Ceza Yargılamasında Gerekçeli Karar Hakkı: Şüpheli, Sanık ve Mağdurlar İçin Hayati Öneme Sahip Bir Güvence
Ceza yargılamasında en temel güvencelerden biri gerekçeli karar hakkıdır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 141. maddesi, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 34 ve 230. maddeleri ve yüksek yargı kararları, mahkeme kararlarının gerekçeli yazılmasını zorunlu kılmaktadır.
Peki gerekçeli karar neden bu kadar önemlidir? Şüpheli, sanık veya mağdur olarak davada taraf iseniz sizin için ne anlam taşır?
Gerekçeli Karar Hakkının Hukuki Dayanakları
- Anayasa m.141/3: “Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır.”
- CMK m.34: Hakim ve mahkemelerin her türlü kararı, karşı oy dahil gerekçeli yazılır.
- CMK m.230: Gerekçede iddia ve savunmalar, deliller, kabul edilen ve reddedilen deliller, sanığın eylemi, suç vasıflandırması, ceza tayini ve kişiselleştirilmesi ayrıntılı olarak açıklanmalıdır.
Bu hükümlerle amaçlanan, tarafların yargılamada ileri sürdükleri iddiaların dikkate alınıp alınmadığını görmelerini sağlamak, toplumun adalet mekanizmasına güvenini artırmak ve üst mahkemelerin denetimini mümkün kılmaktır.
Gerekçeli Kararın Önemi
- Adil yargılanma hakkının teminatıdır.
- Tarafların iddia ve savunmalarının dikkate alınıp alınmadığını gösterir.
- Üst mahkemeler (istinaf, temyiz) için denetim aracıdır.
- Toplumun adalet sistemine güvenini güçlendirir.
- Usule aykırılık halinde bozma sebebi oluşturur (CMK m.289).
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarında da (örneğin Kuznetsov/Rusya, Boldea/Romanya, Hiro Balani/İspanya) gerekçesiz kararların adil yargılanma hakkını ihlal ettiği açıkça vurgulanmaktadır.
Şüpheli ve Sanık Açısından Gerekçeli Karar Hakkı
Bir şüpheli veya sanık için gerekçeli karar:
- Hangi delillere dayanılarak mahkûmiyet veya beraat kararı verildiğini öğrenme hakkıdır.
- Hangi savunmalarının dikkate alınıp alınmadığını görme imkânıdır.
- Cezanın neden o şekilde belirlendiğini bilme hakkıdır.
- Eksik veya çelişkili gerekçe varsa, istinaf ve temyizde güçlü bir itiraz sebebi oluşturur.
🔎 Sanık ne yapmalı?
- Kararın gerekçesini mutlaka incelemeli.
- Eksiklik, çelişki veya hukuka aykırılık varsa istinaf/temyiz yoluna başvurmalı.
- Gerektiğinde ceza avukatı ile birlikte hareket etmeli.
Mağdur ve Müşteki Açısından Gerekçeli Karar Hakkı
Mağdur veya müşteki için gerekçeli karar:
- Suçun nasıl işlendiğinin mahkeme tarafından nasıl değerlendirildiğini görme hakkıdır.
- Delillerin neden yeterli veya yetersiz görüldüğünü öğrenme imkânıdır.
- Sanığa verilen cezanın neden ağırlaştırılmadığı veya hafifletildiğini anlama fırsatıdır.
- Eksik gerekçe halinde itiraz ve temyiz imkanı sağlar.
🔎 Mağdur ne yapmalı?
- Karar gerekçesini inceleyerek haklarının tam anlamıyla gözetilip gözetilmediğini kontrol etmeli.
- Yetersiz gerekçe varsa kanun yollarına başvurmalı.
- Bu süreçte hak kaybı yaşamamak için mutlaka ceza avukatı ile çalışmalı.
Uzman Ceza Avukatının Önemi
Ceza davaları, hem şüpheli/sanık hem de mağdur/müşteki açısından son derece ciddi sonuçlar doğurur. Gerekçeli karar hakkının ihlali, hak kayıplarına sebep olabilir.
