Çevrenin kasten kirletilmesi
Madde 181- (1) İlgili kanunlarla belirlenen teknik usullere aykırı olarak ve çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkları toprağa, suya veya havaya kasten veren kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(2) Atık veya artıkları izinsiz olarak ülkeye sokan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(3) Atık veya artıkların toprakta, suda veya havada kalıcı özellik göstermesi halinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza iki katı kadar artırılır.
(4) Bir ve ikinci fıkralarda tanımlanan fiillerin, insan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıklarla ilgili olarak işlenmesi halinde, beş yıldan az olmamak üzere hapis cezasına ve bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.
(5) Bu maddenin iki, üç ve dördüncü fıkrasındaki fiillerden dolayı tüzel kişiler hakkında bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur.
GEREKÇE:
Madde metninde çevrenin kasten kirletilmesi fiilleri suç olarak tanımlanmıştır. Böylece, kişilerin sağlıklı bir çevrede yaşama hakları korunmuş olmaktadır.
Maddenin birinci fıkrasına göre, bu suç, atık veya artıkları toprağa, suya veya havaya kasten verilmesiyle oluşur. Ancak, atık ve artıkların ilgili kanunlarla belirlenen teknik usullere uygun olarak doğal ortama bırakılması hâlinde, hukuka aykırı bir davranışın varlığından ve dolayısıyla bu suçun oluştuğundan söz edilemez. Bu teknik usuller, çevreyi korumaya yönelik kanunlarla belirlenmelidir. Ayrıca, kirletme dolayısıyla ceza yaptırımı uygulanabilmesi için, bunun çevreye zarar verecek boyutta olması gerekir.
Maddenin ikinci fıkrasında, atık veya artıkların izinsiz olarak ülkeye sokulması, suç olarak tanımlanmıştır.
Üçüncü fıkraya göre; bir ve ikinci fıkralarda tanımlanan suçların konusunu oluşturan atık veya artıkların toprakta, suda veya havada kalıcı özellik göstermesi, verilecek cezanın artırılması sebebini oluşturmaktadır. Atık veya artıkların niteliği bu suçlar açısından daha ağır cezayı gerektiren nitelikli hâl olarak kabul edilmiştir.
Dördüncü fıkrada ise, bir ve ikinci fıkralarda tanımlanan suçların konusunu oluşturan atık veya artıkların diğer bir takım özellikleri, bu suçlar açısından daha ağır cezayı gerektiren ayrı bir nitelikli hâl olarak kabul edilmiştir. Bu hükmün uygulanabilmesi için, suç konusu atık ve artıkların insan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olması gerekir.
Beşinci fıkrada, iki, üç ve dördüncü fıkralarda tanımlanan suçlardan dolayı tüzel kişiler hakkında bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunacağı kabul edilmiştir.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Madde 558 – Halkın gelip geçeceği yerlere veya bir kaç ailenin müşterek avlusuna insanı yaralıyacak veya üstünü kirletecek bir şey atan veya döken kimse on güne kadar hafif hapis veya on liraya kadar hafif cezayi nakdi ile cezalandırılır.
AÇIKLAMALAR
Çevrenin Kasten Kirletilmesi Suçu (TCK m.181): Hukuki İnceleme ve Uygulamada Değerlendirme
Özet:
Türk Ceza Kanunu’nun 181. maddesi, çevrenin kasten kirletilmesini, çevreye zarar veren atıkların ve artıkların izinsiz ve usulsüz şekilde toprağa, suya veya havaya verilmesini suç olarak düzenler. Bu makalede, maddenin hukuki yapısı, cezai yaptırımları, korunan hukuki değer, maddeye ilişkin uygulama sorunları ve Yargıtay kararları irdelenmektedir. Ayrıca çevre hukukundaki yerini vurgulamak amacıyla mevzuatla olan ilişkisi de ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler
Çevrenin kasten kirletilmesi, TCK 181, atık yönetimi, çevre suçları, ceza hukuku, çevre koruma, Yargıtay kararları, adli para cezası
1. Giriş
Çevre kirliliği, günümüzde küresel ve yerel düzeyde öncelikli bir sorun olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda Türk Ceza Kanunu’nun 181. maddesi, çevrenin korunması için atıkların usulsüz bırakılmasını cezalandıran önemli bir hüküm içerir (Erdoğan, 2020). Maddenin amacı, hem insan sağlığını hem de doğal ekosistemi koruyarak sürdürülebilir çevre güvenliğini sağlamaktır.
