Madde 85 – (Değişik: 25/5/2005 – 5353/6 md.)
(1) Cumhuriyet savcısı, kendisine yüklenen suç hakkında açıklamada bulunmuş olan şüpheliye yer gösterme işlemi yaptırabilir. 250 nci maddenin birinci fıkrası kapsamına giren suçlar söz konusu olduğunda, adli kolluk amiri de yer gösterme işlemi yaptırmaya yetkilidir.
(2) Soruşturmayı geciktirmemek kaydıyla, müdafi de yer gösterme işlemi sırasında hazır bulunabilir.
(3) Yer gösterme işlemi, 169 uncu maddeye uygun olarak tutanağa bağlanır.
Ceza Muhakemesinde Yer Gösterme İşlemi (CMK m.85): Hukuki Çerçeve, Uygulama ve Haklar
Giriş
Ceza muhakemesinde maddi gerçeğin ortaya çıkarılması, yalnızca tanık ifadeleri veya belgelerle sınırlı olmayıp, olayın geçtiği yerin yeniden canlandırılması gibi görsel ve fiziksel delil toplama yöntemlerini de kapsar. Bu bağlamda, yer gösterme işlemi, şüphelinin veya sanığın olayın geçtiği yer ve olayın nasıl gerçekleştiği konusunda kolluk veya Cumhuriyet savcısı nezaretinde açıklama yapması sürecidir. Türk hukuk sisteminde bu kurum, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 85. maddesinde düzenlenmiştir.
Yer Gösterme İşleminin Hukuki Dayanağı
CMK m.85’e göre, yer gösterme işlemi şu esaslara dayanır:
- Yetkili makamlar
- Cumhuriyet savcısı, şüpheliye yer gösterme yaptırabilir.
- CMK m.250/1 kapsamındaki suçlarda adli kolluk amiri de yer gösterme yaptırmaya yetkilidir.
- Müdafinin hazır bulunma hakkı
- Soruşturmanın gecikmemesi koşuluyla müdafi, yer gösterme işlemi sırasında hazır bulunabilir.
- Tutanağa bağlama zorunluluğu
- Yer gösterme, CMK m.169 hükümlerine uygun şekilde tutanağa bağlanmalıdır.
Yer Gösterme İşleminin Amacı
Yer gösterme işlemi, maddi gerçeğin ortaya çıkarılması için önemlidir. Başlıca amaçları şunlardır:
- Şüphelinin beyanlarının doğruluğunu test etmek.
- Olayın geçtiği yerin tespiti ve olay örgüsünün netleştirilmesi.
- Yeni delillere ulaşma imkânı sağlamak.
- Olayın zaman-mekân ilişkisini somutlaştırmak.
Yer Gösterme İşleminde Uyulması Gereken Usul
Yer gösterme işlemi sırasında şu hususlara dikkat edilmelidir:
- Gönüllülük ilkesi: Şüpheli, baskı veya zorlama olmaksızın işlem yapmalıdır.
- Hakların hatırlatılması: İşlem öncesinde şüpheliye, susma hakkı ve müdafi yardımından yararlanma hakkı hatırlatılmalıdır.
- Müdafi katılımı: Müdafinin katılımı, işlemin hukuka uygunluğunu güçlendirir.
- Kayıt altına alma: Tutanağın eksiksiz tutulması, fotoğraf veya video kaydı yapılması, ileride çıkabilecek uyuşmazlıkları önler.
Yargıtay İçtihatlarına Göre Yer Gösterme
Yargıtay, yer gösterme işleminin hukuka uygunluğu konusunda şu hususlara vurgu yapmaktadır:
- Yer gösterme, şüphelinin özgür iradesiyle yapılmalıdır.
- Müdafi bulunmaksızın yapılan yer gösterme işlemleri, bazı hallerde delil değeri bakımından tartışmalı olabilir.
- Tutanakta, gösterilen yerin ve yapılan hareketlerin ayrıntılı olarak yazılması gerekir.
Şüpheli ve Sanıkların Yer Gösterme İşleminde Dikkat Etmesi Gerekenler
- Müdafi huzurunda yer göstermeye katılmak.
- Haklarının hatırlatılmasını talep etmek.
- İfadelerin gönüllülük esasına dayalı olduğunu bilmek.
- İşlem sırasında baskı veya yönlendirme hissedilirse bunu tutanağa geçirmek.
Suçtan Zarar Gören, Mağdur ve Müştekilerin Dikkat Etmesi Gerekenler
- Yer gösterme sırasında hazır bulunma hakkının kullanılması.
- Tespit edilen bulguların tutanağa geçmesini talep etmek.
- Müdafi veya vekil aracılığıyla süreci takip etmek.
- Olay yerinin doğru şekilde tespit edildiğinden emin olmak.
Yer Gösterme İşleminde Avukat Desteğinin Önemi
Yer gösterme işlemi, sanık veya şüpheli açısından delil yaratma veya mevcut delillerin aleyhe güçlenmesi riski taşıyabilir. Bu nedenle:
- Ceza hukuku alanında uzman bir avukat eşliğinde yer gösterme işlemine katılmak, hak kayıplarını önler.
- Avukat, usule aykırılıkları anında tespit edip tutanağa geçirebilir.
- Müdafinin varlığı, hukuka uygun delil elde edilmesini güvence altına alır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Yer gösterme işlemi zorunlu mu?
Hayır, şüpheli susma hakkını kullanabilir ve yer göstermeyi reddedebilir.
2. Yer gösterme sırasında video kaydı yapılabilir mi?
Evet, ancak kayıt hukuka uygun şekilde yapılmalı ve tutanağa işlenmelidir.
3. Müdafisiz yer gösterme yapılabilir mi?
Hukuken mümkündür; ancak avukat olmadan yapılması hak kaybı riskini artırır.
4. Yer gösterme sırasında yeni delil bulunursa ne olur?
Yeni deliller soruşturma dosyasına eklenir ve ayrı delil değerlendirmesi yapılır.
Sonuç
Yer gösterme işlemi, ceza muhakemesinde maddi gerçeğe ulaşmada önemli bir delil toplama yöntemidir. Ancak, bu işlem sırasında şüpheli, sanık, mağdur ve müştekilerin haklarını bilmesi ve alanında uzman bir ceza avukatından destek alması hayati önemdedir. Usul hataları, elde edilen delillerin hukuka aykırı sayılmasına yol açabilir. Bu nedenle, sürecin her aşaması dikkatle yürütülmelidir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.