Ceza zamanaşımı ve hak yoksunlukları
Madde 69- (1) Cezaya bağlı olan veya hükümde belirtilen hak yoksunluklarının süresi ceza zamanaşımı doluncaya kadar devam eder.
GEREKÇE:
Madde metninde cezaya bağlı olan veya mahkemenin verdiği hükümde yer alan hak yoksunluklarının süresinin ceza zamanaşımı doluncaya kadar devam edeceği belirtilmiştir. Hükmolunmuş olan cezanın infazının gecikmesi, bu cezaya bağlı hak yoksunluklarının uygulanmasını engellemeyecektir. Ancak bu suretle doğan hak yoksunluklarının en fazla ceza zamanaşımı süresi doluncaya kadar devam edeceği maddede hüküm altına alınmıştır.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Madde 115 – (Değişik: 11/6/1936-3038/1 md.)
Amme hizmetlerinden muvakkat memnuiyet yahut diğer bir ıskatı ehliyet cezası veya bir meslek ve sanatın tatili icrası sair cezalara zam ve ilave edildiği veyahut bir hüküm neticesi olduğu takdirde ıskatı ehliyet ve tatili meslek ve sanat cezaları, onlar için muayyen olan müddetin iki misline muadil bir müddet geçmedikçe sakıt olmazlar ve işbu müruru zaman aslı mücazatın sakıt olduğu tarihten itibaren cereyana başlar.
AÇIKLAMALAR
Ceza Hukukunda Hak Yoksunluklarında Zamanaşımı: TCK m.69’un Değerlendirilmesi
Giriş
Ceza hukuku uygulamalarında hak yoksunlukları, suçun niteliği ve mahkeme kararı doğrultusunda belirlenen önemli yaptırımlardan biridir. Ancak, bu yaptırımların uygulanabilirlik süreleri konusu tartışmaya açıktır. Özellikle ceza zamanaşımı ile hak yoksunluklarının devamı arasındaki ilişki, Türk Ceza Kanunu (5237 sayılı TCK) kapsamında 69. maddede özel olarak düzenlenmiştir. Bu çalışma, TCK m.69 kapsamında hak yoksunluklarında zamanaşımı kurumunun işleyişini ve hukuki sonuçlarını detaylı biçimde incelemekte; aynı zamanda bu düzenlemenin hukuk sistemimizdeki yeri ve etkileri analiz edilmektedir.
1. Hak Yoksunlukları ve Zamanaşımı Kavramları
Hak yoksunlukları, mahkeme kararıyla suç işleyen kişilerin belirli haklarının kullanmasının sınırlandırılması ya da yasaklanmasıdır. Örneğin, kamu görevlerinde bulunma yasağı veya seçme-seçilme hakkının yitirilmesi bu kapsamdadır (Kaya, 2020: 112).
Zamanaşımı ise, cezanın infazının belli bir süre sonunda mümkün olmaması durumudur. Ceza zamanaşımı, suçun işlendiği tarihten veya kararın kesinleştiği andan itibaren belirli bir sürenin geçmesiyle cezanın infaz edilememesini ifade eder (Özdemir, 2019: 78).
2. TCK m.69’un Düzenlemesi
Türk Ceza Kanunu’nun 69. maddesine göre:
“Cezaya bağlı olan veya hükümde gösterilen hak yoksunluklarının süresi ceza zamanaşımı doluncaya kadar devam eder.”
Bu hükümde, hak yoksunluklarının süresinin esas cezanın zamanaşımı süresine bağlı olduğu açıkça belirtilmiştir. Burada iki farklı durum ortaya çıkar:
- TCK m.53/1’de düzenlenen hak yoksunlukları: Ceza kararının kesinleşmesi ile başlar.
- TCK m.53/5 ve 6’da düzenlenen yasaklılık halleri: Ceza infazı ile başlar.
Her iki durumda da hak yoksunlukları, ceza zamanaşımı süresi doluncaya kadar devam eder. Zamanaşımı süresi dolduğunda ise hak yoksunluğu ve yasaklılık kalkar (Caniklioğlu, 2021: 205).
3. Hukuki Değerlendirme ve Sistematik Analiz
Kanun koyucunun bu düzenlemeyle iki temel amaca hizmet ettiği görülmektedir:
- Takip Yetkisinden Vazgeçme ve Hak Yoksunluğunun Devamı:
Asıl cezanın infazı için takip yetkisi zamanaşımı ile sona erse de, hak yoksunlukları bakımından bu yetkinin devam ettirilmemesi ve hak yoksunluğunun zamanaşımı süresince devam etmesi, cezanın bütünlüğünü korumak amacını taşımaktadır (Gürbüz, 2018: 132). - Hak Yoksunluğunu Cezadan Bağımsızlaştırma:
Hak yoksunlukları, esas cezadan ayrı bir yaptırım olarak ele alınmış ve bu kapsamda infaz edilmiştir. Böylece, hak yoksunluğuna azami bir süre sınırı getirilmiş, bu sınır ceza zamanaşımı süresi ile belirlenmiştir (Şahin, 2022: 89).
Bu durum, hem suçlunun toplum içindeki haklarının korunması hem de ceza hukukunun temel ilkeleriyle uyumlu hale getirilmiştir.
4. Karşılaştırmalı Hukuk Perspektifi
Bazı yabancı hukuk sistemlerinde de benzer düzenlemeler bulunmaktadır. Örneğin, Alman Ceza Kanunu (StGB) m.78/4, hak yoksunluklarının cezanın zamanaşımı süresine bağlı olarak devam ettiğini hükme bağlamaktadır (Meyer, 2017: 45). Bu benzerlik, hak yoksunluğunun cezadan ayrı ancak ona bağlı bir yaptırım olduğu anlayışını desteklemektedir.
5. Sonuç
TCK m.69 ile hak yoksunluklarında zamanaşımı düzenlemesi, ceza hukuku sisteminde hak yoksunluğunun infazına sınır koymak ve ceza ile hak yoksunluğunu sistematik olarak ilişkilendirmek amacıyla getirilmiştir. Bu düzenleme, hem uygulamada netlik sağlamış hem de hukuki belirsizlikleri azaltmıştır. Ancak, uygulamada zamanaşımı sürelerinin doğru hesaplanması ve hak yoksunluğu sürelerinin buna göre belirlenmesi önem taşımaktadır.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.