Ceza Muhakemesinde Beden Muayenesi ve Vücuttan Örnek Alınması (CMK m. 75–81)
Giriş
Ceza muhakemesinde maddi gerçeğe ulaşmak amacıyla başvurulan koruma tedbirleri arasında, beden muayenesi ve vücuttan örnek alınması önemli bir yer tutmaktadır. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 75 ila 81. maddeleri arasında düzenlenen bu kurum, şüpheli veya sanık ile mağdur ya da diğer kişilerin vücudu üzerinde yapılacak incelemelere hukuki çerçeve kazandırmaktadır. Bu düzenlemeler, kişinin temel hak ve özgürlükleri ile devletin suçla mücadele yükümlülüğü arasında hassas bir denge kurmayı amaçlamaktadır.
1. Şüpheli veya Sanığın Beden Muayenesi ve Örnek Alınması (CMK m. 75)
1.1. Karar Merci ve Usul
- İç beden muayenesi veya kan, saç, tükürük, tırnak gibi biyolojik örneklerin alınabilmesine hâkim veya mahkeme karar verebilir.
- Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısı karar verebilir; ancak bu karar 24 saat içinde hâkim onayına sunulmalıdır.
- Onaylanmayan kararlar hükümsüzdür ve elde edilen deliller kullanılamaz.
1.2. Sağlık Güvencesi
- Müdahalenin kişinin sağlığına zarar verme ihtimali bulunmamalıdır.
- İşlemler yalnızca tabip veya sağlık mesleği mensubu kişiler tarafından yapılabilir.
1.3. Sınırlamalar
- Üst sınırı iki yıldan az hapis cezası gerektiren suçlarda bu tür işlemler yapılamaz.
- Cinsel organlar veya anüs bölgesinde yapılan muayene iç beden muayenesi sayılır.
2. Mağdur veya Diğer Kişilerin Beden Muayenesi ve Örnek Alınması (CMK m. 76)
2.1. Genel Çerçeve
- Mağdurun bedeninden örnek alınması için kural olarak hâkim kararı gerekir.
- Rıza varsa ayrıca hâkim kararı aranmaz.
2.2. Çocuk ve Akıl Hastaları
- Çekince hakkı kullanılabilir.
- Çocuğun veya akıl hastasının kanuni temsilcisi bu konuda karar verir.
- Ancak temsilci şüpheli veya sanıksa, karar hâkim tarafından verilir.
2.3. Soybağı Araştırmaları
- Çocuğun soy bağının araştırılmasında da hâkim kararı zorunludur.
3. Kadının Muayenesi (CMK m. 77)
Kadının talebi halinde ve olanaklar elverdiğinde, muayene kadın hekim tarafından yapılır. Bu düzenleme, hem mağdurun hem de şüpheli/sanığın beden dokunulmazlığını ve mahremiyetini korumaya yöneliktir.
4. Moleküler Genetik İncelemeler (CMK m. 78–80)
4.1. İnceleme Amacı
- Yalnızca soy bağının veya bulgunun kime ait olduğunun tespitinde yapılabilir.
- Başka amaçlarla kullanılması kesin olarak yasaktır.
4.2. Karar Merci
- Moleküler genetik incelemelere yalnızca hâkim karar verebilir.
- İnceleme yapacak bilirkişi, soruşturmayı yürüten makamdan bağımsız olmalıdır.
4.3. Gizlilik
- Elde edilen veriler kişisel veri niteliğindedir.
- Dosya içeriğini öğrenme yetkisi olan kişiler bile bu bilgileri üçüncü kişilere aktaramaz.
- Soruşturma veya kovuşturma sonunda beraat, KYOK ya da ceza verilmesine yer olmadığı kararı kesinleştiğinde, bu veriler Cumhuriyet savcısının huzurunda yok edilir.
5. Fizik Kimliğin Tespiti (CMK m. 81)
- Üst sınırı iki yıl veya daha fazla hapis cezası gerektiren suçlarda şüpheli veya sanığın kimliğinin belirlenmesi için fotoğraf, parmak izi, ses ve görüntü kaydı alınabilir.
- Soruşturma ve kovuşturma sonunda hüküm kurulmazsa bu kayıtlar derhâl imha edilir.
6. Yargıtay Uygulamaları
Yargıtay içtihatlarında, beden muayenesi ve biyolojik örnek alınması kararlarının, usulüne uygun alınmamış olması halinde elde edilen delillerin hukuka aykırı delil sayılacağı kabul edilmektedir. Ayrıca, sağlık güvencesi ilkesine aykırı şekilde yapılan muayeneler ve rızaya aykırı müdahaleler, adil yargılanma hakkının ihlali sonucunu doğurmaktadır.
7. Şüpheli ve Sanıkların Hakları ve Yükümlülükleri
- Hâkim veya savcı kararını inceleme ve itiraz etme hakkı vardır.
- Sağlık riski taşıyan işlemleri reddedebilirler.
- Hukuka aykırı elde edilen delillerin kullanılmaması talep edilebilir.
8. Mağdur ve Müştekilerin Hakları
- Muayene ve örnek alma işlemleri sırasında rıza beyanı büyük önem taşır.
- Çocuk ve akıl hastası mağdurların korunması amacıyla, temsilci aracılığıyla karar verilmesi gerekir.
- Mahremiyetin korunması için özellikle cinsel suçlarda kadın hekim tercih edilebilir.
9. Hukuki Yardımın Önemi
Beden muayenesi ve biyolojik örnek alma işlemleri, doğrudan kişinin beden bütünlüğünü ve özel hayatını ilgilendiren ciddi müdahalelerdir. Bu nedenle:
- Şüpheli veya sanıkların,
- Mağdur veya müştekilerin
mutlaka alanında uzman bir ceza avukatından hukuki yardım almaları gerekmektedir. Avukat, hem işlemlerin kanuna uygun yürütülmesini hem de hak ihlallerinin önlenmesini sağlayacaktır.
10. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Şüpheli, beden muayenesi yapılmasına itiraz edebilir mi?
Evet. Hâkim veya savcı kararına karşı itiraz mümkündür.
2. Mağdur rıza gösterirse hâkim kararı gerekir mi?
Hayır. Rıza varsa ayrıca hâkim kararı aranmaz.
3. DNA örnekleri hangi amaçla kullanılabilir?
Sadece soy bağı veya delilin kime ait olduğunun tespiti amacıyla kullanılabilir.
4. Veriler ne zaman imha edilir?
Beraat, KYOK veya ceza verilmesine yer olmadığı kararı kesinleştiğinde, Cumhuriyet savcısının huzurunda imha edilir.
5. Kadın mağdur erkek hekim tarafından muayene edilebilir mi?
Kadının istemi halinde, mümkünse muayene kadın hekim tarafından yapılmalıdır.
Sonuç
CMK m. 75–81 hükümleri, beden muayenesi ve biyolojik örnek alma işlemlerinin hukuka uygun, ölçülü ve haklara saygılı bir şekilde yapılmasını güvence altına almaktadır. Yargıtay uygulamaları da göstermektedir ki, usule aykırı şekilde elde edilen deliller yargılamada kullanılamaz. Hem şüphelilerin hem mağdurların, bu süreçte ceza avukatının profesyonel desteğinden yararlanmaları, adil yargılanma hakkı ve hak ihlallerinin önlenmesi bakımından kritik öneme sahiptir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.