiza eden diğer bir cürüm dahi birlikte irtikâp olunmamış olmak şartiyle bu maddede beyan olunan cürümden dolayı takibat icrası şahsi dava ikamesine bağlıdır.
AÇIKLAMALAR
TCK m.144 Kapsamında Nitelikli Hırsızlık Suçları: Paydaş Mal ve Alacak Tahsili Amacıyla Hırsızlık
Giriş
Türk Ceza Kanunu’nun 144. maddesi, hırsızlık suçunun bazı özel durumlarda daha az cezayı gerektiren nitelikli halleri düzenlemektedir. Bu bağlamda, özellikle paydaş veya elbirliğiyle malik olunan taşınır mal üzerinde hırsızlık yapılması ile hukuki ilişkiye dayanan bir alacağı tahsil amacıyla işlenen hırsızlık eylemleri, failin daha az cezalandırılmasını gerektiren özel durumlar olarak kabul edilmiştir. Bu yazıda her iki hal, mevzuat ve doktrin ışığında ayrıntılı şekilde incelenmektedir.
I. Paydaş veya Elbirliğiyle Malik Olunan Eşya Üzerinde Hırsızlık (TCK m.144/1-a)
1. Genel Bakış
TCK m.144/1-a hükmü, 765 sayılı TCK’nın 494/2. maddesine benzer biçimde düzenlenmiş, ancak Yeni TCK ile adli para cezası seçeneği de getirilmiştir. Bu hükümde suçun mağduru ile faili arasında paylı mülkiyet veya elbirliği mülkiyeti ilişkisi bulunduğu durumlar söz konusudur. Haksızlık içeriği daha düşük kabul edildiğinden ceza da buna göre indirgenmektedir.
2. Paylı Mülkiyet ve Elbirliği Mülkiyet Kavramları
2.1. Paylı Mülkiyet (TMK m.688 vd.)
Paylı mülkiyet, bir mal üzerinde belli oranlarda mülkiyet hakkına sahip birden çok kişinin varlığı anlamına gelir. Her bir paydaş, kendi payı üzerinde tasarrufta bulunabilir (TMK m.688).
2.2. Elbirliğiyle Mülkiyet (TMK m.701 vd.)
Elbirliğiyle mülkiyette ortakların belirli payları yoktur; herkes tüm mal üzerinde hak sahibidir. Mirasçılar arasında bu tür mülkiyet doğar ve kişisel bağ esasına dayanır.
3. Suçun Unsurları
- Fail ve Mağdur: Fail, eşyanın ortağı veya paydaşıdır. Mağdur da diğer ortak veya paydaşlardır.
- Konu: Taşınabilir mal olmalıdır.
- Hareket: Zilyedin rızası dışında malın alınması gerekir.
Zilyetliği elinde bulunduran paydaşın diğer paydaşa ait malı alması hırsızlık değil, güveni kötüye kullanma suçunu oluşturur.
4. Yargı Uygulaması ve Doktrin Görüşleri
Yargıtay uzun süre failin kendi malına karşı hırsızlık suçu işleyemeyeceği gerekçesiyle bu durumda hırsızlık suçunun oluşmayacağı yönünde kararlar vermiştir. Ancak, doktrinde ve güncel uygulamalarda failin diğer ortakların haklarını bildiği hâlde malı alma eylemi, TCK m.144 kapsamında değerlendirilmektedir.
5. İştirak Halinde İşlenen Suçlarda Durum
Eğer suç birden fazla kişiyle işlenmişse, yalnızca malın ortağı olan fail bu hükümden yararlanabilir. Diğer failler bakımından genel hükümler (TCK m.141 ve 142) uygulanacaktır.
II. Hukuki İlişkiye Dayanan Alacağı Tahsil Amacıyla Hırsızlık (TCK m.144/1-b)
1. Genel Açıklama
TCK m.144/1-b’ye göre, hırsızlık suçunun bir hukuki ilişkiye dayanan alacağı tahsil amacıyla işlenmesi hâlinde fail hakkında daha az ceza öngörülmektedir. Bu düzenleme, önceki TCK’da ayrı bir suç tipi olan kendiliğinden hak alma (ihkak-ı hak) suçunun yerini almıştır.
2. Alacak Kavramı ve Hukuki Dayanak
2.1. Alacak Nedir?
Alacak, borç ilişkisinden doğan ve sadece borçluya karşı ileri sürülebilen bir malvarlığı hakkıdır. Para ile sınırlı olmamakla birlikte, ekonomik değeri olan herhangi bir edim alacağın konusu olabilir.
2.2. Hukuki İlişki Ne Anlama Gelir?
Hukuki ilişki, kanun, sözleşme veya diğer hukuka uygun işlemlerden doğan, hukuk düzenince tanınan bir ilişkidir. Haksız fiil veya hukuka aykırı işlemler bu kapsamda değildir.
2.3. Hukuka Aykırı İlişkiler
Örneğin, uyuşturucu ticareti ya da kiralık katillik gibi hukuka aykırı ilişkilerden doğan alacaklar, bu düzenleme kapsamında değerlendirilmez.
3. Suçun Unsurları
- Hukuki ilişkiye dayalı bir alacağın varlığı,
- Hırsızlık eyleminin bu alacağın tahsili amacıyla yapılmış olması,
- Failin alacağı devlet organları yerine kendi yöntemleriyle tahsil etmeye çalışması,
- Malın taşınır olması ve zilyet rızasının bulunmaması gerekir.
4. Hata Hali ve İyi Niyetli Fail
TCK m.30/2’ye göre, failin alacaklı olduğuna dair hatası varsa ve bu hata makul ise, ceza sorumluluğu kalkabilir ya da azalabilir.
5. Eksik Borçlar ve Uygulama Alanı
Kumar borcu gibi hukuka aykırı ilişkilerden doğan eksik borçlar bu kapsamda yer almazken, ahlaki ödevler, zamanaşımına uğramış borçlar gibi hukuka uygun eksik borçlardan doğan alacakların tahsilinde bu hüküm uygulanabilir.
6. Örnek Olaylar
- Maaşını alamayan işçinin dükkândan eşya alması,
- Emanet malın iade edilmemesi,
- Alacağın karşılığı olarak eşyanın alınması durumlarında, fail bu nitelikli hükümden yararlanabilir.
7. İştirak Halinde Suçun İşlenmesi
Bu hükümden yalnızca hukuki alacaklı olan fail yararlanabilir. Diğer failler açısından TCK m.141 ve 142 hükümleri uygulanır.
Sonuç
TCK m.144, hırsızlık suçunun klasik tanımının ötesine geçerek, özel durumları dikkate almış ve failin cezai sorumluluğunu duruma özgü olarak hafifletmiştir. Özellikle paydaşlar arasında mülkiyet ilişkisi veya hukuki ilişkiye dayalı alacak tahsili amacıyla gerçekleştirilen hırsızlık fiillerinde, cezai sorumluluk daha azdır. Ancak uygulamada bu hükümlerin detaylı analiz edilmesi ve failin niyeti, hukuki durumu titizlikle değerlendirilmelidir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.