Mağdur ile şikâyetçinin hakları[1]
Madde 234 – (1) Mağdur ile şikâyetçinin hakları şunlardır:
a) Soruşturma evresinde;
1. Delillerin toplanmasını isteme,
2. Soruşturmanın gizlilik ve amacını bozmamak koşuluyla Cumhuriyet savcısından belge örneği isteme,
3. (Değişik: 24/7/2008-5793/40 md.) Vekili bulunmaması halinde, cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı veya ısrarlı takip suçları ile kadına karşı işlenen kasten yaralama, işkence veya eziyet suçlarında ve alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlarda, baro tarafından kendisine avukat görevlendirilmesini isteme,
4. 153 üncü maddeye uygun olmak koşuluyla vekili aracılığı ile soruşturma belgelerini ve elkonulan ve muhafazaya alınan eşyayı inceletme,
5. Cumhuriyet savcısının, kovuşturmaya yer olmadığı yönündeki kararına kanunda yazılı usule göre itiraz hakkını kullanma.
b) Kovuşturma evresinde;
1. Duruşmadan haberdar edilme,
2. Kamu davasına katılma,
3. Tutanak ve belgelerden örnek isteme,[2]
4. Tanıkların davetini isteme,
5. (Değişik: 24/7/2008-5793/40 md.) Vekili bulunmaması halinde, cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı veya ısrarlı takip suçları ile kadına karşı işlenen kasten yaralama, işkence veya eziyet suçlarında ve alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlarda, baro tarafından kendisine avukat görevlendirilmesini isteme,
6. Davaya katılmış olma koşuluyla davayı sonuçlandıran kararlara karşı kanun yollarına başvurma.
(2) Mağdur, onsekiz yaşını doldurmamış, sağır veya dilsiz ya da meramını ifade edemeyecek derecede malûl olur ve bir vekili de bulunmazsa, istemi aranmaksızın bir vekil görevlendirilir.
(3) Bu haklar, suçun mağdurları ile şikâyetçiye anlatılıp açıklanır ve bu husus tutanağa yazılır.
(4) (Ek:17/10/2019-7188/21 md.) Soruşturma veya kovuşturma evresinde, dava nakli veya adlî tıp işlemleri nedeniyle yerleşim yeri dışında bir yere gitme zorunluluğu doğması hâlinde mağdurun yapmış olduğu konaklama, iaşe ve ulaşım giderleri, 10/2/1954 tarihli ve 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümlerine göre Adalet Bakanlığı bütçesinden karşılanır.
CMK m. 234 Kapsamında Mağdur ile Şikâyetçinin Hakları
Giriş
Ceza muhakemesi hukuku yalnızca devletin cezalandırma yetkisini değil, aynı zamanda suçtan doğrudan etkilenen kişilerin haklarını da güvence altına alır. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 234. maddesi, mağdur ile şikâyetçinin soruşturma ve kovuşturma evrelerinde sahip oldukları hakları ayrıntılı olarak düzenlemiştir. Bu düzenleme, ceza muhakemesinin adil yargılanma ilkesi ile mağdurun korunması dengesini sağlamayı amaçlar.
1. Kavramsal Çerçeve: Mağdur, Şikâyetçi ve Suçtan Zarar Gören
- Mağdur: Suçtan doğrudan zarar gören kişidir.
- Şikâyetçi: Şikâyete tabi suçlarda, suçun soruşturulması için başvuran kişidir.
- Suçtan zarar gören: Doğrudan mağdur olmasa da suçtan dolaylı olarak zarar gören üçüncü kişilerdir.
Yargıtay içtihatlarında da mağdur ve şikâyetçi kavramlarının farklılaştığı, özellikle katılma hakkının yalnızca suçtan doğrudan zarar görene tanındığı vurgulanmaktadır.
2. Soruşturma Evresinde Mağdur ve Şikâyetçinin Hakları
CMK m.234/1-a kapsamında mağdur ve şikâyetçiye tanınan haklar şunlardır:
- Delillerin toplanmasını isteme hakkı → Mağdur, Cumhuriyet savcısından somut delillerin toplanmasını talep edebilir.
- Belge örneği isteme hakkı → Soruşturmanın gizliliğine zarar vermemek koşuluyla dosyadan örnek alabilir.
- Vekil tayini hakkı → Özellikle cinsel suçlar, işkence, eziyet ve ağır yaralama suçlarında mağdura ücretsiz avukat görevlendirilmesi mümkündür.
- Dosyayı inceleme hakkı → Avukatı aracılığıyla soruşturma belgelerini inceleyebilir.
- Kovuşturmaya yer olmadığı kararına itiraz hakkı → Savcılığın takipsizlik kararına karşı sulh ceza hâkimliğine başvurulabilir.
3. Kovuşturma Evresinde Mağdur ve Şikâyetçinin Hakları
CMK m.234/1-b kapsamında kovuşturma evresinde tanınan haklar ise şöyledir:
- Duruşmadan haberdar edilme
- Kamu davasına katılma
- Tutanak ve belgelerden örnek isteme
- Tanıkların davetini isteme
- Zorunlu vekil tayini (belirli ağır suçlarda)
- Kanun yollarına başvurma (katılan sıfatıyla istinaf ve temyiz başvurusu yapabilme)
4. Özel Koruma Tedbirleri
- 18 yaşından küçük, sağır, dilsiz veya malul mağdurlar için avukat ataması talebe bağlı olmaksızın yapılır (CMK m.234/2).
