Tanımlar
Madde 2 – (1) Bu Kanunun uygulanmasında;
a) Şüpheli: Soruşturma evresinde, suç şüphesi altında bulunan kişiyi,
b) Sanık: Kovuşturmanın başlamasından itibaren hükmün kesinleşmesine kadar, suç şüphesi altında bulunan kişiyi,
c) Müdafi: Şüpheli veya sanığın ceza muhakemesinde savunmasını yapan avukatı,
d) Vekil: Katılan, suçtan zarar gören veya malen sorumlu kişiyi ceza muhakemesinde temsil eden avukatı,
e) Soruşturma: Kanuna göre yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evreyi,
f) Kovuşturma: İddianamenin kabulüyle başlayıp, hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreyi,
g) İfade alma: Şüphelinin kolluk görevlileri veya Cumhuriyet savcısı tarafından soruşturma konusu suçla ilgili olarak dinlenmesini,
h) Sorgu: Şüpheli veya sanığın hâkim veya mahkeme tarafından soruşturma veya kovuşturma konusu suçla ilgili olarak dinlenmesini,
i) Malen sorumlu: Yargılama konusu işin hükme bağlanması ve bunun kesinleşmesinden sonra, maddî ve malî sorumluluk taşıyarak hükmün sonuçlarından etkilenecek veya bunlara katlanacak kişiyi,
j) Suçüstü:
1. İşlenmekte olan suçu,
2. Henüz işlenmiş olan fiil ile fiilin işlenmesinden hemen sonra kolluk, suçtan zarar gören veya başkaları tarafından takip edilerek yakalanan kişinin işlediği suçu,
3. Fiilin pek az önce işlendiğini gösteren eşya veya delille yakalanan kimsenin işlediği suçu,
k) Toplu suç: Aralarında iştirak iradesi bulunmasa da üç veya daha fazla kişi tarafından işlenen suçu,
l) Disiplin hapsi: Kısmî bir düzeni korumak amacıyla yaptırım altına alınmış olan fiil dolayısıyla verilen, seçenek yaptırımlara çevrilemeyen, önödeme uygulanamayan, tekerrüre esas olmayan, şartla salıverilme hükümleri uygulanamayan, ertelenemeyen ve adlî sicil kayıtlarına geçirilmeyen hapsi,
İfade eder.
Ceza Muhakemesi Kanunu m.2 – Tanımların Hukuki Önemi ve Uygulamadaki Yeri
Giriş
Ceza muhakemesi hukuku, yalnızca yargılama usullerini belirleyen bir alan değil, aynı zamanda tarafların hak, yetki ve yükümlülüklerini net bir biçimde ortaya koyan temel bir disiplindir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK)’nun 2. maddesinde yer alan tanımlar, ceza yargılaması sürecinde kullanılan kavramların hukuki çerçevesini çizer. Bu tanımlar, hem yargılamanın etkinliğini hem de adil yargılanma hakkının korunmasını sağlamada kritik bir rol oynar.
1. Tanımların CMK’daki İşlevi
CMK m.2’deki tanımlar, kanunun uygulanmasında terminoloji birliğini sağlar. Yargıtay içtihatlarında da vurgulandığı üzere, hukuki kavramların doğru anlaşılması ve yorumlanması, hem soruşturma hem de kovuşturma aşamalarında hak kayıplarının önlenmesi açısından zorunludur.
1.1. Şüpheli ve Sanık Kavramları
- Şüpheli: Soruşturma evresinde, hakkında suç şüphesi bulunan kişidir.
- Sanık: İddianamenin kabulü ile başlayan kovuşturma sürecinde, hükmün kesinleşmesine kadar suç şüphesi altında bulunan kişidir.
Bu ayrım, savunma haklarının ne zaman ve nasıl kullanılacağı noktasında belirleyici olur. Yargıtay, soruşturma evresindeki “şüpheli” sıfatının, iddianamenin kabulüyle “sanık” sıfatına dönüştüğünü istikrarlı şekilde ifade etmiştir.
