Şüpheli veya sanığın beden muayenesi ve vücudundan örnek alınması
Madde 75 – (Değişik: 25/5/2005 – 5353/2 md.)
(1) Bir suça ilişkin delil elde etmek için şüpheli veya sanık üzerinde iç beden muayenesi yapılabilmesine ya da vücuttan kan veya benzeri biyolojik örneklerle saç, tükürük, tırnak gibi örnekler alınabilmesine; Cumhuriyet savcısı veya mağdurun istemiyle ya da re’sen hâkim veya mahkeme, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı tarafından karar verilebilir. Cumhuriyet savcısının kararı, yirmidört saat içinde hâkim veya mahkemenin onayına sunulur. Hâkim veya mahkeme, yirmidört saat içinde kararını verir. Onaylanmayan kararlar hükümsüz kalır ve elde edilen deliller kullanılamaz.
(2) İç beden muayenesi yapılabilmesi veya vücuttan kan veya benzeri biyolojik örnekler alınabilmesi için müdahalenin, kişinin sağlığına zarar verme tehlikesinin bulunmaması gerekir.
(3) İç beden muayenesi veya vücuttan kan veya benzeri biyolojik örnekler alınması, ancak tabip veya sağlık mesleği mensubu diğer bir kişi tarafından yapılabilir.
(4) Cinsel organlar veya anüs bölgesinde yapılan muayene de iç beden muayenesi sayılır.
(5) Üst sınırı iki yıldan daha az hapis cezasını gerektiren suçlarda, kişi üzerinde iç beden muayenesi yapılamaz; kişiden kan veya benzeri biyolojik örneklerle saç, tükürük, tırnak gibi örnekler alınamaz.
(6) Bu madde gereğince alınacak hâkim veya mahkeme kararlarına itiraz edilebilir.
(7) Özel kanunlardaki alkol muayenesine ve kan örneği alınmasına ilişkin hükümler saklıdır.
Şüpheli veya Sanığın Beden Muayenesi ve Vücuttan Örnek Alınması (CMK m. 75)
Anahtar Kelimeler: Ceza muhakemesi, beden muayenesi, biyolojik örnek, CMK m. 75, şüpheli hakları, mağdur hakları
Giriş
Ceza muhakemesi sürecinde maddi gerçeğin ortaya çıkarılması amacıyla başvurulan en önemli delil elde etme yöntemlerinden biri, şüpheli veya sanığın beden muayenesi ve vücudundan biyolojik örnek alınmasıdır. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 75. maddesi, bu usulün kapsamını, şartlarını ve sınırlarını ayrıntılı olarak düzenlemektedir. Bu düzenleme, hem suçun aydınlatılması hem de temel hak ve özgürlüklerin korunması açısından önem taşır.
Yasal Çerçeve ve CMK m. 75’in Kapsamı
CMK m. 75, beden muayenesi ve vücuttan biyolojik örnek alınması işlemlerini iki temel kategoriye ayırmaktadır:
- İç beden muayenesi: Kişinin vücudunun iç kısımlarında yapılan muayeneler, özellikle cinsel organ veya anüs bölgesi muayeneleri bu kapsamda değerlendirilir.
- Biyolojik örnek alınması: Kan, tükürük, saç, tırnak gibi delil niteliği taşıyan materyallerin alınmasıdır.
Karar verme yetkisi kural olarak hâkim veya mahkemeye aittir. Ancak gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı da bu kararı verebilir; savcı kararı 24 saat içinde hâkimin onayına sunmak zorundadır.
Beden Muayenesi ve Örnek Almanın Şartları
CMK m. 75 uyarınca bu işlemin yapılabilmesi için:
- Suçla bağlantı: Delil elde etme amacı bulunmalıdır.
- Sağlık açısından güvenli olma: Kişinin sağlığına zarar verme tehlikesi bulunmamalıdır.
