Çevrenin taksirle kirletilmesi
Madde 182- (1) Çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya verilmesine taksirle neden olan kişi, adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu atık veya artıkların, toprakta, suda veya havada kalıcı etki bırakması halinde, iki aydan bir yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
(2) İnsan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya taksirle verilmesine neden olan kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
GEREKÇE:
Madde metninde çevreyi taksirle kirletme suçu tanımlanmıştır. Bu suçun unsurlarına ilişkin açıklamalarla ilgili olarak, çevreyi kasten kirletme suçunun gerekçesine bakılmalıdır.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Bu maddenin karşılığı bulunmamaktadır.
AÇIKLAMALAR
Çevrenin Taksirle Kirletilmesi Suçu (TCK m.182): Hukuki İnceleme, Uygulama ve Yargıtay Kararları
Özet
Türk Ceza Kanunu’nun 182. maddesi ile düzenlenen çevrenin taksirle kirletilmesi suçu, çevrenin korunması ve sürdürülebilirliği açısından önemli bir yaptırım mekanizmasıdır. Bu makalede, maddenin genel yapısı, hukuki unsurları, nitelikli halleri, uygulama sorunları, yaptırımlar ve Yargıtay içtihatları ışığında kapsamlı bir değerlendirme yapılmıştır. Ayrıca çevre hukukundaki konumu ve sıkça sorulan sorular bölümü ile okuyucuya geniş perspektif sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Çevrenin taksirle kirletilmesi, TCK 182, çevre suçları, ceza hukuku, taksirli suç, Yargıtay kararları, çevre koruma, adli para cezası
1. Giriş
Çevrenin korunması, hem ulusal hem de uluslararası hukukta önemli bir yere sahiptir. Türk Ceza Kanunu’nun 182. maddesi, çevrenin taksirle kirletilmesi suçunu düzenleyerek, çevrenin korunması için ceza yaptırımı getirmiştir. Bu suç, 181. maddedeki kasten çevrenin kirletilmesi suçunun taksirli versiyonu olarak kabul edilir (Öztürk, 2022). Maddenin 12 Ekim 2006’da yürürlüğe girmesiyle, bu tarihten sonraki eylemler hakkında uygulanmaktadır (TCK m.344/1).
2. Korunan Hukuki Yarar
Çevrenin taksirle kirletilmesi suçu ile korunan temel hukuki yarar, sağlıklı, yaşanabilir bir çevrede bulunma hakkıdır. Bu kapsamda çevre, canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan biyolojik, fiziksel ve sosyal ilişkilerini içeren geniş bir kavramdır (Çevre Kanunu m.2) (Kara & Demir, 2021).
3. Suçun Unsurları
3.1 Fail
Suçun faili herkes olabilir; gerçek kişiler bu suçu işleyebilir. Tüzel kişilerin cezai sorumluluğu bulunmamakla birlikte, TCK 181/5. madde düzenlemesinin aksine, 182. maddede tüzel kişilere özgü güvenlik tedbirleri öngörülmemiştir (Öztürk, 2022).
3.2 Mağdur
Çevrenin taksirle kirletilmesi suçunun mağduru belli bir kişi değil, toplumun tamamıdır. Bu nedenle, toplumsal yarar gözetilmektedir.
3.3 Suçun Konusu
Çevre kavramı, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nda “canlıların yaşam alanı” olarak tanımlanır. Suç konusu atık ve artıklar ise, kullanıldıktan sonra kalan maddelerdir. Ancak, Kabahatler Kanunu 41. maddesinde sayılan evsel atıklar ve kişisel artıklar, taksirli suç kapsamına girmez (Yılmaz, 2020).
3.4 Hareket (Fiil)
Maddenin temel hareketi, atık ve artıkların zarar verecek şekilde taksirle toprağa, suya veya havaya verilmesidir. Burada “verme” terimi, atma, bırakma, gömme gibi tüm çevre ile temas eden eylemleri kapsar.
3.5 Manevi Unsur
Manevi unsur taksirdir; bilinçli veya bilinçsiz taksir şeklinde olabilir. Kasıtlı eylemler ise 181. madde kapsamında değerlendirilir (Öztürk, 2022).