Bir uzman ceza avukatı:
- Kararın gerekçesini teknik ve hukuki açıdan inceler.
- Eksiklikleri tespit ederek istinaf/temyiz dilekçesini hazırlar.
- Müvekkilin haklarını en etkin şekilde savunur.
- Usule aykırılıkları yakalayarak adaletin gerçekleşmesini sağlar.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
❓ Gerekçesiz karar hukuka aykırı mıdır?
Evet. Anayasa ve CMK’ya göre gerekçesiz karar verilmesi mutlak bozma sebebidir.
❓ Kararın gerekçesi kısa olabilir mi?
Hayır. Karar, tarafların iddia ve savunmalarını, kabul edilen ve reddedilen delilleri, ceza veya beraat sebeplerini ayrıntılı şekilde içermelidir.
❓ Gerekçe eksikse ne yapılmalı?
İstinaf veya temyiz başvurusunda gerekçe eksikliği bozma sebebi olarak ileri sürülmelidir.
❓ Mağdur veya müşteki de gerekçe eksikliğine itiraz edebilir mi?
Evet. Mağdur da gerekçeli karar hakkına sahiptir ve kanun yollarına başvurabilir.
Sonuç
Gerekçeli karar hakkı, ceza yargılamasının en temel güvencelerindendir. Hem şüpheli/sanık hem de mağdur/müştekiler için hak arama yollarında hayati önem taşır.Hükmün gerekçeyi ihtiva etmemesi, CMK’nın 289/1-9 ve 1412 sayılı CMUK’nın 308/7. maddeleri uyarınca hukuka kesin aykırılık hâllerinden birini oluşturacaktır. Eksik veya çelişkili gerekçe, kararı hukuken sakat hale getirir ve bozma sebebi oluşturur. Bu nedenle, ceza yargılamasında mutlaka uzman bir ceza avukatından profesyonel destek alınmalıdır.
Yargıtay Kararları
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın “Duruşmaların açık ve kararların gerekçeli olması” başlıklı 141. maddesinin üçüncü fıkrası; “Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır.” şeklinde düzenlenmiştir.
CMK’nın “Kararların gerekçeli olması” başlıklı 34. maddesinin birinci fıkrasında;
“Hâkim ve mahkemelerin her türlü kararı, karşı oy dahil, gerekçeli olarak yazılır. Gerekçenin yazımında 230. madde göz önünde bulundurulur. Kararların örneklerinde karşı oylar da gösterilir.”,
“Hükmün gerekçesinde gösterilmesi gereken hususlar” başlıklı 230. maddesinde de;
“(1) Mahkûmiyet hükmünün gerekçesinde aşağıdaki hususlar gösterilir:
a) İddia ve savunmada ileri sürülen görüşler.
b) Delillerin tartışılması ve değerlendirilmesi, hükme esas alınan ve reddedilen delillerin belirtilmesi; bu kapsamda dosya içerisinde bulunan ve hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen delillerin ayrıca ve açıkça gösterilmesi.
c) Ulaşılan kanaat, sanığın suç oluşturduğu sabit görülen fiili ve bunun nitelendirilmesi; bu hususta ileri sürülen istemleri de dikkate alarak, Türk Ceza Kanunu’nun 61 ve 62. maddelerinde belirlenen sıra ve esaslara göre cezanın belirlenmesi; yine aynı Kanun’un 53 ve devamı maddelerine göre, cezaya mahkûmiyet yerine veya cezanın yanı sıra uygulanacak güvenlik tedbirinin belirlenmesi.
d) Cezanın ertelenmesine, hapis cezasının adlî para cezasına veya tedbirlerden birine çevrilmesine veya ek güvenlik tedbirlerinin uygulanmasına veya bu hususlara ilişkin istemlerin kabul veya reddine ait dayanaklar.
(2) Beraat hükmünün gerekçesinde, 223. maddenin ikinci fıkrasında belirtilen hâllerden hangisine dayanıldığının gösterilmesi gerekir.
(3) Ceza verilmesine yer olmadığına dair kararın gerekçesinde, 223. maddenin üçüncü ve dördüncü fıkralarında belirtilen hâllerden hangisine dayanıldığının gösterilmesi gerekir.