2. Hukuki Niteliği ve Korunan Değer
2.1. Hukuki Nitelik
Madde, çevrenin korunması amacıyla konulmuş özel nitelikte bir genel tehlike suçudur. Failin, ilgili kanunlarda belirlenen teknik usullere aykırı hareket ederek çevreyi kasten kirletmesi suç teşkil eder (Çelik, 2019).
2.2. Korunan Hukuki Değer
Suçun koruduğu temel hukuki değer, doğal çevre ile birlikte insan ve hayvan sağlığıdır. Çevrenin kirletilmesi, doğrudan veya dolaylı olarak yaşam hakkını, sağlık hakkını ve ekonomik varlıkları tehdit eder (Yılmaz, 2021).
3. Suçun Unsurları
3.1. Fail
Her türlü gerçek kişi, suçun failidir. Ayrıca maddenin 5. fıkrası uyarınca tüzel kişiler de suçtan sorumlu tutulabilir (TCK m.181/5).
3.2. Hareket (Fiil)
Atık veya artıkların, ilgili çevre mevzuatına aykırı olarak toprağa, suya veya havaya kasten verilmesi fiili suçun temel hareketidir (Kara, 2018). Atıkların izinsiz ülkeye sokulması da ayrı bir suç olarak düzenlenmiştir.
3.3. Manevi Unsur
Suçun manevi unsuru kasttır. Fail, teknik usullere aykırı hareket ederek çevreyi kirlettiğinin bilincinde olmalıdır.
3.4. Netice ve Tehlike
Maddenin 3. ve 4. fıkralarında kalıcı kirlenme ve insan-hayvan sağlığını ciddi şekilde tehdit eden sonuçlar doğuran eylemler özel cezalandırmaya tabi tutulmuştur. Bu durum, suçun niteliğini ağırlaştırır.
4. Cezai Yaptırımlar
- Alt sınır: 6 aydan 2 yıla kadar hapis (madde 1. fıkra).
- İzinsiz atık sokma: 1 yıldan 3 yıla kadar hapis (madde 2. fıkra).
- Kalıcı kirlenme halinde: Ceza iki kat artırılır (madde 3).
- Tedavisi zor hastalıklara, üreme yeteneği kaybına neden olan eylemler: 5 yıldan az olmamak üzere hapis ve 1000 güne kadar adli para cezası (madde 4).
- Tüzel kişilere yönelik güvenlik tedbirleri: fıkra 5 (Erdoğan, 2020).
5. İlgili Mevzuat ve Çevre Hukuku Bağlamı
Bu suç, 2872 sayılı Çevre Kanunu, Atık Yönetimi Yönetmeliği ve diğer çevre mevzuatındaki teknik usullerle sıkı ilişki içindedir. Suçun oluşabilmesi için ilgili çevre kanunlarına ve teknik standartlara aykırılık aranır (Çelik, 2019). Ayrıca uluslararası çevre sözleşmeleri ile de uyumludur.
6. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: Çevreyi kirletme suçu için hangi teknik usullere uyulması gerekir?
Cevap: 2872 sayılı Çevre Kanunu ve ilgili yönetmeliklerde belirtilen atık bertaraf ve çevre koruma teknik standartlarına uyulması gerekir (Çelik, 2019).
Soru 2: İzinsiz atık sokmanın cezası nedir?
Cevap: Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür (TCK m.181/2).
Soru 3: Kalıcı çevre kirliliği ne demektir?
Cevap: Atık veya artıkların toprak, su veya hava ortamında uzun süre etkili, geri dönüşü zor olan zararlı etkiler yaratmasıdır (Erdoğan, 2020).
Soru 4: Tüzel kişiler cezalandırılabilir mi?
Cevap: Evet, bu madde kapsamında tüzel kişiler hakkında da güvenlik tedbirleri ve yaptırımlar uygulanır (TCK m.181/5).
7. Sonuç
TCK 181. madde, çevrenin korunması ve kirlenmenin önlenmesi açısından kritik öneme sahiptir. Suçun ağırlaştırıcı halleri, çevrenin ve canlıların korunmasına yönelik yaptırımların artırılmasını sağlar. Mevzuatla uyumlu ve kapsamlı bir şekilde uygulanması, sürdürülebilir çevre politikalarının temel unsurlarındandır.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.