Yakalama ve yakalanan kişi hakkında yapılacak işlemler
Madde 90 – (1) Aşağıda belirtilen hâllerde, herkes tarafından geçici olarak yakalama yapılabilir:
a) Kişiye suçu işlerken rastlanması.
b) Suçüstü bir fiilden dolayı izlenen kişinin kaçması olasılığının bulunması veya hemen kimliğini belirleme olanağının bulunmaması.
(2) Kolluk görevlileri, tutuklama kararı veya yakalama emri düzenlenmesini gerektiren ve gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde; Cumhuriyet savcısına veya âmirlerine derhâl başvurma olanağı bulunmadığı takdirde, yakalama yetkisine sahiptirler.
(3) Soruşturma ve kovuşturması şikâyete bağlı olmakla birlikte, çocuklara, beden veya akıl hastalığı, malûllük veya güçsüzlükleri nedeniyle kendilerini idareden aciz bulunanlara karşı işlenen suçüstü hallerinde kişinin yakalanması şikâyete bağlı değildir.
(4) (Değişik: 25/5/2005 – 5353/7 md.) Kolluk, yakalandığı sırada kaçmasını, kendisine veya başkalarına zarar vermesini önleyecek tedbirleri aldıktan sonra, yakalanan kişiye kanunî haklarını derhal bildirir.
(5) (Değişik: 25/5/2005 – 5353/7 md.) Birinci fıkraya göre yakalanıp kolluğa teslim edilen veya ikinci fıkra uyarınca görevlilerce yakalanan kişi ve olay hakkında Cumhuriyet savcısına hemen bilgi verilerek, emri doğrultusunda işlem yapılır.
(6) Yakalama emrine konu işlemin yerine getirilmesi nedeniyle yakalama emrinin çıkarılma amacının ortadan kalkması durumunda mahkeme, hâkim veya Cumhuriyet savcısı tarafından yakalama emrinin derhâl iadesi istenir.
Yakalama ve Yakalanan Kişi Hakkında İşlemler: CMK Madde 90 Analizi
Giriş
Ceza muhakemesinde yakalama işlemi, suçun işleniş biçimi ve şüpheli ile mağdurun haklarını koruma açısından kritik bir öneme sahiptir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) Madde 90, yakalama yetkisi ve yakalanan kişiye uygulanacak prosedürleri detaylı olarak düzenlemektedir. Bu makalede, CMK 90 kapsamında yakalama süreci, yakalanan kişinin hakları, kolluk ve savcının rolü ile şüpheli/sanık ve mağdur açısından yapılması gerekenler kapsamlı şekilde ele alınacaktır.
Yakalama Hakkı ve Koşulları
Herkes Tarafından Yakalama
CMK Madde 90/1’e göre, herkes aşağıdaki durumlarda geçici yakalama yapabilir:
- Kişiye suçu işlerken rastlanması.
- Suçüstü bir fiil nedeniyle izlenen kişinin kaçma ihtimali veya kimliğinin hemen tespit edilememesi.
Kolluk Görevlilerinin Yakalama Yetkisi
Kolluk, tutuklama kararı veya yakalama emri gerektiren durumlarda, gecikmesinde sakınca bulunması halinde, Cumhuriyet savcısına veya amirlerine başvurma imkanı yoksa yakalama yetkisine sahiptir (CMK Madde 90/2).
Şikâyete Bağlı Olmayan Yakalama Durumları
Belirli mağdurlar söz konusu olduğunda, yakalama şikâyete bağlı değildir:
- Çocuklar
- Beden veya akıl hastalığı, malullük veya güçsüzlük nedeniyle kendini savunamayan kişiler
Bu durumlarda suçüstü halleri yakalama gerektirir (CMK Madde 90/3).
Yakalanan Kişiye Bildirilecek Haklar
Yakalama sırasında kolluk, kişinin kaçmasını veya başkalarına zarar vermesini önleyecek tedbirleri almalıdır. Ardından, yakalanan kişiye kanuni hakları derhal bildirilir (CMK Madde 90/4). Bu haklar şunları kapsar:
- Avukat isteme ve savunma hakkı
- Sessiz kalma ve kendini suçlayıcı ifade vermeme hakkı
- Yakalanma sebebini öğrenme hakkı
Yakalama Sonrası İşlemler
Yakalanan kişi, kolluğa teslim edilirse veya görevliler tarafından yakalanırsa, Cumhuriyet savcısına derhal bilgi verilmelidir (CMK Madde 90/5). Savcının emri doğrultusunda işlemler yürütülür.
Yakalama emrine konu işlem sırasında yakalama amacının ortadan kalkması durumunda, mahkeme, hâkim veya savcı, yakalama emrinin derhal iadesini talep eder (CMK Madde 90/6).
Şüpheli/Sanık Açısından Yapılması Gerekenler
- Hakların bilinmesi ve korunması: Yakalandığında, derhal hakları bildirilmelidir.
- Sessiz kalma hakkı: İfade verirken suçu kabul etme zorunluluğu yoktur.
- Avukat desteği: Profesyonel ceza avukatı desteği almak, savunmanın etkinliği açısından kritik öneme sahiptir.
- Yakalama tutanağının incelenmesi: Yakalama sırasında düzenlenen tutanaklar, sonraki savunma sürecinde delil niteliği taşır.
Mağdur/Zarar Gören/Müşteki Açısından Yapılması Gerekenler
- Olayın bildirilmesi: Suçun işlendiği an veya sonrasında derhal kolluğa başvurmak.
- Delillerin korunması ve sunulması: Fiziksel kanıtların veya görgü tanıklarının beyanlarının doğru şekilde kaydedilmesi.
- Hukuki danışmanlık: Avukat veya hukuki temsilci ile iletişim kurarak haklarını korumak.
- Şikâyet sürecinin takip edilmesi: Suç şikâyete bağlı ise başvuru ve takip prosedürlerini izlemek.
Sıkça Sorulan Sorular
Soru 1: Yakalanan kişi ne kadar süre gözaltında tutulabilir?
Cevap: Yakalama, geçici bir önlemdir ve en kısa sürede Cumhuriyet savcısına bildirilmelidir. Süreler CMK gözaltı hükümlerine göre belirlenir.
Soru 2: Herkes yakalama yapabilir mi?
Cevap: Evet, yalnızca suçüstü hallerde ve belirli koşullar sağlandığında. Kolluk görevlileri ise daha geniş bir yakalama yetkisine sahiptir.
Soru 3: Yakalanan kişi avukatını çağırabilir mi?
Cevap: Kesinlikle. Avukat desteği, CMK tarafından güvence altına alınmıştır ve yakalanan kişinin haklarını korur.
Soru 4: Mağdur yakalama sırasında ne yapmalıdır?
Cevap: Öncelikle olayın doğru şekilde bildirilmesi ve delillerin korunması; ardından hukuki temsilci ile süreci takip etmesi gerekir.
Sonuç
CMK Madde 90, yakalama işleminin sınırlarını, yetkili kişileri ve yakalanan kişinin haklarını açık şekilde düzenler. Hem şüpheli/sanık hem de mağdur/müşteki açısından dikkat edilmesi gereken prosedürler ve hakların bilinmesi, hukuki sürecin adil ve güvenli işlemesi açısından kritik önemdedir. Alanında uzman bir ceza avukatından destek almak, hak kaybını önlemenin en etkili yoludur.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.