Ceza Yargılamasında Uzlaştırma Süreci: Şüpheli, Sanık ve Mağdurlar İçin Bilinmesi Gerekenler
Ceza muhakemesinde uzlaştırma, taraflar arasında uyuşmazlığın çözülmesi amacıyla getirilen en önemli alternatif çözüm yollarından biridir. Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun 06.11.2024 tarihli ve 383-330 sayılı, ayrıca 11.10.2022 tarihli ve 15-627 sayılı kararlarında da ayrıntılarıyla açıklandığı üzere; uzlaşma teklifinden rapor düzenlenmesine kadar tüm aşamalar sıkı usul kurallarına tabidir.
Bu makalede; uzlaştırma teklifinin nasıl yapılacağı, kabul ve reddin hukuki sonuçları, şüpheli/sanıkların ve mağdur/müştekilerin dikkat etmesi gereken hususlar detaylı olarak incelenecek ve sürecin doğru yürütülmesinde uzman bir ceza avukatının rolü vurgulanacaktır.
Uzlaştırma Nedir?
Uzlaştırma, CMK’nın 253 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Suçun niteliğine göre şüpheli/sanık ile mağdur/müşteki arasında, tarafların serbest iradeleriyle anlaşmaya varılmasıdır. Taraflar arasında anlaşma sağlandığında kamu davası açılmaz veya açılmış dava düşer.
Uzlaştırmanın Amacı
- Taraflar arasındaki uyuşmazlığı barışçıl yolla çözmek,
- Mağdurun zararını kısa sürede gidermek,
- Yargının iş yükünü azaltmak,
- Toplumsal barışı güçlendirmek.
Uzlaştırma Teklif Aşaması
CMK m.253 ve Ceza Muhakemesinde Uzlaştırma Yönetmeliği’ne göre uzlaştırmacı:
- Taraflara uzlaşmanın mahiyeti ve hukuki sonuçlarını açıklar,
- Uzlaşma Teklif Formu’nu imzalatır,
- Teklif esasen yüz yüze yapılır; ancak bu mümkün değilse açıklamalı tebligat, istinabe veya SEGBİS yoluyla da yapılabilir.
Teklifin Kabulü veya Reddi
- Taraf üç gün içinde kararını bildirmezse teklif reddedilmiş sayılır.
- Taraflardan biri reddederse, artık diğer tarafa da teklif yapılmaz ve uzlaştırma girişimi sonuçsuz kalır.
Uzlaştırma Girişiminin Başarısız Olması
- Taraflara ulaşılamaması,
- Teklifin süresinde reddedilmesi,
- Tarafların anlaşmaya varamaması hallerinde uzlaştırma girişimi sona erer.
Bu durumda süreç soruşturma veya kovuşturma usulüne uygun şekilde devam eder.
Müzakere ve Uzlaştırma Raporu
Tarafların uzlaşmayı kabul etmesiyle birlikte müzakere aşamasına geçilir. Bu aşamada:
- Görüşmeler gizli yürütülür,
- Avukatlar, yasal temsilciler, müdafi ve vekiller katılabilir,
- Taraflar maddi bir edim üzerinde anlaşabilecekleri gibi edimsiz olarak da uzlaşabilirler.
Uzlaşma sağlanırsa uzlaştırmacı, tarafların imzalarını da içeren uzlaştırma raporunu düzenleyerek Cumhuriyet Savcılığı’na sunar. Bu rapor, gerektiğinde ilam niteliğinde belge olarak icraya konulabilir.
Şüpheli ve Sanıkların Dikkat Etmesi Gerekenler
- Uzlaşma teklifini ciddiyetle değerlendirin. Uzlaşmayı reddetmeniz halinde dava sürecektir.
- Uzlaşmanın sağlanması, hakkınızda kamu davası açılmamasını veya açılmış davanın düşmesini sağlayabilir.
- Tarafınıza sunulan Uzlaşma Teklif Formu’nu avukatınızla birlikte inceleyin.
- Müzakere aşamasında yapılacak her beyanın hukuki sonuç doğurabileceğini unutmayın.
