Ceza Muhakemesinde Savunma Hakkı ve Müdafi Seçimi: Menfaat Çatışması ve Zafiyet Riski
Özet
Ceza muhakemesi sürecinde savunma hakkı, anayasal ve uluslararası hukuk normları çerçevesinde güvence altına alınmıştır. Savunmanın etkin bir şekilde kullanılması, şüpheli veya sanıkların haklarının korunması açısından hayati öneme sahiptir. Bu çalışmada, tek avukat tarafından birden fazla sanığın savunmasının üstlenilmesi durumunda ortaya çıkabilecek menfaat çatışması ve savunma hakkındaki zafiyet riski ele alınmış; şüpheli/sanık ve suçtan zarar gören/mağdur/müştekinin süreç boyunca yapması gerekenler açıklanmıştır. Ayrıca, ceza avukatı desteğinin önemi vurgulanmıştır.
Anahtar Kelimeler: savunma hakkı, müdafi, menfaat çatışması, ceza muhakemesi, zafiyet, şüpheli, sanık, mağdur
1. Giriş
Türk Ceza Hukuku sisteminde, savunma hakkı hem Anayasa hem de uluslararası sözleşmeler ile güvence altına alınmıştır. Anayasa’nın 36. maddesi, tüm bireylerin yargı mercileri önünde iddia ve savunma hakkına sahip olduğunu belirtirken, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) 6. maddesi, savunma hakkının asgari standartlarını ortaya koymaktadır. Savunma hakkı, bizzat kişi tarafından kullanılabileceği gibi, yetkin bir müdafi aracılığıyla da kullanılabilir.
Savunma hakkının etkin şekilde kullanılabilmesi, müdafi seçiminde menfaat çatışması riskinin göz önünde bulundurulmasını gerektirir. Birden fazla sanığın aynı avukat tarafından savunulması, taraflar arasında çıkar çatışmasına yol açabilir ve bu durum savunma hakkının zafiyetine neden olabilir.
2. Savunma Hakkının Hukuki Dayanakları
2.1 Anayasal Güvence
Anayasa’nın 36. maddesi, herkesin adil yargılanma ve savunma hakkına sahip olduğunu belirtir. Bu kapsamda, savunma hakkı yalnızca söz hakkı ile sınırlı olmayıp, meşru araçlar ve yollar aracılığıyla etkin şekilde kullanılmalıdır.
2.2 Uluslararası Hukuk
Anayasa’nın 90. maddesi uyarınca iç hukuk kuralı haline gelen AİHS 6. maddesi, şüpheli ve sanıklara şu hakları tanır:
- Savunmayı hazırlamak için yeterli süre ve kolaylıklara sahip olma
- Kendi seçtiği bir müdafi aracılığıyla savunma yapma
- Mali olanakları yetersiz ise mahkeme tarafından ücretsiz avukat atanmasını talep etme
2.3 Türk Ceza Muhakemesi Kanunu ve Avukatlık Kanunu
5271 sayılı CMK’nin 152. maddesi, yararları birbirine uygun sanıkların tek müdafi ile savunulabileceğini belirtirken, 1136 sayılı Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği Avukatlık Meslek Kuralları, menfaat zıtlığı olan tarafların aynı avukat tarafından temsil edilemeyeceğini hükme bağlamaktadır.
3. Menfaat Çatışması ve Savunma Hakkındaki Zafiyet
Yargıtay Ceza Genel Kurulu kararlarında, birden fazla sanığın tek müdafi tarafından savunulması durumunda, bir sanığın savunmasının diğer sanığın savunmasına zarar verebilecek mahiyette olması halinde savunma hakkının zafiyete uğrayacağı kabul edilmiştir. Bu durum, dar anlamda değil geniş bir perspektifte menfaat çatışması olarak değerlendirilmelidir.
3.1 Dar ve Geniş Menfaat Çatışması
- Dar anlamda: Aynı olaydan doğrudan zarar gören sanıkların çıkarlarının birbirine ters düşmesi
- Geniş anlamda: Bir sanığın savunmasının, diğer sanığın savunmasını zorlaştırması veya etkisiz kılması
4. YARGITAY UYGULAMASI
Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun 29.04.2014 gün ve 2013/1-214-212 sayılı kararında belirtildiği üzere, T.C. Anayasasının 36. maddesinde, herkesin meşru vasıta ve yollardan yararlanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma hakkına sahip olduğu belirtilerek savunma hakkı güvence altına alınmış olup, sanık bu hakkını bizzat kullanabileceği gibi müdafii aracılığı ile de kullanabilecektir.
Anayasamızın 90. maddesi uyarınca iç hukuk kuralı haline gelen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6. maddesinde ise kişilerin “…savunmasını hazırlamak için gerekli zamana ve kolaylıklara sahip olması, kendi kendini savunmak veya kendi seçeceği bir savunmacının yardımından yararlanmak ve eğer savunmacı tutmak için mali olanaklardan yoksun bulunuyor ve adaletin selameti gerektiriyorsa, mahkemece görevlendirilecek bir avukatın para ödemeksizin yardımından yararlanabilme…” şeklinde adil yargılanma hakkının asgari şartları gösterilmiş olup, buna göre, savunma hakkı “meşru bir yol”, müdafi de savunma hakkının kullanılması bakımından “meşru bir araç” olarak kabul edilmiştir.
