Adlî kontrol kararı ve hükmedecek merciler
Madde 110 – (1) Şüpheli, Cumhuriyet savcısının istemi ve sulh ceza hâkiminin kararı ile soruşturma evresinin her aşamasında adlî kontrol altına alınabilir.
(2) Hâkim, Cumhuriyet savcısının istemiyle, adlî kontrol uygulamasında şüpheliyi bir veya birden çok yeni yükümlülük altına koyabilir; kontrolün içeriğini oluşturan yükümlülükleri bütünüyle veya kısmen kaldırabilir, değiştirebilir veya şüpheliyi bunlardan bazılarına uymaktan geçici olarak muaf tutabilir.
(3) 109 uncu madde ile bu maddenin birinci ve ikinci fıkra hükümleri, gerekli görüldüğünde, görevli ve yetkili diğer yargı mercileri tarafından da, kovuşturma evresinin her aşamasında uygulanır.[1]
(4) (Ek:8/7/2021-7331/16 md.) Şüpheli veya sanığın adli kontrol yükümlülüğünün devamının gerekip gerekmeyeceği hususunda en geç dört aylık aralıklarla; soruşturma evresinde Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hâkimi, kovuşturma evresinde ise resen mahkeme tarafından 109 uncu madde hükümleri göz önünde bulundurularak karar verilir.
Adlî Kontrol Kararı ve Hükmedecek Merciler: CMK m.110 Çerçevesinde Analiz
Özet
Adlî kontrol, ceza muhakemesinde tutuklamanın önüne geçen ve şüpheli/sanığın serbestçe yargılanmasına olanak tanıyan bir güvenlik tedbiridir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m.110, adlî kontrolün kapsamını, uygulanacak mercileri ve yükümlülükleri düzenlemektedir. Bu makalede, adlî kontrolün uygulanma biçimi, şüpheli/sanık ve mağdurların hak ve yükümlülükleri, sıkça sorulan sorular ve uygulamada dikkat edilmesi gereken hususlar detaylı biçimde ele alınmıştır. Makalede ayrıca, hukuki süreçlerde alanında uzman ceza avukatının rolüne vurgu yapılmaktadır.
1. Adlî Kontrolün Tanımı ve Hukuki Dayanağı
Adlî kontrol, şüpheli veya sanığın soruşturma veya kovuşturma evresinde, tutuklama yerine mahkeme veya Cumhuriyet savcısı kararıyla getirilen çeşitli yükümlülüklerin bütünüdür (CMK, m.110/1). Amaç, şüpheli veya sanığın adli sürece uyumunu sağlamak, kaçma veya delil karartma riskini azaltmak ve aynı zamanda temel hak ve özgürlüklerin korunmasını temin etmektir.
Adlî kontrol kararının hukuki dayanağı, CMK m.110 ve 109’dur. Bu maddeler, adlî kontrolün hangi merciler tarafından verileceğini, yükümlülüklerin kapsamını, değiştirilmesini veya kaldırılmasını ve düzenli aralıklarla denetlenmesini düzenlemektedir (CMK, m.110/2-4).
2. Adlî Kontrolün Hükmedecek Mercileri
- Soruşturma Evresinde:
- Cumhuriyet savcısının istemi ile sulh ceza hâkimi, şüpheliyi adlî kontrol altına alabilir (CMK, m.110/1).
- Sulh ceza hâkimi, adlî kontrol yükümlülüklerini belirler ve gerektiğinde yeni yükümlülükler ekleyebilir veya mevcut yükümlülükleri değiştirebilir (CMK, m.110/2).
- Kovuşturma Evresinde:
- Mahkeme, resen veya Cumhuriyet savcısının istemi üzerine adlî kontrol uygulanmasına karar verebilir.
- Yargı mercileri, adlî kontrolün devam edip etmeyeceğine en geç dört aylık periyotlarla karar verir (CMK, m.110/4).
- Diğer Yetkili Merciler:
- CMK m.110/3 uyarınca, görevli ve yetkili diğer yargı mercileri de adlî kontrol hükümlerini uygulayabilir.
3. Adlî Kontrolün İçeriği ve Yükümlülükler
Adlî kontrolün kapsamı, somut olayın özelliklerine göre değişiklik gösterebilir. Örnek yükümlülükler şunlardır:
- Belirli bir adrese ikamet etmek ve adres değişikliği durumunda yetkili mercilere bildirmek,
- Seyahat yasağı veya yurt dışına çıkış yasağı,
- Düzenli aralıklarla polis veya jandarma karakoluna imza vermek,
- Suçun türüne göre iletişim veya toplantı yasağı,
- Elektronik takip tedbirleri (ankesörlü telefon, elektronik bileklik vb.).