Mağdur ve Müştekilerin Dikkat Etmesi Gerekenler
- Uzlaştırma süreci, zararınızın hızlı bir şekilde giderilmesi açısından önemli bir fırsattır.
- Teklifi reddetmeniz halinde dava sürecek, ancak bu durum davanın uzun sürmesine neden olabilir.
- Uzlaşmayı kabul etmeden önce; zararın tamamen giderildiğinden veya uygun bir edim üzerinde anlaşıldığından emin olun.
- Haklarınızı korumak için süreci mutlaka bir ceza avukatıyla takip edin.
Uzman Ceza Avukatının Önemi
Uzlaştırma süreci teknik ayrıntılar barındırır ve her adımın usule uygun olması gerekir.
- Avukatınız olmadan verilen kararlar ileride telafisi zor sonuçlar doğurabilir.
- Avukat, uzlaşma müzakerelerinde hem haklarınızı korur hem de sürecin hızlı ve etkili şekilde sonuçlanmasını sağlar.
- Yargıtay kararları da göstermektedir ki; usule aykırı uzlaştırma işlemleri, davanın seyrini doğrudan etkilemektedir.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
1. Uzlaşma reddedilirse dava ne olur?
Taraflardan biri uzlaşmayı reddederse süreç sona erer ve dava soruşturma veya kovuşturma aşamasında devam eder.
2. Uzlaşma sağlanırsa sabıka kaydına işler mi?
Uzlaşma sağlanırsa dava açılmaz veya açılmış dava düşer. Bu durumda mahkûmiyet kararı çıkmadığı için sabıka kaydına işlenmez.
3. Uzlaştırmacı kimdir?
Cumhuriyet Başsavcılığı veya mahkeme tarafından görevlendirilen, Adalet Bakanlığı listesinde yer alan bağımsız ve tarafsız kişidir.
4. Uzlaşmada edim nedir?
Edim, tarafların üzerinde anlaştığı maddi veya manevi yükümlülüktür. Örneğin: maddi zararın ödenmesi, özür dileme, bağış yapma.
5. Avukat olmadan uzlaşma yapılabilir mi?
Evet, yapılabilir. Ancak hak kaybı yaşamamak ve en doğru stratejiyi belirlemek için uzman ceza avukatı ile hareket edilmesi şiddetle tavsiye edilir.
Sonuç
Uzlaştırma, hem şüpheli/sanık hem de mağdur/müşteki açısından önemli hak ve yükümlülükler doğurur. Teklif aşamasından rapor düzenlenmesine kadar her adımın usule uygun yapılması gerekir. Bu nedenle süreç mutlaka deneyimli bir ceza avukatı eşliğinde yürütülmelidir.
Yargıtay Kararları
Yargıtay Ceza Genel Kurulunun; uzlaştırmayla ilgili mevzuat hükümleri, uzlaştırmanın doktrinde ve Yüksek Mahkemelerin kararlarında yapılan tanımları ve genel değerlendirmelere ilişkin 06.11.2024 tarihli ve 383-330 sayılı, uzlaşma teklifinde bulunulması, uzlaşmayı kabul veya reddetmenin hukukî sonuçlarının anlatılması, uzlaştırma girişiminin sonuçsuz kalması, müzakere aşaması ve rapor düzenlenmesi ile uzlaşmanın mahiyeti hususlarına dair 11.10.2022 tarihli ve 15-627 sayılı içtihadlarında ayrıntılarına yer verildiği üzere;
“… a) Uzlaşma teklifinde bulunulması, uzlaşmanın mahiyeti ve uzlaşmayı kabul veya reddetmenin hukukî sonuçlarının anlatılması; 5271 sayılı CMK’nın 253. maddesinin dördüncü fıkrasında soruşturma konusu suçun uzlaşmaya tâbi olması ve kamu davası açılması için yeterli şüphenin bulunması hâlinde soruşturma dosyasının, aynı Kanun’un 254. maddesinin birinci fıkrasında da kamu davası açıldıktan sonra kovuşturma konusu suçun uzlaşma kapsamında olduğunun anlaşılması hâlinde kovuşturma dosyasının uzlaştırma bürosuna gönderileceği öngörülmüştür.