1.2. Müdafi ve Vekil Ayrımı
- Müdafi: Şüpheli veya sanığın ceza muhakemesinde savunmasını yapan avukattır.
- Vekil: Katılan, suçtan zarar gören veya malen sorumlu kişiyi temsil eden avukattır.
Uygulamada bu ayrım, temsil edilen tarafın statüsüne göre savunma veya katılma haklarının kullanım biçimini belirler.
1.3. Soruşturma ve Kovuşturma Evreleri
- Soruşturma: Suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evredir.
- Kovuşturma: İddianamenin kabulünden hükmün kesinleşmesine kadar devam eden yargılama sürecidir.
Bu ayrım, CMK’nın birçok hükmünde farklı prosedürlerin devreye girmesine yol açar. Örneğin, delillerin toplanma usulü, tutuklama koşulları ve zamanaşımı hesaplaması bakımından evreler arasında ciddi farklar vardır.
1.4. İfade Alma ve Sorgu
- İfade Alma: Kolluk veya savcılık tarafından şüphelinin dinlenmesidir.
- Sorgu: Hâkim veya mahkeme tarafından şüpheli ya da sanığın dinlenmesidir.
Bu iki yöntem arasındaki fark, hukuki güvenceler açısından önemlidir. Yargıtay, sorgunun yalnızca yargısal makamlarca yapılabileceğini açıkça belirtmiştir.
1.5. Malen Sorumlu
Malen sorumlu, hükmün sonuçlarından maddi ve mali olarak etkilenecek kişidir. Özellikle tazminat taleplerinde ve müsadere kararlarında bu sıfat önem taşır.
1.6. Suçüstü Halleri
CMK m.2’de suçüstü hali üç alt kategoriye ayrılmıştır:
- İşlenmekte olan suç,
- Fiilin hemen ardından yakalanma,
- Delillerle yakalanma.
Suçüstü hali, yakalama ve gözaltı işlemlerinde önemli kolaylıklar sağlar.
1.7. Toplu Suç
Üç veya daha fazla kişi tarafından işlenen suç, aralarında iştirak iradesi olmasa dahi toplu suç olarak değerlendirilir. Bu tanım, bazı suç tiplerinde cezayı artırıcı neden oluşturur.
1.8. Disiplin Hapsi
Disiplin hapsi, özel hukuki sonuçlara sahip, kısa süreli ve seçenek yaptırımlara çevrilemeyen bir hapis türüdür. Adli sicil kaydına işlenmez.
2. Uygulamada Tanımların Önemi
Yargıtay kararlarında, CMK m.2’deki kavramların hatalı yorumlanması veya yanlış kullanılması, hukuka aykırı kararların bozulmasına neden olmuştur. Örneğin, ifade alma ile sorgu kavramlarının karıştırılması, delillerin hukuka aykırılığı sonucunu doğurabilir. Bu nedenle, uygulayıcıların kavramlara tam olarak hakim olması gerekir.
3. Sonuç
CMK m.2’deki tanımlar, ceza muhakemesinin sağlıklı işlemesi için zorunlu hukuki kavramlardır. Bu tanımların hem teorik hem de pratikte doğru anlaşılması, adil yargılanma hakkının güvencesidir.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Şüpheli ile sanık arasındaki temel fark nedir?
Şüpheli, soruşturma evresinde; sanık ise kovuşturma evresinde suç şüphesi altında bulunan kişidir.
2. Farklı olaylarda müdafi ve vekil aynı kişi olabilir mi?
Evet, farklı olaylarda aynı avukat hem müdafi hem vekil olabilir.
3. Suçüstü hali neden önemlidir?
Suçüstü hali, kolluğa yakalama yetkisi tanır ve bazı usul işlemlerinde sürelerin kısalmasına neden olur.
4. Disiplin hapsi adli sicile işler mi?
Hayır, disiplin hapsi adli sicile işlenmez.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.