Mağdur ile şikâyetçinin dinlenmesi
Madde 236 – (1) Mağdurun tanık olarak dinlenmesi halinde, yemin hariç, tanıklığa ilişkin hükümler uygulanır.
(2) İşlenen suçun etkisiyle psikolojisi bozulmuş çocuk veya mağdur, bu suça ilişkin soruşturma veya kovuşturmada tanık olarak bir defa dinlenebilir. Maddî gerçeğin ortaya çıkarılması açısından zorunluluk arz eden haller saklıdır.
(3) Mağdur çocukların veya işlenen suçun etkisiyle psikolojisi bozulmuş olan diğer mağdurun tanık olarak dinlenmesi sırasında psikoloji, psikiyatri, tıp veya eğitim alanında uzman bir kişi bulundurulur. (Mülga cümle:17/10/2019-7188/22 md.)
(4) (Ek:17/10/2019-7188/22 md.) Cumhuriyet savcısı veya hâkim tarafından ifade ve beyanının özel ortamda alınması gerektiği ya da şüpheli veya sanık ile yüz yüze gelmesinde sakınca bulunduğu değerlendirilen çocuk veya mağdurların ifade ve beyanları özel ortamda uzmanlar aracılığıyla alınır.
(5) (Ek:17/10/2019-7188/22 md.) Türk Ceza Kanununun 103 üncü maddesinin ikinci fıkrasında düzenlenen suçlardan mağdur olan çocukların soruşturma evresindeki beyanları, bunlara yönelik hizmet veren merkezlerde Cumhuriyet savcısının nezaretinde uzmanlar aracılığıyla alınır. Mağdur çocuğun beyan ve görüntüleri kayda alınır. Kovuşturma evresinde ise ancak, maddi gerçeğin ortaya çıkarılması açısından mağdur çocuğun beyanının alınması veya başkaca bir işlem yapılmasında zorunluluk bulunması hâlinde bu işlem, mahkeme veya görevlendireceği naip hâkim tarafından bu merkezlerde uzmanlar aracılığıyla yerine getirilir. Mağdur çocuk yargı çevresi ve mülkî sınırlara bakılmaksızın en yakın merkeze götürülmek suretiyle bu fıkrada belirtilen işlemler yerine getirilir.
(6) (Ek:17/10/2019-7188/22 md.) Türk Ceza Kanununun 102 nci maddesinin ikinci fıkrasında düzenlenen suçlardan mağdur olanların soruşturma evresindeki beyanları bakımından da beşinci fıkra hükmü uygulanır. Ancak, beyan ve görüntülerin kayda alınmasında mağdurun rızası aranır.
(7) (Ek:17/10/2019-7188/22 md.) Beşinci ve altıncı fıkra kapsamında alınan beyan ve görüntü kayıtları dava dosyasında saklanır, kimseye verilmez ve gizliliği için gerekli tedbirler alınır.
(8) (Ek:17/10/2019-7188/22 md.) Beşinci ve altıncı fıkra kapsamında alınan beyan ve görüntü kayıtları, yazılı tutanağa dönüştürülür. Bu tutanak, talepte bulunan şüpheli, sanık, müdafii, mağdur, vekil veya kanuni temsilciye verilir. Beyan ve görüntü kayıtları bu kişilere soruşturma ve kovuşturma makamlarının gözetiminde gizliliği korunmak suretiyle izletilebilir.
(9) (Ek:14/11/2024-7532/17 md.) Beşinci ve altıncı fıkrada belirtilen merkezler, devlet üniversiteleri tarafından da kurulabilir.
CMK m.236 Kapsamında Mağdur ile Şikâyetçinin Dinlenmesi: Hukuki Çerçeve, Uygulama ve Yargıtay Değerlendirmeleri
Giriş
Ceza muhakemesi sürecinde mağdur ve şikâyetçinin korunması, maddi gerçeğin ortaya çıkarılması kadar önem arz etmektedir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 236. maddesi, mağdurun ve özellikle çocukların tanık olarak dinlenmesine ilişkin özel usuller öngörmektedir. Bu düzenleme, hem mağdurun psikolojik bütünlüğünü korumak hem de adil yargılanma hakkını güvence altına almak amacı taşımaktadır. Özellikle cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda, mağdurun tekrar örselenmesini önlemeye yönelik düzenlemeler ön plana çıkmaktadır.
1. CMK m.236’nın Genel Çerçevesi
1.1. Yemin Hariç Tanıklık Hükümlerinin Uygulanması
Kanunun 236/1. fıkrası uyarınca, mağdur tanık olarak dinlenirken yemin dışındaki tanıklık hükümleri uygulanır. Bu düzenleme, mağdurun korunmasını esas almakla birlikte, beyanlarının delil değeri bakımından önemini korur.