Her iki durumda da CMK’nın 253. maddesinin dördüncü fıkrasının 2 ve 4. cümlelerine göre uzlaştırma bürosu tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene ya da sanığa uzlaşma teklifinde bulunacak olup uzlaşma teklifini açıklamalı tebligat veya istinabe yoluyla da yapabilecektir.
CMK’nın 253. maddesine dayanılarak çıkarılıp 05.08.2017 tarihli ve 30145 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Ceza Muhakemesinde Uzlaştırma Yönetmeliği’nin “Uzlaşma teklifi” başlıklı 29. maddesinin birinci, üçüncü, beşinci ve altıncı fıkraları;
“(1) Uzlaştırmacı; şüpheli, sanık, katılan, mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur…
(3) Uzlaştırmacı, uzlaşma teklifini büro aracılığıyla açıklamalı tebligat, istinabe veya Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS) yoluyla da yapabilir…
(5) Uzlaştırmacı tarafından yapılacak uzlaşma teklifi, Ek-4’te yer alan uzlaşmanın mahiyeti ile uzlaşmayı kabul veya reddetmenin hukukî sonuçlarının bulunduğu Uzlaşma Teklif Formu’nda yer alan bilgilerin açıklanması ve teklif formunun hazır bulunan ilgiliye imzalatılarak verilmesi suretiyle yapılır. Uzlaştırmacı tarafından bilgilendirme yükümlülüğünün yerine getirildiğine ve uzlaşma teklifinde bulunulduğuna ilişkin formun imzalı örneği uzlaştırma evrakı içine konulur.
(6) Uzlaştırmacının uzlaşma teklifinde bulunacağı şüpheli, sanık, katılan, mağdur veya suçtan zarar gören ya da kanunî temsilcilerine iletişim araçlarıyla ulaşılamaması hâlinde açıklamalı uzlaşma teklifi büro aracılığıyla yapılır. Bu işlem uzlaştırmacının, büroya başvurarak teklif formunu vermesi üzerine gerçekleştirilir…”,
Aynı Yönetmelik’in beşinci maddesinin beşinci fıkrası ise;
“(5) Uzlaştırma sürecine başlanmadan önce şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar gören; hakları, uzlaşmanın mahiyeti ve verecekleri kararların hukukî sonuçları hakkında bilgilendirilir.” şeklinde düzenlenmiştir.
Uzlaştırmacı, uzlaşma teklifinde bulunduğu tarafa öncelikle uzlaştırmanın mahiyeti, uzlaştırmayı kabul veya reddetmenin hukuki sonuçlarının bulunduğu Uzlaşma Teklif Formu’nda yer alan bilgileri açıklayacaktır. Bu bilgilerin açıklanmasının ardından Uzlaşma Teklif Formu’nu hazır bulunan taraflara imzalatacak ve bir suretini de ilgiliye verecektir. Uzlaşma teklifinin öncelikle yüz yüze yapılması esas olup bunun yapılamaması durumunda açıklamalı tebligat, istinabe ve SEGBİS yöntemleri de kullanılabilecektir.
Uzlaştırmacının, açıklamalı tebligatı uzlaştırma bürosu aracılığıyla yapması gerekmektedir. İlgili bölümleri uzlaştırmacı tarafından doldurulan Uzlaşma Teklif Formu’nu alan uzlaştırma bürosunca ilgilisinin adresine tebligat düzenlenecektir. Tebligatın usulüne uygun yapılması, hem tarafın bilgilendirilmesi hem de uzlaşmayı kabul veya reddin bir hak olduğu uzlaştırma usulünün doğru şekilde uygulanması bakımından önem taşımaktadır.
