Zorunluluk hâli
Madde 147- (1) Hırsızlık suçunun ağır ve acil bir ihtiyacı karşılamak için işlenmesi halinde, olayın özelliğine göre, verilecek cezada indirim yapılabileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir.
GEREKÇE:
Madde metninde, hırsızlık suçunun ağır ve acil bir ihtiyacı karşılamak için işlenmesi hâlinde, zaruret hâlinin varlığı kabul edilmektedir. Ağır ve acil ihtiyaç, örneğin hasta olan çocuk için ilâç çalınması, açlık nedeni ile gıda maddesi çalınması gibi hâlleri kapsar. Ancak, bu durumda hâkime olayın mahiyetine göre, verilecek cezada indirim yapma veya ceza vermekten sarfınazar etme konusunda takdir yetkisi tanınmıştır.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Madde 494 – (Değişik: 6.6.1991 – 3756/14 md.)
Hırsızlık;
1. Geçici olarak kısa bir süre kullanılıp zilyedine iade edilen veya zilyedin kolaylıkla bulabileceği bir yere bırakılan veya iade edilmek üzere alındığı açıkça anlaşılan ve ücret karşılığı yük ve yolcu taşımacılığına tahsis edilmiş olmayan özel bir ulaşım aracı,
2. Failin müşterek veya iştirak halinde mülkiyetine sahip olduğu mal,
3. Zaruret haline ulaşmayan ağır ve acil bir ihtiyacı karşılamak için bir mal,
4. Hasadı veya bozumu yapılmış veya mahsulü toplanmış olmakla beraber henüz tamamı ile kaldırılmamış olan tarladaki başaklar veya bağ kütüklerinde yahut ağaçlarda kalmış mahsuller,
Hakkında işlenirse, faile iki aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir.
Yukarıdaki bentlerde yazılı hallerde cürmün kovuşturulması şikâyete bağlıdır.
AÇIKLAMALAR
TCK m. 147: Ağır ve Acil İhtiyacı Karşılamak İçin Hırsızlık Suçu – Hukuki Değerlendirme ve Yargı Kararları
Giriş
Türk Ceza Kanunu’nun 147. maddesi, hırsızlık suçunun özel bir görünümünü düzenlemekte olup, suçun “ağır ve acil bir ihtiyacı karşılamak için” işlenmesi halinde cezada indirim yapılabileceği veya hiç ceza verilmeyebileceğini öngörmektedir. Bu hüküm, klasik zorunluluk hâlinden ayrılarak özel bir zaruret durumuna işaret etmekte ve ceza hukukunda failin içinde bulunduğu sosyal ve insani şartların dikkate alınması gerektiğini ortaya koymaktadır.
1. Mevzuat Karşılaştırması: TCK m. 147 ve 765 sayılı TCK m. 494
TCK’nın 147. maddesi, 765 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 494. maddesinin üçüncü bendinde yer alan düzenlemeden bazı yönleriyle ayrılmaktadır:
| Özellik | 765 sayılı TCK m.494/3 | 5237 sayılı TCK m.147 |
| Terim | “Zaruret haline ulaşmayan ağır ve acil ihtiyaç” | “Ağır ve acil ihtiyaç” |
| Sonuç | Ceza indirimi | Ceza indirimi veya cezasızlık |
| Zorunluluk Hali ile İlişki | Dolaylı ilişki | Zorunluluk halinden bağımsız özel düzenleme |
Yeni TCK’da “zaruret haline ulaşmayan” ifadesi çıkarılmış, ancak ceza indiriminin ötesine geçilerek ceza verilmemesi de mümkün kılınmıştır.
2. Maddenin Uygulama Koşulları
a. Zorunluluk Halinden Ayrı Bir Kurum
TCK m. 147, m. 25/2’de düzenlenen genel zorunluluk hali dışında, özel bir zaruret durumu düzenlemektedir. Failin hukuka aykırı bir tehlikeyi bertaraf etmek amacıyla hareket ettiği klasik zorunluluk halinden farklı olarak burada; hukuka aykırılık devam eder, ancak cezanın verilmesi gerekliliği ortadan kalkabilir.
b. Ağır ve Acil İhtiyacın Tanımı
- Ağır İhtiyaç: Kişinin içinde bulunduğu şartlarda katlanamayacağı, insan onuruyla bağdaşmayan bir yoksunluk halidir.
- Acil İhtiyaç: Zamanında giderilmediği takdirde, failin veya bir başkasının hukuken korunan önemli bir menfaatinin tehlikeye düşmesi durumudur.
c. Orantılılık ve Amaç
Failin eyleminin tek amacının ağır ve acil ihtiyacı karşılamak olması gerekir. Daha iyi yaşam koşullarına sahip olma, keyfi tatmin gibi amaçlarla işlenen hırsızlık fiilleri bu madde kapsamında değerlendirilmez. Ayrıca çalınan mal ile ihtiyacın arasında orantısızlık bulunmamalıdır.
3. Öğretide Görüşler
Doktrinde, TCK m. 147’nin uygulama alanı ile ilgili olarak şu görüşler öne çıkmaktadır:
- Genel zorunluluk hali dışındaki özel bir hal olduğundan, klasik zorunluluk şartları aranmaz (Centel & Zafer, 2023).
- Failin eyleminin yalnızca ihtiyacı karşılamak amacıyla yapılması yeterlidir; başka bir menfaat amacı güdülmesi durumunda bu madde uygulanmaz (Artuk, Gökcen & Yenidünya, 2022).
- Hâkimin takdir yetkisi geniştir; her somut olayda ihtiyaçla mal arasında amaç–araç ilişkisi kurularak değerlendirme yapılmalıdır.
4. Örnek Olaylar ve Uygulama Kriterleri
✅ Uygulanabilir Durumlar:
- Şeker hastası bir kişinin, tek eczane kapalı olduğu için camı kırarak insülin alması
- Açlıktan ölecek duruma gelmiş birinin, bir evden sadece karın doyuracak kadar yiyecek alması
❌ Uygulanamayacak Durumlar:
- Maddi kazanç sağlama amacıyla yapılan hırsızlık
- Elde edilen malın değerinin, ihtiyaçla orantısız olması
- Failin başka çözüm yolları varken suçu işlemesi
5. Değerlendirme ve Sonuç
TCK m. 147, ceza hukukunda insani hassasiyetle hukuki değerlendirmeyi buluşturan özel bir norm niteliğindedir. Hırsızlık suçunun bazı durumlarda failin içinde bulunduğu yaşam koşullarının zorlayıcılığı nedeniyle işlendiği dikkate alınarak cezalandırmada esneklik sağlanmaktadır.
Ancak bu madde keyfi veya suistimale açık bir şekilde yorumlanamaz. Failin eylemi ile ihtiyacı arasında nedensellik bağı, çalınan mal ile ihtiyaç arasında ölçülülük, failin başka bir çözüm yolunun bulunup bulunmadığı gibi kriterler titizlikle incelenmelidir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.