- Soruşturma veya kovuşturma nedeniyle başka bir yere gitme zorunluluğu doğduğunda konaklama ve ulaşım giderleri Adalet Bakanlığı tarafından karşılanır (CMK m.234/4).
5. Uygulamadaki Sorunlar ve Yargıtay Yaklaşımı
Uygulamada en çok karşılaşılan sorun, mağdurun haklarını bilmemesi ve etkin şekilde kullanamamasıdır. Yargıtay kararlarında özellikle şu hususlar öne çıkmaktadır:
- Mağdurun usulüne uygun haberdar edilmemesi, yargılamanın sakatlanmasına yol açabilmektedir.
- Katılma hakkı bulunmayan kişilerin davaya katılım talepleri reddedilmekte, ancak doğrudan zarar gören mağdurun davadan dışlanması bozma sebebi sayılmaktadır.
- Takipsizlik kararına yapılan itirazların reddinde mağdurun gerekçeli bilgilendirilmesi zorunludur.
6. Şüpheli/Sanık ile Mağdur/Şikâyetçi Açısından Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
- Şüpheli/Sanık: Adil yargılanma hakkı kapsamında lehine olan delillerin toplanmasını talep edebilir, mağdurun taleplerine karşı hukuki argüman geliştirmelidir.
- Mağdur/Şikâyetçi: Haklarını etkin biçimde kullanabilmek için zamanında dilekçeler sunmalı, özellikle kovuşturmaya yer olmadığı kararına süresi içinde itiraz etmelidir.
- Her iki taraf için de sürelere riayet edilmesi, hak kaybını önlemek açısından büyük önem taşır.
7. Uzman Ceza Avukatının Önemi
CMK m.234 kapsamındaki hakların kullanılması, çoğu zaman teknik bilgi ve tecrübe gerektirir. Delil toplama talepleri, katılma dilekçeleri, itiraz başvuruları ve kanun yollarına başvurular uzman bir ceza avukatı aracılığıyla yürütüldüğünde hak kayıpları en aza iner. Özellikle ağır cezalık suçlarda mağdura ücretsiz avukat atanması imkânı, mağdurun korunması bakımından son derece önemlidir.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
1. Mağdur ile şikâyetçi aynı kişi midir?
Hayır. Mağdur suçtan doğrudan zarar gören kişidir, şikâyetçi ise şikâyete bağlı suçlarda soruşturmayı başlatan kişidir. Bazen bu sıfatlar aynı kişide birleşebilir.
2. Mağdur ücretsiz avukat talep edebilir mi?
Evet. Özellikle cinsel saldırı, işkence, eziyet ve ağır yaralama gibi suçlarda mağdurun talebi üzerine baro tarafından avukat görevlendirilir. 18 yaş altı mağdurlarda ise talep aranmaksızın avukat atanır.
3. Savcılığın takipsizlik kararına karşı mağdurun başvurabileceği yol nedir?
Mağdur veya şikâyetçi, sulh ceza hâkimliğine itiraz ederek savcılığın kararını denetletebilir.
4. Mağdur duruşmaya katılmak zorunda mıdır?
Mağdur, kovuşturma evresinde duruşmadan haberdar edilir; ancak katılım zorunlu değildir. Katılmaması davanın devamına engel olmaz.
5. Mağdur veya şikâyetçi, hükmü temyiz edebilir mi?
Evet. Ancak bunun için davaya katılma hakkını kullanmış olması gerekir. Katılma hakkı kullanılmamışsa doğrudan kanun yoluna başvurulamaz.
Sonuç
CMK m.234, mağdur ve şikâyetçinin ceza muhakemesi sürecinde aktif bir şekilde yer alabilmesi için geniş haklar tanımaktadır. Bu hakların etkin kullanımı, yalnızca mağdurun korunmasını değil, aynı zamanda adil yargılanma ilkesinin gerçekleşmesini de sağlar. Uygulamada hak kayıplarının önüne geçebilmek için mağdur ve şikâyetçilerin uzman bir ceza avukatı desteğiyle hareket etmeleri büyük önem taşımaktadır.
[1] 12/5/2022 tarihli ve 7406 sayılı Kanunun 10 uncu maddesiyle, birinci fıkranın (a) bendinin (3) numaralı alt bendi ile (b) bendinin (5) numaralı alt bendinde yer alan “cinsel saldırı suçu ile” ibareleri “cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı veya ısrarlı takip suçları ile kadına karşı işlenen kasten yaralama, işkence veya eziyet suçlarında ve” şeklinde değiştirilmiştir.
[2] Anayasa Mahkemesi’nin 17/5/2012 tarihli ve E.: 2011/37, K.: 2012/69 sayılı Kararı ile bu alt bentte yer alan “… vekili aracılığı ile…” ibaresi iptal edilmiştir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.