Akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihlali
Madde 175- (1) Akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünü, başkalarının hayatı, sağlığı veya malvarlığı bakımından tehlikeli olabilecek şekilde ihmal eden kişi, altı aya kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.
GEREKÇE:
Maddede akıl hastası üzerinde bakım ve gözetim yükümlülüğü bulanan kişinin bu yükümlülüğünü, başkalarının hayatı, sağlığı veya malvarlığı bakımından tehlikeli olabilecek şekilde ihmal etmesi, cezalandırılmaktadır. Maddenin düzenlemesinden de anlaşılacağı üzere fiil somut tehlike suçu niteliğindedir. Suçun oluşması bakımından bir zarar doğması aranmaz. Suç, bakım ve gözetim yükümlülüğü bulunan kişinin bu yükümlülüğünü başkalarının hayatı, sağlığı veya malvarlığı bakımından tehlikeli olabilecek şekilde ihmal etmesiyle tamamlanır. Bu ihmal neticesinde başkalarının hayatı, sağlığı veya malvarlığı bakımından bir zarar meydana gelirse, bakım ve gözetim yükümlülüğü altında bulunan kişi, fiilin sebebiyet verdiği netice açısından kast veya taksirine göre cezalandırılacaktır.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Madde 473 – Her kim muhafazası kendisine ait olan on iki yaşından aşağı bir sabiyi veya müptela olduğu akıl veya beden hastalığından dolayı kendisini idare edemiyen bir kimseyi kasten kendi başına terkeder ise üç aydan otuz aya kadar hapse mahküm olur.
Eğer bu terk fiilinden o kimsenin vücuduna veya sıhhatına büyük bir zarar gelmiş veya aklı teşevvüşe uğramış ise failin cezası beş seneye ve telef vukua gelmiş ise on seneye kadar ağır hapistir.
Madde 474 – Aşağıda gösterilen hallerden biri varsa yukarki maddede yazılı cezalar üçte bir miktarı çoğaltılır. Bu haller:
1 – Terkolunan mahallin insandan hali bulunması,
2 – Bir şahsın kendi meşru evladını veya kendinden olduğunu ikrar eylediği çocuğunu veya evlatlığa kabul ettiği bir çocuğu veya bunların o kimseyi terketmiş olması, dır.
Madde 561 – Her kim, ait olduğu daireye derhal malümat vermeksizin ve mezuniyet lazım gelen hususatta mezuniyet almaksızın akıl hastalığına müptela olduğunu bildiği bir kimseyi muhafaza için kabul eder veya böyle bir kimseyi kendi başına bırakırsa beş liradan elli liraya kadar hafif cezayi nakdiye mahküm olur ve buna ahvalin vahametine göre bir aya kadar hafif hapis cezası da ilave olunur.
Madde 562 – Fail bir tımarhane müdürü veya tababet mesleki mensuplarından birisi olduğu takdirde geçen maddelerde yazılı cezalara meslek ve sanatın tatili cezası dahi ilave olunur.
AÇIKLAMALAR
Akıl Hastası Üzerindeki Bakım ve Gözetim Yükümlülüğünün İhlali Suçu: Hukuki Analiz ve Yargıtay Kararları
Özet
Bu makalede, Türk Ceza Kanunu’nun 175. maddesinde düzenlenen akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihlalinden doğan suçun hukuki niteliği, korunan değerler, maddi unsurları, manevi unsuru, farklı suç görünümleri ve yargı uygulamaları detaylı şekilde incelenmektedir. Ayrıca suçun ceza hukuku perspektifinden önemi, somut ve soyut tehlike kavramları, sorumluluk kapsamı ve cezai sonuçları ele alınmaktadır.
I. Hukuki Nitelik
Akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihlali suçu, başkalarının hayat, sağlık ve malvarlığı haklarına yönelik tehlikenin önlenmesi amacıyla düzenlenmiş somut tehlike suçudur (TCK, m.175). Bu suçun gerçekleşmesi için bir zararın doğması zorunlu değildir; sadece bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihmali suretiyle başkaları için tehlike oluşturması yeterlidir. Suçun işleniş şekli, ihmali hareketlerle gerçekleşir. Yani fail, üzerine düşen aktif ve etkin gözetim görevini yerine getirmeyerek suçu işlemiş olur (Öztürk, 2019, s. 152).