Uzlaşma Teklif Formu’nun imzalatılması ile birlikte uzlaştırma teklif aşaması sonuçlanmış olacaktır.
b) Uzlaştırma girişiminin sonuçsuz kalması; İlk olarak CMK’nın 253. maddesinin altıncı fıkrası ile Yönetmelik’in 7. maddesinin on ikinci fıkrası hükümleri birlikte dikkate alındığında, resmî mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma veya kovuşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenle mağdura, suçtan zarar görene, şüpheliye, sanığa veya kanunî temsilcisine ulaşılamaması hâlinde uzlaştırma yoluna gidilmeksizin soruşturma veya kovuşturma sonuçlandırılacaktır.
İkinci olarak, CMK’nın 253. maddesinin son cümlesine göre; şüpheli, mağdur veya suçtan zarar gören, kendisine uzlaşma teklifinde bulunulduktan itibaren üç gün içinde kararını bildirmediği takdirde, teklifi reddetmiş sayılır. Benzer şekilde Yönetmelik’in 30. maddesinde de uzlaşma teklifinde bulunulanlardan herhangi biri üç gün içinde teklifi yapan uzlaştırmacıya kararını bildirmediği takdirde, uzlaşma teklifi reddedilmiş sayılacaktır. Diğer bir ihtimal de uzlaşma teklifinde bulunulan tarafın uzlaşma teklifini açıkça kabul etmediğini beyan etmesi durumudur. Uzlaşma teklifini taraflardan biri reddetmiş sayıldığı veya açıkça reddettiği hâllerde CMK’nın 255. maddesi hükmü saklı kalmak üzere, ayrıca diğerlerine uzlaşma teklifinde bulunulmayacak ve uzlaştırma yoluna gidilmeksizin soruşturma veya kovuşturma sonuçlandırılacaktır. Yönetmelik’in 34. maddesinin ikinci fıkrasına göre de; uzlaşma teklifine süresi içerisinde cevap verilmemesi ya da teklifin reddedilmesi hâlinde uzlaştırma girişimi sonuçsuz kalmış sayılır.
Taraflardan birine ulaşamama, uzlaşma teklifinin reddedilmiş sayılması veya reddedilmesi durumlarında teklif aşamasında uzlaştırma girişimi olumsuz sonuçlanmıştır ve bu husus bir tutanakla tespit edilip dosyasına konularak uzlaştırma işlemlerine son verilecektir.
c) Müzakere aşaması ve rapor düzenlenmesi; Taraflardan birinin uzlaşma teklifini kabul ederek Uzlaşma Teklif Formu’nu imzalaması hâlinde ise diğer tarafa da usulüne uygun şekilde uzlaşma teklifinde bulunulması gerekmektedir. Diğer tarafın da uzlaşma teklifini kabul etmesi ile artık uzlaşma sürecinde müzakere aşamasına geçilmiş olacaktır. CMK’nın 253. maddesinin on üçüncü fıkrasına göre uzlaştırma müzakereleri gizli olarak yürütülecek ve uzlaştırma müzakerelerine şüpheli, mağdur, suçtan zarar gören, kanunî temsilci, müdafi ve vekil katılabilecektir.
Müzakere aşaması değişik şekillerde sonuçlanabilir. Birinci ihtimal, uzlaşma sürecinde müzakere aşamasına geçildikten sonra taraflardan biri müzakerelere katılmaktan imtina ederse uzlaşmayı kabul etmemiş sayılır. İkinci ihtimal, müzakere sürecinde tarafların aralarında bir anlaşmaya varamamaları hâlidir. Üçüncü ihtimal ise, uzlaştırmanın bir anlaşma ile sonuçlanmasıdır. Son ihtimalde taraflar uzlaştırma sonunda belli bir edimin yerine getirilmesi hususunda anlaşmaya vardıkları takdirde Yönetmelik’in 33. maddesinde belirlenen edimlerden bir ya da birkaçını veya bunların dışında belirlenen hukuka ve ahlaka uygun başka bir edimi kararlaştırabilirler. CMK’nın 253. maddesinin on dokuzuncu fıkrasının son cümlesine göre belirlenen edimin yerine getirilmemesi hâlinde uzlaşma raporu 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun 38. maddesinde yazılı ilam mahiyetini haiz belgelerden sayılır. Diğer yandan taraflar uzlaştırma süreci sonunda edimsiz olarak da uzlaşabilirler.