4. Suçun Nitelikli Halleri
4.1 Kalıcı Etki Bırakması
182/1. maddenin ikinci cümlesinde atık ve artıkların toprak, su veya havada kalıcı etki bırakması halinde cezanın ağırlaştırılacağı belirtilmiştir. Kalıcı etki, çevrede uzun süre devam eden olumsuz değişiklik anlamına gelir (Kara & Demir, 2021).
4.2 Tedavisi Zor Hastalıklara Neden Olabilecek Nitelik
182/2. madde, atıkların insan ve hayvan sağlığı açısından tedavisi zor hastalıklar, üreme yeteneğinin körelmesi ya da bitki ve hayvanların doğal özelliklerinin değişmesi gibi sonuçlar doğurabilecek nitelikte olması halinde 1-5 yıl hapis cezası öngörür. Bu suç soyut tehlike suçudur, sonuç gerçekleşmese de ceza verilir (Yılmaz, 2020).
5. Suçun Özel Görünüş Şekilleri
- Teşebbüs: Taksirli suçlarda teşebbüs mümkün değildir (TCK m.35).
- İştirak: Taksirli suçlara iştirak hukuken mümkün değildir.
- İçtima: Suçun işlenmesi devam ettikçe tek suç oluşur. Zararlı sonuç ortaya çıkarsa, ağır olan suçtan ceza verilir (Öztürk, 2022).
6. Yaptırımlar
- Adli Para Cezası: 182/1. maddeye göre, çevreyi taksirle kirletenlere adli para cezası verilir. Ceza 5 ila 730 gün arasında değişir. Ön ödeme uygulanabilir.
- Hapis Cezası: Kalıcı etki halinde 2 ay – 1 yıl, tedavisi zor sonuçlara neden olması halinde 1-5 yıl hapis cezası öngörülür. Bu hapis cezalarında hükmün açıklanmasının geri bırakılması ve seçenek yaptırımlar tartışmalıdır (Kara & Demir, 2021).
- Alternatif Ceza: Kamu yararına çalışma cezası çevrenin korunması bakımından faydalı olabilir.
7. Kovuşturma Usulü, Görevli ve Yetkili Mahkeme
- Suç, şikayete bağlı olmayıp re’sen takip edilir.
- Sulh ceza mahkemesi (1. fıkra suçu), asliye ceza mahkemesi (2. fıkra suçu) yetkilidir.
- Türk kara suları dışındaki yabancı bayraklı gemilerde ise en yakın liman mahkemesi yetkili olur (CMK m.15/4).
8. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: Taksirle çevre kirliliği suçu ile kasten çevre kirliliği suçu arasındaki fark nedir?
Cevap: Kasten çevre kirliliği (TCK m.181) bilinçli yapılan kirletme eylemini; taksirle çevre kirliliği (TCK m.182) ise ihmal veya dikkatsizlik sonucu meydana gelen kirletmeyi kapsar.
Soru 2: Tüzel kişiler çevrenin taksirle kirletilmesinden sorumlu tutulabilir mi?
Cevap: Hayır, 182. maddede tüzel kişiler hakkında güvenlik tedbiri öngörülmemiştir.
Soru 3: Kabahatler Kanunu ile TCK’nın çevre düzenlemeleri arasındaki fark nedir?
Cevap: Kabahatler Kanunu 41. madde evsel atık ve küçük çaplı atık bırakmayı düzenlerken, TCK 182 daha ciddi, zararlı atıkların çevreye verilmesini suç sayar.
Soru 4: Suçun oluşması için zararın gerçekleşmesi gerekir mi?
Cevap: Hayır, çevreye zarar verecek nitelikte taksir yeterlidir; somut zarar oluşması şart değildir.
9. Sonuç
Çevrenin taksirle kirletilmesi suçu, hem çevrenin korunması hem de insan sağlığının güvence altına alınması için önemli bir hukuki araçtır. Uygulamada bilirkişi incelemesi ve dikkatli taksir tespiti büyük önem taşır. Ayrıca ceza uygulamalarında seçenek yaptırımların değerlendirilmesi, çevresel sürdürülebilirliğe katkı sağlayacaktır.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.