1.2. Çocuk ve Psikolojisi Bozulmuş Mağdurların Dinlenmesi
236/2. fıkrada, işlenen suçun etkisiyle psikolojisi bozulan mağdurların veya çocukların yalnızca bir defa dinlenebileceği belirtilmiştir. Böylece mağdurun sürekli aynı olayları anlatmaya zorlanarak ikincil mağduriyet yaşaması engellenmek istenmiştir. Ancak, maddi gerçeğin ortaya çıkarılması için zorunluluk bulunması hâlinde tekrar dinleme mümkündür.
1.3. Uzman Eşliğinde Dinleme
236/3. fıkra gereği, mağdur çocukların veya psikolojik açıdan hassas durumda bulunan mağdurların dinlenmesi sırasında psikoloji, psikiyatri, tıp veya eğitim alanında uzman kişilerin bulundurulması zorunludur. Bu, ifade alma sürecinin travmatize edici etkilerini azaltmaya yönelik bir güvence niteliğindedir.
2. Özel Ortamda İfade Alma ve Görüntü Kaydı
2.1. Özel Ortamda Dinleme (236/4)
Şüpheli veya sanıkla yüz yüze gelmesinde sakınca bulunan mağdurların beyanları, özel ortamda ve uzmanlar aracılığıyla alınır. Bu yöntem, mağdurun korku veya baskı altında kalmasını önler.
2.2. Çocuk Mağdurların Beyanı (236/5)
Özellikle TCK m.103 (çocukların cinsel istismarı) suçlarında, mağdur çocuğun beyanı soruşturma evresinde uzmanlar eşliğinde merkezlerde alınır ve görüntü kaydı yapılır. Kovuşturma aşamasında tekrar dinlenmesi ise ancak zorunlu hallerde mümkündür.
2.3. Cinsel Saldırı Mağdurları (236/6)
TCK m.102/2 (nitelikli cinsel saldırı) mağdurlarının beyanlarının da aynı usule tabi olacağı düzenlenmiştir. Ancak burada mağdurun rızası aranır.
2.4. Gizlilik ve Kayıtların Kullanımı (236/7-8)
Alınan görüntü ve ses kayıtları dava dosyasında saklanır, kimseye verilmez, yalnızca yazılı tutanağa dönüştürülerek taraflara sunulur. Kayıtların izlenmesi, soruşturma ve kovuşturma makamlarının gözetiminde yapılır.
3. Şüpheli, Sanık, Mağdur ve Şikâyetçi Açısından Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
- Şüpheli/Sanık: Mağdurun yalnızca bir kez dinlenmesi ilkesini dikkate alarak, avukatları aracılığıyla sorularını bu ilk ifade sırasında yöneltmeleri gerekir. Aksi halde sonradan bu imkân sınırlı olabilir.
- Mağdur/Şikâyetçi: İfade sırasında yanında bir uzman bulundurulması hakkı olduğunun bilincinde olmalıdır. Ayrıca, tekrar dinlenmemek için ilk ifadeyi detaylı vermesi önemlidir.
- Hukuki Yardım: Hem mağdurun hem de şüpheli veya sanığın, sürecin adil yürütülmesi için uzman bir ceza avukatından destek alması büyük önem taşır.
4. Yargıtay Kararlarında Uygulama
Yargıtay, özellikle cinsel suçlarda mağdur çocukların defalarca dinlenmesinin usule aykırı olduğunu ve mahkeme kararının bozulma nedeni sayıldığını vurgulamaktadır. Ayrıca, uzman bulundurulmadan alınan ifadelerin delil değerinin tartışmalı olduğuna ilişkin içtihatlar da bulunmaktadır.
5. Uzman Ceza Avukatının Önemi
Ceza muhakemesinde mağdurun korunması, şüphelinin/sanığın savunma haklarının gözetilmesi ve usul hatalarının önlenmesi için deneyimli bir ceza avukatıyla çalışmak kritik öneme sahiptir. Avukat, hem mağdurun haklarını hem de sanığın adil yargılanma hakkını güvence altına alır.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
1. Mağdur çocuk kaç defa dinlenebilir?
Kural olarak yalnızca bir kez dinlenebilir. Zorunluluk halinde yeniden dinlenmesi mümkündür.
2. Mağdurun ifadesi her zaman mahkeme salonunda mı alınır?
Hayır. Özel durumlarda, uzmanlar eşliğinde özel merkezlerde ifade alınabilir.
3. Şüpheli veya sanık, mağdurun ifadesine nasıl erişebilir?
Mağdurun ifadesi yazılı tutanağa dönüştürülerek sanığa, müdafiine ve taraflara sunulur. Görüntüler ise yalnızca gözetim altında izlenebilir.
4. Mağdurun yanında avukat bulunabilir mi?
Evet. Mağdurun bir avukat aracılığıyla sürece katılması hem hak kaybını önler hem de psikolojik destek sağlar.
Sonuç
CMK m.236, mağdur ve özellikle çocukların korunmasına yönelik önemli güvenceler getirmiştir. Yargıtay uygulaması da bu güvencelerin ihlal edilmesini bozma sebebi olarak kabul etmektedir. Bu nedenle hem mağdur hem de şüpheli/sanık açısından sürecin uzman bir ceza avukatıyla takip edilmesi hayati önemdedir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.