(4) Yukarıdaki fıkralarda belirtilen hükümlerin dışında başka bir karar veya hükmün verilmesi hâlinde bunun nedenleri gerekçede gösterilir.”,
Hükümlerine yer verilmiştir.
Yüksek Ceza Genel Kurulunun 2003/7-223, 2003/239 ve 2004/4-23, 2004/38 sayılı kararlarında da açıklandığı üzere;
Karar; sorun, gerekçe ve sonuç bölümlerinden oluşur. Sorun bölümünde, somut olay ile suçun işlenmesindeki özellikler ve suçun ne şekilde işlendiği açıklanmalı, gerekçe kısmında mevcut deliller irdelenmeli, delillerle sonuç arasındaki bağ, diğer bir söylemle neden bu sonuca varıldığı anlatılmalı ve hukuki nitelendirme yer almalıdır. Sonuç, hüküm kısmında ise CMUK’un 268. maddesi uyarınca, verilen kararın ne olduğu, uygulanan yasa maddeleri, hükmolunan ceza miktarı, yasa yollarına başvurmanın mümkün olup olmadığı duraksamaya yer vermeyecek biçimde açıkça gösterilmelidir.
Gerekçe/esbabı mucibe; tarafların esasa müessir iddia, savunma ve taleplerinin dinlendiğini, hangisinin hangi nedenle makbul addedilip üstün tutulduğunu, hangi beyan ya da delilin niçin kabul edilmediğini (İHAM Kuznetsov/Rusya, B. No: 184/02, 11/4/2007, §§ 84, 85,Boldea/Romanya, B. No: 19997/02, 15/2/2007, § 30; Hiro Balani/İspanya, B. No: 18064/91, 9/12/1994, § 27.), bu cümleden olarak; maddi vakıanın kabulüne hangi delillere dayanılarak ulaşıldığını açıklamalıdır. Karar mahkûmiyete ilişkin ise; eylemin hangi suçu oluşturduğuna dair hukuki değerlendirmeler ile cezanın belirlenmesi ve kişiselleştirilmesine ilişkin kriterlerin, somut olaya özgü hangi olgusal temellere göre belirlendiğini gösterilmelidir.
Yargılama faaliyeti sonucunda ortaya çıkan vicdani kanaatin oluşum sürecinin in’ikâsı olan gerekçe; akla, bilime, hukuka ve dosya kapsamına uygun, tarafların ve kamuoyunun ikna ve güveni ile kanun yolu mahkemelerinin denetimine elverişli yeterlilikte (Hadjianastassiou/Yunanistan, B. No: 12945/87, 16/12/1992, § 33.) olduğunu açıkça ortaya koymalı, gerek kendi içinde gerekse hüküm fıkrası ile çelişki oluşturacak ifade ve unsurlar barındırmamalıdır.
Nihayet bir cihette hükmün meşruiyetini tahkim eden hukuki ve edebi bir metin olması itibarıyla insan onuruna, mahkemenin mehabetine, hukuk biliminin gerekleri ile temel kavramların da özgün anlamları ile kullanıldığı Türkçenin belagat ve selasetine yaraşır bir üslupla kaleme alınmalıdır.
Gerekçeli karar hakkı, kişilerin adil bir şekilde yargılanmalarını sağlamayı ve denetlemeyi amaçlamakta, tarafların muhakeme sırasında ileri sürdükleri iddialarının kurallara uygun biçimde incelenip incelenmediğini bilmeleri ve ayrıca demokratik bir toplumda, kendi adlarına verilen yargı kararlarının sebeplerini toplumun öğrenmesinin sağlanması için de gerekli olmaktadır (Sencer Başat ve diğerleri [GK], B. No: 2013/7800, 18/6/2014, §§ 31, 34.).
Hükmün gerekçeyi ihtiva etmemesi, CMK’nın 289/1-9 ve 1412 sayılı CMUK’nın 308/7. maddeleri uyarınca hukuka kesin aykırılık hâllerinden birini oluşturacaktır. (Ceza Genel Kurulu 2024/536 E. , 2025/34 K.)
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.