II. Korunan Değer
Suçun koruduğu temel değer, bakım ve gözetim altında bulunan akıl hastasının başkalarına zarar verme riskinin engellenmesi suretiyle genel toplum güvenliğidir. Kanun koyucu, bu suçla bireylerin hayat, sağlık ve malvarlığına yönelik korumayı amaçlamıştır (Arslan, 2021, s. 210). Toplumun güven içinde yaşaması için akıl hastalarına yönelik bakım ve gözetimin titizlikle sağlanması gerekir.
III. Suçun Maddi Unsurları
1. Fail ve Mağdur
Fail, akıl hastası üzerinde bakım ve gözetim yükümlülüğü bulunan gerçek veya tüzel kişi olmalıdır. Bu yükümlülük, kanun, sözleşme veya ailevi bağlardan kaynaklanabilir. Bu nedenle suç, mahsub/özgü suç niteliğindedir (Karakurt, 2020, s. 85).
Mağdur ise, suça maruz kalan akıl hastası değil, bakım yükümlüsünün ihmalinden dolayı tehlikeye maruz kalan toplum ve bireylerdir.
2. Hareket Öğesi
Hareket, bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihmali şeklindedir. Fail, aktif ve etkin gözetim görevinin gerektirdiği davranışları yerine getirmemektedir. Bu ihmal, özellikle akıl hastasının hastalığının türüne ve tehlike potansiyeline göre değişen bir özen yükümlülüğüdür (Gözler & Görgülü, 2022, s. 132).
İhmalin varlığı için, failin yapması gereken aktif bir davranışı yerine getirmediğinin somut şekilde kanıtlanması gerekir.
IV. Manevi Unsur
Suç, kasten işlenebilen bir suç olup, genel kast yeterlidir. Fail, bakım ve gözetim yükümlülüğünü ihlal ettiğini ve bu durumun başkaları için tehlike oluşturabileceğini bilmelidir (Türk, 2018, s. 98). Taksirle işlenmesi mümkün değildir.
V. Suçun Değişik Görünümleri
1. Teşebbüs
İhmali hareketle işlenen bu suçta teşebbüs kavramı tartışmalıdır. Literatürde, somut tehlike suçlarında teşebbüsün genellikle mümkün olmadığı görüşü hakimdir (Ergin, 2017, s. 205). İhmalkâr davranışın tamamlanmaması halinde ceza sorumluluğu doğmayabilir.
2. İştirak
Bakım ve gözetim yükümlülüğü bulunan birden fazla kişinin ihmali durumunda, müşterek faillik söz konusu olabilir. Bu kişilerin yükümlülüğüne göre cezai sorumlulukları değerlendirilmelidir (TCK m. 40/2).
3. İçtima
Eğer failin ihmali sonucu akıl hastası başkalarına zarar verirse, garantörlük kapsamında ek suçlardan (örneğin kasten yaralama) sorumluluğu gündeme gelir (TCK m. 83, 88). Bu durumda zarar suçları, tehlike suçlarına göre asli norm olur.
VI. Kovuşturma ve Görev
Suç, şikayete tabi olmayıp, resen kovuşturulur. Önödeme ve uzlaşma hükümleri uygulanmaz. Ceza miktarına göre, hükmün açıklanmasının geri bırakılması tartışılabilir (CMK m. 231/5). Görevli mahkeme sulh ceza mahkemesidir.
VII. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: Akıl hastası kişinin kendisi bakım ve gözetim suçu bakımından fail olabilir mi?
Yanıt: Hayır, fail yalnızca bakım ve gözetim yükümlülüğü bulunan kişilerdir. Akıl hastası kişi hem mağdur hem de ihlal edilen yükümlülüğün nesnesidir.
Soru 2: Suçun oluşması için akıl hastasının zarar görmesi zorunlu mudur?
Yanıt: Hayır, suç somut tehlike suçudur; zarar doğması şart değildir. Yeter ki bakım ve gözetim yükümlülüğü ihlal edilmiş ve başkaları için tehlike oluşmuş olsun.
Soru 3: İhmalkâr davranış taksirle de işlenebilir mi?
Yanıt: Hayır, bu suç kasten işlenebilen bir suçtur; taksir söz konusu değildir.
Soru 4: Suçun cezası nedir?
Yanıt: TCK 175. madde cezası, suçun işleniş biçimine göre değişmekle birlikte genellikle hapis veya adli para cezasını içerir. Ayrıca sulh ceza mahkemesi görevli mahkemedir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.