CMK’nın 253. maddesinin on beşinci fıkrasına göre; uzlaşma müzakereleri sonunda uzlaştırmacı, bir rapor hazırlayarak kendisine verilen belge örnekleriyle birlikte uzlaştırma bürosuna verir. Uzlaşmanın gerçekleşmesi hâlinde, tarafların imzalarını da içeren raporda, ne suretle uzlaşıldığı ayrıntılı olarak açıklanır. Uzlaştırma bürosu soruşturma dosyasını, raporu ve varsa yazılı anlaşmayı Cumhuriyet savcısına gönderir. Yönetmelik’in 25. maddesine göre de uzlaştırmacı, uzlaştırma işlemlerinin sonuçlandırıldığı tarihten itibaren Yönetmelik ekinde yer alan Uzlaştırma Raporu Örneği’ne uygun, tarafların edimlerini ayrı ayrı, şüphe ve tereddüte yer vermeyecek ve mümkünse sıra numarası içerecek şekilde taraf sayısından bir fazla olarak hazırladığı raporu, kendisine verilen belge örneklerini ve varsa yapmış olduğu masrafları gösteren belge, gider pusulası veya rayice uygun yazılı beyanı UYAP’ta düzenlenecek tutanak ile uzlaştırma bürosuna teslim eder.
Kanun ve Yönetmelik hükümleri birlikte değerlendirildiğinde uzlaştırma raporunun ancak müzakere aşamasına geçilmesi durumunda hazırlanacağı anlaşılmaktadır.”
Bu açıklamalar ışığında somut olay değerlendirildiğinde;
Sanıkların birlikte hareket ederek … .com isimli internet sitesinde araç satış ilanı verdikleri, katılanın iletişime geçtiği sanık … ve … ile buluştuğu, yapılan pazarlık sonucunda 88.000 TL karşılığında aracı katılana satmak konusunda anlaştıkları ve katılandan 18.500 TL kapora alan sanık …’in olay yerinden ayrılmasından sonra haber verdiği diğer sanık …’ün aracın bulunduğu yere gelerek kendisinin ruhsat sahibi olduğunu söyleyip katılanı aracı çalmakla suçladığı, çıkan tartışma nedeniyle yapılan ihbar üzerine olay yerine kolluk görevlilerinin geldiği ve sanıklar … ile …’ı yakaladıkları, bu şekilde sanıkların dolandırıcılık suçunu işledikleri kabul edilen somut olayda;
Soruşturma evresinde zararı kısmen karşılanan katılanın kovuşturma evresinde yapılan uzlaştırma işlemleri sırasında kalan zararının ödenmediğini ve uzlaşmayı kabul etmeyeceğini ifade etmesi nedeniyle teklif aşamasında uzlaştırma girişiminin olumsuz sonuçlandığı kabul edilmelidir.
Bu itibarla, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı itirazının reddine karar verilmelidir.