- Usule uygunluk: İşlemler yalnızca tabip veya sağlık mesleği mensubu kişiler tarafından yapılabilir.
- Ağır suç sınırı: Üst sınırı iki yıldan daha az hapis cezasını gerektiren suçlarda uygulanamaz.
- Yargısal denetim: Hâkim kararı veya hâkim onayı gereklidir.
- İtiraz hakkı: Taraflar, verilen karara itiraz edebilir.
İç Beden Muayenesinin Özel Niteliği
Cinsel organlar ve anüs bölgesinde yapılan muayeneler, kişinin mahremiyet hakkı ve beden dokunulmazlığı açısından daha sıkı koruma altındadır. Bu nedenle uygulama, yalnızca zorunluluk ve orantılılık ilkeleri gözetilerek yapılmalıdır.
Şüpheli veya Sanık Açısından Haklar ve Yükümlülükler
Haklar
- Bilgilendirilme hakkı: İşlemin amacı, kapsamı ve hukuki dayanağı kendisine açıkça anlatılmalıdır.
- Avukat bulundurma hakkı: İşlem sırasında avukatın hazır bulunması mümkündür.
- Sağlık güvenliği hakkı: Tıbbi işlemin sağlık açısından güvenli koşullarda yapılması zorunludur.
- İtiraz hakkı: Karara karşı CMK m. 267 vd. uyarınca itiraz edilebilir.
Yükümlülükler
- Karara uygun olarak muayene ve örnek alma işlemlerine katlanma yükümlülüğü vardır. Ancak bu yükümlülük, hukuka aykırı kararlar için geçerli değildir.
Mağdur/Müşteki Açısından Haklar ve Yükümlülükler
Haklar
- Talepte bulunma hakkı: Cumhuriyet savcısından beden muayenesi veya biyolojik örnek alınmasını talep edebilir.
- Delil güvenliği: Elde edilen örneklerin doğru şekilde muhafaza edilmesini isteyebilir.
- Avukat desteği: İşlem sırasında hukuki temsilci bulundurabilir.
Yükümlülükler
- Delil elde edilmesine katkı sağlayacak bilgileri ve belgeleri sunma yükümlülüğü vardır.
- Ancak mağdurun rızası olmadan beden muayenesi yapılabilmesi, özel şartlara tabidir.
Yargıtay Uygulaması
Yargıtay kararlarında, CMK m. 75 kapsamında yapılan işlemlerin mutlaka usule uygun şekilde gerçekleştirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Aksi halde elde edilen delillerin hukuka aykırı delil sayılarak hükme esas alınamayacağı kabul edilmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. İç beden muayenesi ile dış beden muayenesi arasındaki fark nedir?
İç beden muayenesi, vücudun iç bölgelerinin incelenmesidir. Dış beden muayenesi ise CMK m. 76’da düzenlenir ve yalnızca vücudun dış yüzeyine ilişkindir.
2. Savcı kararı olmadan muayene yapılabilir mi?
Hayır, mutlaka hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde savcı kararı gerekir.
3. Karara karşı başvuru yolu var mı?
Evet, hâkim veya mahkeme kararına karşı itiraz edilebilir.
4. Hangi suçlarda bu işlem yapılamaz?
Üst sınırı iki yıldan az hapis cezası gerektiren suçlarda yapılamaz.
Sonuç ve Değerlendirme
CMK m. 75, beden muayenesi ve biyolojik örnek alma işlemlerini hem delil elde etme hem de temel hakları koruma amacıyla dengeli şekilde düzenlemiştir. Şüpheli/sanıklar ve mağdurlar açısından hukuki hakların bilinmesi, sürecin adil ve hukuka uygun yürütülmesi bakımından zorunludur.
Bu nedenle, beden muayenesi veya biyolojik örnek alınması kararı ile karşı karşıya kalan kişilerin, alanında uzman bir ceza avukatından hukuki destek alması hak kayıplarının önlenmesi açısından büyük önem taşır.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.