5271 sayılı CMK’nin, “Şüpheli veya sanığın birden fazla olması halinde savunma” başlıklı 152. maddesi “Yararları birbirine uygun olan birden fazla şüpheli veya sanığın savunması aynı müdafie verilebilir” hükmünü içerdiği,
1136 sayılı Avukatlık Kanununun 38. maddesinin 1. fıkrasının (b) bendi “avukata, aynı işte menfaati zıt olan bir tarafa vekalet etmesi halinde, gelen işi reddetmesi zorunluluğu” düzenlenmiş olup, yine Türkiye Barolar Birliğince kabul edilen Avukatlık Meslek Kurallarının 35. maddesinde; “Avukat aynı davada birinin savunması öbürünün savunmasına zarar verebilecek durumda olan iki kişinin birden vekaletini kabul edemez” kuralına yer verilmiştir.
Sıralanan bu hükümlere göre önemli olan, savunmanın hiçbir şekilde zafiyete uğramaması olduğundan, menfaat zıtlığı/çatışması dar anlamda yorumlanmamalıdır.
Öğretide de aynı görüşü benimseyerek, şüpheli veya sanıklardan birisinin savunulması ancak diğer sanığın suçlanmasıyla sağlanabiliyorsa, çıkarların çatıştığı ve müdafilerinin değişik kişiler olması gerektiği belirtilmiştir. (Nur Centel–Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yayınevi, İstanbul, 2013, 10.bası, s. 172)
Yargıtay Ceza Genel Kurulunun yerleşik kararlarında, birlikte suç işlediği iddia edilen sanıkların müdafiliğinin tek avukat tarafından üstlenilmesi ve birisinin savunmasının diğerinin savunmasına zarar verebilecek mahiyette olması halinde, bu durumun sanıklar arasındaki menfaat çatışması nedeniyle, bazı sanıkların savunmaları bakımından zafiyet oluşturacağı ve savunma hakkının sınırlanması sonucunu doğuracağı kabul edilmiştir.
5. Şüpheli ve Sanıkların Hak ve Yükümlülükleri
- Savunma hakkını bizzat kullanma veya müdafi aracılığıyla kullanma
- Müdafi seçiminde menfaat çatışması riskini değerlendirme
- Mali durum yetersiz ise ücretsiz avukat talep etme
- Duruşmalarda hazır bulunma ve savunma hakkını etkin kullanma
- Soruşturma ve kovuşturma sürecinde belgeleri inceleme ve bilgi edinme
6. Suçtan Zarar Gören / Mağdur / Müştekinin Hak ve Yükümlülükleri
- Kamu davasına katılma hakkı
- Suçtan doğan zararının giderilmesini talep etme
- Avukat aracılığıyla haklarını koruma ve delillerin sunumunu sağlama
- Duruşmalarda tanık veya katılan sıfatıyla ifade verme
- Savunmanın zafiyete uğramaması için süreci takip etme
7. Alanında Uzman Ceza Avukatı Desteğinin Önemi
Ceza muhakemesi süreçlerinde teknik ve hukuki karmaşıklıklar nedeniyle, şüpheli/sanık ve mağdur/müştekinin haklarını eksiksiz kullanabilmesi için deneyimli bir ceza avukatından destek alması kritik öneme sahiptir. Müdafi, menfaat çatışmasını tespit ederek, sanığın savunmasının zafiyete uğramamasını sağlar ve sürecin etkin yürütülmesine katkıda bulunur.
8. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: Birden fazla sanığın aynı avukat tarafından savunulması hukuken mümkün müdür?
Cevap: Yalnızca menfaatleri birbirine uygun sanıklar için mümkündür. Menfaat çatışması varsa farklı müdafiler atanmalıdır.
Soru 2: Savunma hakkı zafiyete uğrarsa ne olur?
Cevap: Mahkeme kararının temyiz edilebilme olasılığı artar, süreç yeniden başlatılabilir veya müdafi atanması sağlanabilir.
Soru 3: Mağdurun avukatı sürece nasıl katkı sağlar?
Cevap: Mağdurun zararının tazmini ve delillerin etkin şekilde sunulması için hukuki temsil sağlar.
Soru 4: Mali durumu yetersiz sanık ücretsiz avukat talep edebilir mi?
Cevap: Evet, adaletin selameti gerektiriyorsa mahkeme tarafından ücretsiz avukat atanır.
9. Sonuç
Ceza muhakemesinde savunma hakkı, hem anayasal hem de uluslararası hukuk normlarıyla güvence altına alınmıştır. Tek avukat tarafından birden fazla sanığın savunulması, menfaat çatışması riskini doğurabilir ve savunma hakkının zafiyetine yol açabilir. Bu nedenle şüpheli/sanık ve mağdur/müştekinin, süreç boyunca haklarını etkin şekilde kullanabilmesi için alanında uzman ceza avukatı desteği alması zorunludur.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.