Çoğunluk görüşüne katılmayan Ceza Genel Kurulu Başkanı; “ Gerekçedeki açıklamalar ve atıf yapılan CGK kararları ışığında somut olay değerlendirildiğinde; Ankara Batı Cumhuriyet Başsavcılığı Uzlaştırma Bürosunca görevlendirilen uzlaştırmacı tarafından düzenlenen uzlaştırma raporu ve ekindeki telefon görüşme tutanaklarından sanıklar … ve …’in adreslerinden taşındıkları için tebligat yapılamadığı, katılana ve sanık …’e telefon ile ulaşıldığı, ayrıca katılan adına Sakarya Cumhuriyet Başsavcılığı uzlaştırma bürosuna uzlaştırma teklif formu gönderildiği, katılanın telefonda uzlaşmayı kabul etmediğini uzlaştırmacıya beyan ettiği ve bu beyana istinaden taraflar arasında uzlaşma sağlanamadığına dair rapor düzenlendiği, uzlaştırmacının sanık …’a çağrıda veya uzlaşma teklifinde bulunma yönünde bir girişiminin olmadığı anlaşılan dosyada;
Uzlaştırmacının, katılan ile sanıklara uzlaşma teklifini yüz yüze yapması esas olup bunun yapılamaması durumunda teklifin açıklamalı tebligat veya istinabe yoluyla da yapabileceği, uzlaşma teklifinde bulunmak için telefon ile yapılan çağrının uzlaşma teklifi anlamına gelmediği, uzlaştırmacının uzlaşma teklifinde bulunacağı tarafa iletişim araçlarıyla ulaşamaması hâlinde açıklamalı uzlaşma teklifinin uzlaştırma bürosu aracılığıyla yapılması gerektiği, uzlaşmanın mahiyeti ile uzlaşmayı kabul veya reddetmenin hukukî sonuçlarının bulunduğu uzlaşma teklif formunda yer alan bilgilerin açıklanması ve teklif formunun hazır bulunan katılan veya sanığa imzalatılarak verilmesi ile uzlaşma teklifinin tamamlanacağı, teklif aşamasında uzlaştırma girişiminin olumsuz sonuçlanması nedenlerinden taraflardan birine ulaşamama, uzlaşma teklifinin reddedilmiş sayılması veya reddedilmesi durumlarında bu hususun bir tutanakla tespit edilip denetime olanak verecek şekilde dosyasına konulmasının zorunlu olduğu, diğer yandan birden çok sanık tarafından işlenen suçlarda, uzlaştırma hükümlerinin her bir sanık için ayrı ayrı değerlendirileceği ve ancak uzlaşan sanığın uzlaşmadan yararlanacağı, diğer bir deyişle her sanık için ayrı ayrı uzlaşma önerisi yapılacağı, somut olayda sanıklar … ve … adına çıkartılan tebligat evrakı ile katılan adına gönderilen uzlaşma teklif formunun katılana tebliğ edildiğine dair dosya arasında herhangi bir belgenin bulunmadığı hususları birlikte dikkate alındığında; sadece sanık …’e uzlaşma teklifinde bulunmak üzere çağrı yapıldığı ancak sanıkların hiç birisine uzlaşma teklifi yapılmadığı, sanıklar … ve … adına çıkartıldığı belirtilen tebligat evrakının dosya arasında bulunmaması nedeniyle bu sanıklara ulaşılamadığı gerekçesiyle teklif aşamasında uzlaştırma girişiminin olumsuz sonuçlandığından söz etmenin de mümkün olmadığı, sanık …’a uzlaşma için çağrıda dahi bulunulmadığı, kendisine uzlaşma teklifinde bulunmak için telefon ile çağrı yapılan katılan telefonda uzlaşmak istemediğini söylemiş ise de çağrının uzlaşma teklifi anlamına gelmemesi nedeniyle katılanın bu beyanının uzlaşma teklifinin reddi olarak değerlendirilemeyeceği, kaldı ki katılan kovuşturma evresinde zararının kısmen giderildiğini ve kalan zararının da ödenmesini istediğini beyan ettiği gibi katılana uzlaşmanın mahiyeti ile uzlaşmayı kabul veya reddetmenin hukukî sonuçlarının anlatılması durumunda ancak bir uzlaşma teklifinden bahsedilebileceği ve bu teklifi katılanın kabul veya reddi yönündeki iradesine hukuken geçerlilik tanınacağı, bu haliyle katılan ve sanıklar hakkında uzlaştırma işlemlerinin usulüne uygun olmadığı kabul edilmelidir.” gerekçesiyle,
Çoğunluk görüşüne katılmayan beş Ceza Genel Kurulu Üyesi de; katılan ile sanıklar hakkında uzlaştırma işlemlerinin usulüne uygun olmadığı ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı itirazının kabulüne karar verilmesi gerektiği düşüncesiyle;
Karşı oy kullanmışlardır. (Ceza Genel Kurulu 2024/458 E. , 2025/26 K.)
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.
