Moleküler genetik incelemeler
Madde 78 – (1) 75 ve 76 ncı maddelerde öngörülen işlemlerle elde edilen örnekler üzerinde, soybağının veya elde edilen bulgunun şüpheli veya sanığa ya da mağdura ait olup olmadığının tespiti için zorunlu olması hâlinde moleküler genetik incelemeler yapılabilir. Alınan örnekler üzerinde bu amaçlar dışında tespitler yapılmasına yönelik incelemeler yasaktır.
(2) Birinci fıkra uyarınca yapılabilen incelemeler, bulunan ve kime ait olduğu belli olmayan beden parçaları üzerinde de yapılabilir. Birinci fıkranın ikinci cümlesi, bu hâlde de uygulanır.
Hâkimin kararı ve inceleme yapılması
Madde 79 – (1) 78 inci madde uyarınca moleküler genetik incelemeler yapılmasına sadece hâkim karar verebilir. Kararda inceleme ile görevlendirilen bilirkişi de gösterilir.
(2) Yapılacak incelemeler için resmen atanan veya bilirkişilikle yükümlü olan ya da soruşturma veya kovuşturmayı yürüten makama mensup olmayan veya bu makamın soruşturma veya kovuşturmayı yürüten dairesinden teşkilât yapısı itibarıyla ve objektif olarak ayrı bir birimine mensup olan görevliler, bilirkişi olarak görevlendirilebilirler. Bu kişiler, teknik ve teşkilât bakımından uygun tedbirlerle yasak moleküler genetik incelemelerin yapılmasını ve yetkisiz üçüncü kişilerin bilgi edinmesini önlemekle yükümlüdürler. İncelenecek bulgu, bilirkişiye ilgilinin adı ve soyadı, adresi, doğum tarihi bildirilmeksizin verilir.
Ceza Muhakemesinde Moleküler Genetik İncelemeler ve Hâkimin Kararı
(CMK m.78 ve m.79 Kapsamında Akademik ve Uygulamalı İnceleme)
Giriş
Ceza muhakemesi sürecinde maddi gerçeğin ortaya çıkarılması, delillerin hukuka uygun şekilde elde edilmesine bağlıdır. Özellikle biyolojik materyaller üzerinde yapılan moleküler genetik incelemeler, suçun failinin tespiti, mağdurun kimliğinin belirlenmesi veya soybağı ilişkisinin açıklığa kavuşturulmasında kritik öneme sahiptir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 78 ve 79. maddeleri, bu tür incelemelerin yasal çerçevesini çizmekte; aynı zamanda kişi hak ve özgürlüklerinin korunmasını garanti altına almaktadır.
1. Moleküler Genetik İncelemelerin Kapsamı (CMK m.78)
1.1. Uygulama Alanı
CMK m.78’e göre moleküler genetik incelemeler:
- Şüpheli veya sanık,
- Mağdur veya suçtan zarar gören,
- Kime ait olduğu belli olmayan beden parçaları
üzerinde yapılabilir.
Bu incelemeler, yalnızca:
- Soybağının belirlenmesi,
- Elde edilen bulgunun şüpheli/sanık ya da mağdura ait olup olmadığının tespiti
amaçlarıyla gerçekleştirilebilir.
1.2. Amaç Dışında Kullanım Yasağı
Kanun, alınan örnekler üzerinde bu amaçlar dışında tespit yapılmasını açıkça yasaklamaktadır. Bu hüküm, kişisel verilerin korunması ve özel hayatın gizliliği açısından Anayasa m.20 ile uyumlu olup, veri güvenliği ilkesinin ceza muhakemesi boyutunu ortaya koymaktadır.
2. Hâkimin Kararı ve İnceleme Usulü (CMK m.79)
2.1. Yetkili Merci
Moleküler genetik incelemelere yalnızca hâkim karar verebilir. Bu yönüyle, soruşturma evresinde dahi Cumhuriyet savcısının tek başına karar verme yetkisi bulunmamaktadır. Kararda, incelemeyi yapacak bilirkişinin ismi de belirtilmelidir.
2.2. Bilirkişinin Seçimi ve Görevleri
Bilirkişinin:
- Resmen atanmış olması,
- Soruşturma/kovuşturmayı yürüten makamdan bağımsız olması,
- Teknik donanıma sahip bulunması
gerekmektedir.
Bilirkişiler, yasak moleküler genetik incelemelerin yapılmaması ve yetkisiz üçüncü kişilerin bilgi edinmemesi için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. Ayrıca incelenecek bulgu, bilirkişiye ilgili kişinin kimlik bilgileri verilmeden teslim edilir.
3. Şüpheli/Sanık Açısından Hukuki Durum ve Haklar
- Moleküler genetik inceleme kararı ancak hâkim tarafından verilebilir; bu yetkinin savcıya devri mümkün değildir.
- Şüpheli/sanık, haksız veya ölçüsüz inceleme talebine itiraz edebilir.
- Avukat aracılığıyla incelemenin hukuka uygunluğu denetlenmeli, özellikle örneklerin saklanması ve imhası süreci takip edilmelidir.
- Amaç dışında veri işlenmesi veya saklanması durumunda, kişisel verilerin korunması kapsamında ek hukuki başvuru yolları kullanılabilir.
4. Mağdur/Suçtan Zarar Gören Açısından Haklar ve Yükümlülükler
- Mağdur, delil elde etme sürecinde vücut dokusundan örnek alınmasına rıza gösterebilir; ancak bu rıza hukuki çerçevede alınmalıdır.
- Kimliğin veya soybağının tespitinde bilimsel doğruluk ve özel hayatın gizliliği ilkesi korunmalıdır.
- Alınan örneklerin yalnızca CMK m.78’de belirtilen amaçlarla kullanılmasını takip etmek, mağdurun da hakkıdır.
5. Yargıtay Uygulaması
Yargıtay kararlarında, moleküler genetik incelemeler:
- Maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasında vazgeçilmez deliller olarak kabul edilmekte,
- Ancak hukuka aykırı şekilde elde edilmiş bulguların hükme esas alınamayacağı açıkça vurgulanmaktadır.
Bu nedenle, inceleme sürecindeki her aşamanın CMK m.78-79 hükümlerine uygun yürütülmesi zorunludur.
6. Uzman Ceza Avukatının Önemi
Moleküler genetik incelemeler, hem bilimsel hem de hukuki boyutu olan teknik bir alandır. Hatalı veya hukuka aykırı bir inceleme:
- Delilin geçersiz sayılmasına,
- Kişisel hak ihlallerine,
- Dava sonucunun olumsuz etkilenmesine
neden olabilir.
Bu sebeple, hem şüpheli/sanık hem de mağdur açısından sürecin alanında uzman bir ceza avukatı gözetiminde yürütülmesi, hak kayıplarını önleyecektir.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Moleküler genetik inceleme yapılması için mutlaka hâkim kararı gerekir mi?
Evet. CMK m.79 gereği bu incelemeler sadece hâkim kararıyla yapılabilir.
2. Alınan örnekler başka amaçlarla kullanılabilir mi?
Hayır. Amaç dışı kullanımlar hem CMK’ya hem de kişisel verilerin korunması mevzuatına aykırıdır.
3. İnceleme sırasında kimlik bilgilerim bilirkişiye verilir mi?
Hayır. İnceleme, kimlik bilgileri olmaksızın yapılır.
4. Hukuka aykırı alınan genetik deliller kullanılabilir mi?
Hayır. Yargıtay, hukuka aykırı elde edilen delillerin hükme esas alınamayacağını kabul etmektedir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.