Ceza Muhakemesi Hukukunda Keşif ve Yer Gösterme İşlemleri (CMK m. 83-85)
Giriş
Ceza muhakemesinde maddi gerçeğin ortaya çıkarılması, yalnızca beyan ve belge delilleriyle değil, gerektiğinde olay yerinde yapılacak incelemelerle de mümkündür. Bu bağlamda keşif (CMK m. 83-84) ve yer gösterme (CMK m. 85) kurumları, hem şüpheli/sanığın savunma hakkı hem de mağdurun hak arama özgürlüğü bakımından kritik öneme sahiptir. Özellikle Yargıtay uygulamalarında da vurgulandığı üzere, keşif ve yer gösterme işlemlerinin usulüne uygun yapılması, hükmün isabeti açısından belirleyicidir.
1. Keşif Kurumu (CMK m. 83)
1.1. Keşfin Hukuki Niteliği
Keşif, hâkim veya mahkeme tarafından yapılabileceği gibi, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı tarafından da gerçekleştirilebilir. Bu yönüyle keşif, delillerin doğrudan gözlemlenmesi ve muhakeme sürecine aktarılması amacını taşır.
1.2. Keşif Tutanaklarının Önemi
CMK m. 83/2 uyarınca keşif tutanağına yalnızca mevcut deliller değil, aynı zamanda “varlığı umulan fakat elde edilemeyen delillerin yokluğu” da kaydedilmelidir. Bu düzenleme, yargılamada eksik araştırma iddialarının önüne geçmeyi hedefler.
2. Keşifte Hazır Bulunma Hakkı (CMK m. 84)
2.1. Şüpheli ve Sanık Açısından
- Şüpheli veya sanık, keşif sırasında hazır bulunabilir.
- Tutuklu olan sanığın keşifte hazır edilmesi, ancak hâkim tarafından zorunlu görülen hallerde mümkündür.
- Şüpheli/sanığın bulunması, tanıkların gerçeğe uygun ifade vermesine engel olabilecekse, keşifte hazır bulundurulmayabilir.
2.2. Mağdur ve Katılan Açısından
- Mağdur veya müşteki, keşifte bizzat ya da vekili aracılığıyla hazır bulunabilir.
- Mağdurun keşifte hazır edilmesi, olayın aydınlatılması bakımından çoğu zaman önemlidir.
2.3. Müdafi ve Vekilin Rolü
Müdafi (sanık için) ve vekil (mağdur için), keşif işlemlerinde hazır bulunarak müvekkilinin menfaatlerini koruyabilir, gerektiğinde itirazlarını tutanağa geçirebilir.
3. Yer Gösterme İşlemi (CMK m. 85)
3.1. Yer Gösterme Tanımı ve Amacı
Yer gösterme, suçun işlendiği yerin veya olayın nasıl meydana geldiğinin şüpheli tarafından fiilen gösterilmesi işlemidir. Bu işlem, yalnızca Cumhuriyet savcısı tarafından değil, CMK m. 250 kapsamına giren suçlarda adli kolluk amiri tarafından da yapılabilir.
3.2. Müdafiin Katılım Hakkı
Müdafi, soruşturmayı geciktirmemek kaydıyla yer göstermeye katılabilir. Bu durum, savunma hakkının etkinliğinin korunması bakımından önemlidir.
3.3. Yer Gösterme Tutanağı
CMK m. 169’a uygun şekilde düzenlenen tutanak, delil serbestîsi içinde değerlendirilecek ve mahkeme kararına dayanak oluşturabilecektir.
4. Uygulamada Yargıtay’ın Yaklaşımı
Yargıtay kararlarında, keşif ve yer gösterme işlemlerinin:
- usulüne uygun yapılması,
- tüm tarafların bilgilendirilmesi,
- tutanağa ayrıntılı şekilde geçirilmesi
gerektiği vurgulanmaktadır. Aksi halde delillerin hukuka aykırılığı gündeme gelebilmektedir.
5. Şüpheli/Sanık ile Mağdur/Müşteki Açısından Dikkat Edilmesi Gerekenler
5.1. Şüpheli/Sanık Açısından
- Müdafi eşliğinde keşif ve yer gösterme işlemlerine katılmalı, haklarını kullanmalıdır.
- Zorlayıcı durumlarda susma hakkı olduğunu bilmelidir.
- Yer gösterme sırasında beyanlarının ileride aleyhine kullanılabileceğini göz önünde bulundurmalıdır.
5.2. Mağdur/Müşteki Açısından
- Olayın aydınlatılması için keşif ve yer göstermede aktif rol almalıdır.
- Vekili aracılığıyla işlemlere katılmalı, haklarını korumalıdır.
- Eksik veya hatalı işlem yapıldığını düşünüyorsa, derhâl tutanağa geçirilmesini sağlamalıdır.
6. Uzman Ceza Avukatı ile Çalışmanın Önemi
Hem şüpheli/sanık hem de mağdur/müşteki açısından keşif ve yer gösterme işlemleri, teknik bilgi ve hukuki öngörü gerektirir. Bu nedenle, alanında uzman bir ceza avukatından hukuki destek alınması, hak kayıplarının önlenmesi ve sürecin usule uygun yürütülmesi bakımından zorunluluk arz etmektedir.
7. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: Keşifte sanığın bulunmaması işlemi sakatlar mı?
Cevap: Hayır, tanıkların doğru ifade vermesi için sanığın bulunmamasına karar verilebilir.
Soru 2: Yer göstermede avukatın hazır bulunması zorunlu mudur?
Cevap: Avukatın bulunması zorunlu değildir; ancak savunma hakkının etkinliği için müdafinin hazır bulunması tavsiye edilir.
Soru 3: Keşif tutanaklarında eksiklik olursa sonuç ne olur?
Cevap: Eksiklik delilin geçerliliğini tartışmalı hale getirir; Yargıtay uygulamasında eksik tutanaklar bozma sebebi olabilmektedir.
Sonuç
CMK m. 83-85 hükümleri, ceza muhakemesinde delillerin güvenilir şekilde toplanması için önemli güvenceler öngörmektedir. Keşif ve yer gösterme işlemleri, yalnızca teknik birer araştırma yöntemi değil, aynı zamanda adil yargılanma hakkının bir parçasıdır. Tarafların haklarını etkin şekilde kullanabilmeleri için uzman bir ceza avukatının hukuki yardımından faydalanmaları, sürecin sağlıklı ve adil bir şekilde yürütülmesi bakımından vazgeçilmezdir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.