Arama sonunda verilecek belge
Madde 121 – (1) Aramanın sonunda hakkında arama işlemi uygulanan kimseye istemi üzerine aramanın 116 ve 117 nci maddelere göre yapıldığını ve 116 ncı maddede gösterilen durumda soruşturma veya kovuşturma konusu fiilin niteliğini belirten bir belge ve istemi üzerine elkonulan veya koruma altına alınan eşyanın listesini içeren bir defter ve eğer şüpheyi haklı kılan bir şey elde edilmemiş ise bunu belirten bir belge verilir.
(2) Birinci fıkrada belirtilen belgelerde, hakkında arama işlemi uygulanan kimsenin, elkonulan eşyanın mülkiyetine ilişkin görüş ve iddialarına da yer verilir.
(3) Koruma altına alınan veya elkonulan eşyanın tam bir defteri yapılır ve bu eşya resmî mühürle mühürlenir veya bir işaret konulur.
Arama Sonunda Verilecek Belge: CMK m.121 Kapsamında Hukuki Analiz
Giriş
Ceza muhakemesi hukukunda arama, bireylerin temel hak ve özgürlüklerini doğrudan etkileyen en önemli koruma tedbirlerinden biridir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 116 ve devamı maddelerinde düzenlenen arama kurumunun hukuka uygunluğu kadar, arama sonunda kişiye verilecek belgeler de adil yargılanma hakkı, mülkiyet hakkı ve savunma hakkının korunması açısından büyük önem taşır. Bu çerçevede CMK m.121, aramanın tamamlanmasından sonra düzenlenecek belgeler, el konulan eşyaların kaydı ve ilgililerin bu belgelere erişim hakkını düzenlemektedir.
CMK m.121’in Hukuki Çerçevesi
1. Arama Sonunda Belge Düzenleme Yükümlülüğü
CMK m.121/1 uyarınca, arama işlemi tamamlandıktan sonra hakkında arama yapılan kişiye istemi üzerine şu belgeler verilmelidir:
- Aramanın 116 ve 117. maddelere uygun olarak yapıldığını gösteren belge,
- Aramanın dayandığı suçun niteliğini açıklayan belge,
- Elkonulan veya koruma altına alınan eşyaların listesini içeren defter,
- Eğer herhangi bir suç unsuruna rastlanmamışsa, bunu gösteren bir belge.
2. Elkonulan Eşyaya İlişkin Beyanların Belgelere Eklenmesi
CMK m.121/2’ye göre, şüpheli, sanık veya üçüncü kişilerin elkonulan eşyaya ilişkin mülkiyet iddiaları ve görüşleri de belgelerde mutlaka yer almalıdır. Bu düzenleme, kişilerin mülkiyet hakkı ile doğrudan bağlantılıdır.
3. Elkonulan veya Koruma Altına Alınan Eşyanın Defteri
CMK m.121/3’e göre, elkonulan eşya için tam bir defter yapılmalı, bu eşya resmi mühürle mühürlenmeli veya işaretlenmelidir. Bu düzenleme, delil zincirinin korunması ve delillerin değiştirilmesinin önlenmesi bakımından zorunludur.
Şüpheli ve Sanık Açısından Hak ve Yükümlülükler
Arama sonunda belge verilmesi, şüpheli ve sanık açısından savunma hakkının güvencesidir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken hususlar:
- Belge talebi mutlaka yapılmalıdır. Zira belge verilmesi “isteme bağlıdır.”
- Elkonulan eşya kişiye aitse, mülkiyet hakkına ilişkin beyanlar derhal tutanağa geçirilmelidir.
- Hukuka aykırı arama yapıldığı düşünülüyorsa, bu belgeler ileride delil yasakları kapsamında kullanılabilir.
- Şüpheli ve sanıkların, arama işleminin usulüne uygun yürütülüp yürütülmediğini kontrol etmesi gerekir.
Mağdur, Müşteki ve Suçtan Zarar Gören Açısından Haklar
Arama işlemi yalnızca şüpheli ve sanıkları değil, bazen mağdur veya üçüncü kişilerin de mülkiyet ve özel hayat hakkını ilgilendirebilir. Bu çerçevede mağdur/müştekilerin dikkat etmesi gerekenler şunlardır:
- Elkonulan eşyalarının kendilerine ait olduğunu beyan etmeleri gerekir.
- Arama tutanağında yer alan eşya listesine ilişkin itirazlarını anında belirtmelidirler.
- Hukuka aykırı aramalarda mağdurların da tazminat talep etme hakları bulunmaktadır.
Yargıtay İçtihatlarında CMK m.121’in Uygulaması
Yargıtay kararlarında özellikle şu hususlar öne çıkmaktadır:
- Arama işleminin sonunda şüpheli veya üçüncü kişiye belge verilmemesi savunma hakkının kısıtlanması olarak değerlendirilmiştir.
- Elkonulan eşyanın listesinin ayrıntılı yapılmaması, sonradan delil zincirinde kopukluk doğurduğu gerekçesiyle bozma nedeni sayılmıştır.
- Eşya defteri ve mühürleme işlemlerinin eksikliği, delillerin geçerliliği üzerinde doğrudan etki yapmaktadır.
Uzman Avukat Desteğinin Önemi
CMK m.121 kapsamında verilecek belgeler, çoğu zaman teknik ve usule ilişkin detaylar içerir. Bu nedenle:
- Şüpheli ve sanıkların, belgelerin doğru düzenlenip düzenlenmediğini denetleyebilmesi için uzman bir ceza avukatından hukuki destek alması son derece önemlidir.
- Mağdur ve müştekilerin mülkiyet hakkını ve elkonulan eşyalar üzerindeki iddialarını koruyabilmeleri de yine avukat desteği ile mümkün olacaktır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Arama sonunda belge istemezsem, belge verilmez mi?
Evet. CMK m.121/1’e göre belge verilmesi talebe bağlıdır. Ancak şüpheli, sanık veya mağdur mutlaka belge talebinde bulunmalıdır.
2. Elkonulan eşyaların listesi bana verilmezse ne yapmalıyım?
Eksik düzenlenen veya hiç verilmeyen belgeler, hukuka aykırılık sebebiyle itiraz ve şikâyet yoluna konu edilebilir.
3. Aramada suç unsuru bulunmazsa yine de belge verilir mi?
Evet. Şüpheyi haklı kılan herhangi bir bulguya rastlanmadığında bu durum ayrıca belgeye bağlanır.
4. Elkonulan eşyanın bana ait olduğunu nasıl kanıtlayabilirim?
Mülkiyet iddiası arama tutanağına yazdırılmalı, ayrıca fatura, tapu, ruhsat gibi belgeler delil olarak sunulmalıdır.
Sonuç
CMK m.121, arama sonunda şüpheli, sanık, mağdur ve üçüncü kişilerin hukuki güvencelerini koruyan önemli bir düzenlemedir. Belgelerin düzenlenmesi ve ilgililere verilmesi, hem delillerin sağlıklı değerlendirilmesi hem de hak arama özgürlüğünün korunması bakımından zorunludur. Uygulamada Yargıtay kararları, bu belgelerin usulüne uygun tutulmamasını bozma nedeni saymaktadır. Dolayısıyla, arama sonrasında mutlaka belge talebinde bulunulmalı ve olası hak kayıplarının önüne geçmek için uzman bir ceza avukatından hukuki destek alınmalıdır.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.