Hükmün konusu ve suçu değerlendirmede mahkemenin yetkisi
Madde 225 – (1) Hüküm, ancak iddianamede unsurları gösterilen suça ilişkin fiil ve faili hakkında verilir.
(2) Mahkeme, fiilin nitelendirilmesinde iddia ve savunmalarla bağlı değildir.
Hükmün Konusu ve Suçu Değerlendirmede Mahkemenin Yetkisi (CMK m. 225)
Giriş
Ceza muhakemesinde hüküm aşaması, yargılamanın en kritik safhasıdır. Hükmün konusu, yalnızca iddianamede gösterilen fiil ve faili kapsamaktadır. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 225. maddesi, mahkemenin hangi fiil ve fail hakkında hüküm kurabileceğini ve suçun hukuki nitelendirilmesinde mahkemenin yetkisini düzenlemektedir. Bu madde, hem şüpheli/sanık açısından savunma hakkının korunması hem de mağdur/müşteki açısından adil yargılanma hakkının temini bakımından büyük önem arz eder.
CMK m. 225’in Hukuki Çerçevesi
1. Hükmün Konusu
CMK m. 225/1’e göre, hüküm ancak iddianamede unsurları belirtilen suça ilişkin fiil ve faili kapsar. Bu düzenleme ile mahkemenin keyfi karar vermesi engellenmekte, yargılamanın sınırları belirlenmektedir.
- Mahkeme, iddianamede yer almayan bir fiilden dolayı hüküm kuramaz.
- İddianamede adı geçmeyen bir kişi hakkında da hüküm tesis edilemez.
- Bu ilke, “davasız yargılama olmaz” kuralının doğal sonucudur.
2. Mahkemenin Suçu Nitelendirmedeki Yetkisi
CMK m. 225/2, mahkemenin fiilin hukuki nitelendirilmesinde iddia ve savunmalarla bağlı olmadığını düzenler.
- Savcının “hırsızlık” olarak nitelendirdiği bir fiil, mahkemece “yağma” veya “mala zarar verme” olarak değerlendirilebilir.
- Ancak, mahkemenin bu yetkisi iddianamede gösterilmeyen fiili ekleyerek yeni bir suçtan hüküm kurma yetkisi anlamına gelmez.
Yargıtay da birçok kararında, mahkemenin fiilin hukuki niteliğini değiştirme yetkisine sahip olduğunu, ancak bu durumun sanığın savunma hakkını kısıtlamaması gerektiğini vurgulamıştır.
Şüpheli/Sanık Açısından Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Savunma Hakkı: Sanık, iddianamede belirtilen fiil üzerinden savunma yapmalı; mahkeme fiili farklı nitelendirdiğinde ek savunma hakkı verilmesini talep etmelidir.
- Sürpriz Karar İhtimali: Mahkeme, savcının iddiasından farklı bir suç nitelendirmesi yapabilir. Bu nedenle sanık ve müdafi, olası tüm hukuki nitelendirmelere karşı hazırlıklı olmalıdır.
- Kanun Yolları: Mahkeme, iddianamede olmayan bir fiil üzerinden hüküm kurarsa, bu durum kanun yollarında (istinaf ve temyiz) ileri sürülmelidir.
Mağdur/Müşteki Açısından Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Hakların Takibi: Mağdur, yalnızca iddianamede yer alan fiil üzerinden korunur. Bu nedenle soruşturma aşamasında tüm fiillerin eksiksiz şekilde iddianameye yansıtılması önemlidir.
- Delil Sunma: Mahkemenin nitelendirmesi farklı olsa bile, mağdur/müşteki olayın tüm boyutlarını delillendirmelidir.
- Katılma Talebi: Mağdur, davaya katılma talebinde bulunarak sürece daha aktif şekilde dahil olmalı ve savcının iddia ettiği suçun dışındaki olası nitelendirmeler konusunda da görüş bildirmelidir.
Yargıtay İçtihatlarında CMK m. 225
Yargıtay kararlarında şu ilkelere vurgu yapılmaktadır:
- Mahkeme, iddianamede belirtilmeyen bir fiil hakkında hüküm kuramaz.
- Mahkeme, fiilin hukuki nitelendirmesinde iddia makamıyla bağlı değildir.
- Savunma hakkını ihlal edecek şekilde sürpriz bir karar verilmesi bozma sebebidir.
Bu yaklaşım, adil yargılanma hakkının ve çelişmeli yargılama ilkesinin korunmasına yöneliktir.
Sonuç
CMK m. 225, ceza muhakemesinde hükmün sınırlarını ve mahkemenin yetkisini net biçimde belirlemektedir. Mahkeme yalnızca iddianamede belirtilen fiil ve fail üzerinden hüküm kurabilir, ancak bu fiilin hukuki nitelendirilmesinde bağımsızdır. Bu düzenleme, hem sanığın savunma hakkını hem de mağdurun adil yargılanma hakkını güvence altına almaktadır.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
1. Mahkeme iddianamede olmayan bir fiilden dolayı sanığı mahkûm edebilir mi?
Hayır. CMK m. 225 gereği, mahkeme yalnızca iddianamede belirtilen fiil üzerinden hüküm kurabilir.
2. Mahkeme suçun vasfını değiştirebilir mi?
Evet. Mahkeme fiilin hukuki nitelendirmesini serbestçe yapabilir, ancak savunma hakkı ihlal edilmemelidir.
3. Savcı “hırsızlık” iddia ettiğinde, mahkeme “yağma”dan hüküm kurabilir mi?
Evet, fiil bu şekilde nitelendiriliyorsa ve mahkeme görevli ise mümkündür. Ancak sanığa ek savunma hakkı verilmelidir.
4. Mağdur, iddianamede yer almayan bir fiili mahkeme önünde ileri sürebilir mi?
Hayır. Bu fiilin ayrıca soruşturma konusu yapılması gerekir.
5. Sanık mahkemenin suç nitelendirmesine itiraz edebilir mi?
Evet. Bu durumda kanun yollarına (istinaf, temyiz) başvurulabilir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.