Aramada hazır bulunabilecekler
Madde 120 – (1) Aranacak yerlerin sahibi veya eşyanın zilyedi aramada hazır bulunabilir; kendisi bulunmazsa temsilcisi veya ayırt etme gücüne sahip hısımlarından biri veya kendisiyle birlikte oturmakta olan bir kişi veya komşusu hazır bulundurulur.
(2) 117 nci maddenin birinci fıkrasında gösterilen hâllerde zilyet ve bulunmazsa yerine çağrılacak kişiye, aramaya başlamadan önce aramanın amacı hakkında bilgi verilir.
(3) Kişinin avukatının aramada hazır bulunmasına engel olunamaz.
Aramada Hazır Bulunabilecekler (CMK m.120)
Giriş
Ceza muhakemesinde arama tedbiri, hem bireylerin temel hak ve özgürlüklerini doğrudan etkileyen hem de soruşturma ve kovuşturmanın etkinliğini sağlayan önemli bir koruma tedbiridir. Bu bağlamda 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m.120, arama işlemi sırasında kimlerin hazır bulunabileceğini düzenleyerek, hukuka uygunluk, şeffaflık ve hak arama özgürlüğünün korunması amacı gütmektedir.
Bu makalede, CMK m.120 hükmü ayrıntılı biçimde incelenecek; şüpheli/sanıklar ile suçtan zarar gören/mağdur/müştekilerin aramada hakları ve sorumlulukları ayrı ayrı değerlendirilecektir. Ayrıca, uygulamada karşılaşılan sorunlar, Yargıtay içtihatları ışığında tartışılacak ve okuyucuya pratik öneriler sunulacaktır.
1. CMK m.120’nin Hukuki Çerçevesi
CMK m.120, arama sırasında kişilerin haklarını güvence altına almak üzere üç temel ilke öngörmektedir:
- Zilyedin veya temsilcisinin hazır bulunması
- Aranacak yerin sahibi veya eşyanın zilyedi aramada hazır bulunabilir.
- Bu kişiler yoksa, ayırt etme gücüne sahip bir hısım, birlikte oturan bir kişi veya komşu hazır bulundurulur.
- Bilgilendirme yükümlülüğü
- CMK m.117’de öngörülen hallerde, arama başlamadan önce zilyet veya çağrılan kişiye aramanın amacı açıklanır.
- Avukatın hazır bulunma hakkı
- Aramada kişinin avukatının bulunmasına engel olunamaz.
- Bu hüküm, savunma hakkının güvencesi olarak özel önem taşımaktadır.
2. Şüpheli veya Sanık Açısından Aramada Hazır Bulunma
2.1. Şüpheli/Sanığın Hakları
- Aramanın amacının kendisine bildirilmesini talep edebilir.
- Avukatının aramada hazır bulunmasını sağlayabilir.
- Arama sırasında yapılan işlemlere itiraz edebilir, tutanağa şerh koydurabilir.
- Arama sonunda düzenlenen tutanağın bir örneğini talep edebilir.
2.2. Şüpheli/Sanığın Yapması Gerekenler
- Avukatıyla birlikte hareket etmelidir. Arama sırasında yapılan her işlem avukat gözetiminde olursa hak ihlali riski azalır.
- Arama sırasında hukuka aykırı gördüğü hususları derhal tutanağa yazdırmalıdır.
- İfade vermek veya soru sormak gibi zorlayıcı işlemler arama sırasında yapılmamalıdır; şüpheli bu konuda ısrarcı olmalıdır.
3. Mağdur/Müşteki Açısından Aramada Hazır Bulunma
3.1. Mağdurun Hakları
- Eşyasının veya konutunun aranması halinde, aramanın amacını öğrenme hakkına sahiptir.
- Avukatının aramaya katılmasını talep edebilir.
- Hukuka aykırı delil elde edilmesi halinde itiraz ve şikâyet yoluna başvurabilir.
3.2. Mağdurun Yapması Gerekenler
- Arama sırasında mutlaka bir avukat desteği almalıdır.
- Arama tutanağında kendi gözlemlerini belirtmeli ve imza atarken dikkatli davranmalıdır.
- Aramanın ölçüsüz veya amacı dışında yapıldığını düşünüyorsa derhal şikâyet hakkını kullanmalıdır.
4. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar
- Avukatın çağrılmadan aramanın başlatılması: Yargıtay, aramanın avukatsız yapılmasının hukuka aykırılık teşkil edeceğini vurgulamaktadır.
- Hazır bulunacak kişilerin yokluğu: Zilyet, hısım veya komşu hazır edilmeden yapılan aramalar çoğu kez delil yasaklarına yol açmaktadır.
- Arama amacının açıklanmaması: Bu durum, hem şüpheli hem de mağdur açısından savunma hakkının ihlali anlamına gelir.
5. Ceza Avukatı Desteğinin Önemi
Arama işlemi sırasında hakların korunabilmesi ve hukuka aykırı delillerin ileride yargılamaya etkili olmaması için alanında uzman bir ceza avukatının hazır bulunması son derece önemlidir. Avukat, hem şüpheli/sanık hem de mağdur/müşteki açısından:
- Usulsüzlüklerin tespiti,
- Tutanağa şerh düşülmesi,
- İtiraz ve şikâyet yollarının işletilmesi,
- Delil yasaklarının ileri sürülmesi konularında etkin rol üstlenir.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Aramada avukatım yoksa arama yapılabilir mi?
Evet, yapılabilir; ancak avukatın çağrılmasına engel olunamaz. Avukatsız arama yapılması hukuka aykırılık teşkil edebilir.
Komşu hazır bulundurulmazsa arama geçersiz midir?
Zilyet veya hısım bulunmadığında komşunun hazır edilmesi zorunludur. Bu şart sağlanmazsa elde edilen delillerin hukuka aykırı sayılması gündeme gelir.
Şüpheli aramaya itiraz edebilir mi?
Aramanın yapılmasına baştan engel olamaz; ancak usulsüzlükleri tutanağa yazdırarak sonradan itiraz ve şikâyet hakkını kullanabilir.
Mağdurun avukatı aramada bulunabilir mi?
Evet, mağdurun da avukatının aramada bulunmasına engel olunamaz.
Sonuç
CMK m.120, arama işlemlerinde bireylerin haklarını koruyan ve şeffaflığı sağlayan önemli bir düzenlemedir. Hem şüpheli/sanıklar hem de mağdur/müştekiler, arama sırasında haklarını bilmeli ve özellikle bir ceza avukatından yardım alarak süreci takip etmelidir. Aksi halde usulsüzlükler telafisi güç sonuçlar doğurabilir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.