Sulh ceza hâkimi, şüpheliyi bu yükümlülüklerden kısmen veya tamamen muaf tutabilir veya yükümlülükleri geçici olarak kaldırabilir (CMK, m.110/2).
4. Şüpheli/Sanıkların Adlî Kontrol Kararı Karşısındaki Hak ve Yükümlülükleri
- Haklar:
- Yükümlülüklerin kapsamı ve süresi hakkında bilgi alma hakkı,
- Yükümlülüklerin kaldırılması, değiştirilmesi veya geçici muafiyet talep etme hakkı,
- Dava sürecinde hukuki temsilci bulundurma hakkı.
- Yükümlülükler:
- Belirlenen yükümlülüklere harfiyen uymak,
- Yükümlülük değişikliği veya kaldırılması taleplerini yetkili merciye bildirmek,
- Mahkemeye çağrıldığında veya savcıya bilgi verildiğinde zamanında yanıt vermek.
5. Suçtan Zarar Gören / Mağdur / Müştekilerin Adlî Kontrol Sürecindeki Hak ve Yükümlülükleri
- Adlî kontrol kararının uygulanıp uygulanmadığını talep etme ve gözlemleme hakkı,
- Şüpheli veya sanığın yükümlülükleri ihlal etmesi durumunda durumu yetkili makamlara bildirme hakkı,
- Gerektiğinde hukuki süreçlerde avukat veya temsilci aracılığıyla taleplerini iletme.
6. Adlî Kontrolün Düzenli Denetimi
CMK m.110/4 uyarınca, adlî kontrolün devam edip etmeyeceği:
- Soruşturma evresinde: Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hâkimi,
- Kovuşturma evresinde: Mahkeme resen karar vererek dört ayda bir gözden geçirir.
Bu denetim, yükümlülüklerin etkinliğini ve şüpheli/sanığın süreçle uyumunu kontrol etmeye yöneliktir.
7. Uzman Ceza Avukatının Rolü
Adlî kontrol kararları hukuki bir süreç içerdiğinden, şüpheli veya sanıklar ile mağdurların hukuki haklarını korumak için alanında uzman bir ceza avukatından danışmanlık alması kritik öneme sahiptir. Avukat, yükümlülüklerin doğru uygulanmasını sağlamak, süreçte hak kaybını önlemek ve mahkemeye yapılacak başvuruları yönlendirmek konusunda profesyonel destek sunar.
8. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: Adlî kontrol kararına itiraz edebilir miyim?
Cevap: Evet, şüpheli veya sanık, sulh ceza hâkiminin adlî kontrol kararına itiraz edebilir; bu itiraz mahkeme tarafından değerlendirilir.
Soru 2: Adlî kontrol yükümlülüklerini ihlal ederseniz ne olur?
Cevap: Yükümlülüklerin ihlali durumunda tutuklama veya ek yaptırımlar uygulanabilir.
Soru 3: Mağdur olarak adlî kontrolün uygulanmasını talep edebilir miyim?
Cevap: Mağdur, şüpheli/sanığın yükümlülükleri ihlal etmesi durumunda yetkili mercilere bildirimde bulunabilir ve hukuki sürece katılabilir.
Soru 4: Adlî kontrol süresi ne kadar devam eder?
Cevap: Süre, mahkeme veya sulh ceza hâkimi tarafından dört aylık periyotlarla gözden geçirilir ve gerekirse güncellenir (CMK, m.110/4).
9. Sonuç
Adlî kontrol, tutuklamaya alternatif olarak hem şüpheli/sanık haklarını koruyan hem de adaletin etkinliğini sağlayan kritik bir hukuki mekanizmadır. CMK m.110, adlî kontrolün uygulanmasını, yükümlülüklerin belirlenmesini, değiştirilmesini ve düzenli denetimini ayrıntılı biçimde düzenlemektedir. Şüpheli/sanıklar ve mağdurların, hak ve yükümlülüklerini bilmesi, sürece etkin şekilde katılmaları ve alanında uzman ceza avukatından destek almaları, sürecin adil ve güvenli ilerlemesi açısından hayati önem taşır.
[1] 7331 sayılı Kanunun 16 ncı maddesiyle bu fıkrada yer alan “bu madde hükümleri,” ibaresi “bu maddenin birinci ve ikinci fıkra hükümleri,” şeklinde değiştirilmiştir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.