Ceza zamanaşımı
Madde 68- (1) Bu maddede yazılı cezalar aşağıdaki sürelerin geçmesiyle infaz edilmez:
a) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarında kırk yıl.
b) Müebbet hapis cezalarında otuz yıl.
c) Yirmi yıl ve daha fazla süreli hapis cezalarında yirmidört yıl.
d) Beş yıldan fazla hapis cezalarında yirmi yıl.
e) Beş yıla kadar hapis ve adlî para cezalarında on yıl.
(2) Fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmuş olup da onbeş yaşını doldurmamış olanlar hakkında, bu sürelerin yarısının; onbeş yaşını doldurmuş olup da onsekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında ise, üçte ikisinin geçmesiyle ceza infaz edilmez.
(3) Bu Kanunun İkinci Kitabının Dördüncü Kısmında yazılı yurt dışında işlenmiş suçlar dolayısıyla verilmiş ağırlaştırılmış müebbet hapis veya müebbet hapis veya on yıldan fazla hapis cezalarında zamanaşımı uygulanmaz.
(4) Türleri başka başka cezaları içeren hükümler, en ağır ceza için konulan sürenin geçmesiyle infaz edilmez.
(5) Ceza zamanaşımı, hükmün kesinleştiği veya infazın herhangi bir suretle kesintiye uğradığı günden itibaren işlemeye başlar ve kalan ceza miktarı esas alınarak süre hesaplanır.
GEREKÇE:
Tasarıda ceza zamanaşımı sürelerinin geçmesiyle cezaların “ortadan kalkacağı” belirtilmekteydi. Ancak yapılan değişiklikle, ceza zamanaşımı sürelerinin geçmesinin, cezayı ortadan kaldırmadığı, sadece bir infaz engeli oluşturduğu kabul edilmiştir.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Madde 112 – Bu maddede yazılı cezalar aşağıdaki müddetlerin müruriyle ortadan kalkar:
1 – (Değişik İbare: 14/7/2004 – 5218/1 md.) Ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis ve müebbet ağır hapis cezaları otuz sene,
2 – Yirmi sene ve daha fazla müddetle ağır hapis cezası yirmi dört sene,
3 – Beş seneden ziyade ağır hapis veyahut hapis veya müebbet sürgün cezası yirmi sene,
4 – Beş seneye kadar ağır hapis veyahut hapis veya muvakkat sürgün veya muvakkaten hidematı ammeden memnuiyet cezalariyle ağır cezayı nakdi hükümleri on sene,
5 – Bir aydan ziyade hafif hapis veyahut bir meslek ve sanatın tatili icrası yahut otuz liradan ziyade hafif cezayı nakdi hükümleri dört sene,
6 – Bundan evvelki bentte beyan olunan miktardan aşağı ceza hükümleri on sekiz ay geçmesiyle ortadan kalkar.
Nevileri başka başka cezaları havi hükümler, en ağır ceza için konulan müddetin geçmesiyle ortadan kalkar.
Cezanın müruru zaman ile ortadan kalkmasından sonra Emniyeti Umumiye Nezareti altında bulunmak cezasının da hükmü kalmaz.
Madde 113 – (Değişik: 11/6/1936-3038/1 md.)
Hükümlerde müruru zaman hükmün kat’ileştiği veya infazın her hangi bir suretle inkıtaa uğradığı günden itibaren işlemeğe başlar.
Madde 118 – (Değişik: 29/6/1938-3531/1 md.)
Bu kanunun ikinci kitabının birinci babında yazılı (Değişik İbare: 14/7/2004 – 5218/1 md.) ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis veya müebbet yahud muvakkat ağır hapis cezalarını müstelzim cürümlerin yurd dışında işlenmesi halinde ceza müruru zamanı yoktur.
AÇIKLAMALAR
Ceza Zamanaşımı: Kavram, Süreler, Uygulama ve Hukuki Sonuçlar
Özet
Ceza zamanaşımı, kesinleşmiş ve infaz edilebilir mahkûmiyetlerin belirli süreler sonunda devlet tarafından infaz edilememesi durumunu ifade eder. Bu makalede ceza zamanaşımının kavramsal çerçevesi, zamanaşımına uğramayan cezalar, sürelerin belirlenmesi, başlangıç noktası ve hukuki sonuçları ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Ayrıca 765 sayılı eski Ceza Kanunu ile 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun düzenlemeleri karşılaştırılmıştır.
I. Ceza Zamanaşımının Kavramsal Tanımı
Ceza zamanaşımı, kesinleşmiş ve infaz edilebilir bir ceza mahkûmiyetinin belirlenen süreler içinde infaz edilememesi durumudur (Karakaş, 2019, s. 45). Bu durumda ilgili kişi, artık sanık değil, hükümlüdür ve suç kesin olarak mahkûmiyetle tespit edilmiştir. Zamanaşımı, mahkûmiyetin ortadan kalkması değil, devletin cezayı infaz etme yetkisinin sona ermesidir (TCK m.68/2, 68/4).
Bu bağlamda, ceza zamanaşımı;
- Cezanın ortadan kalkması değil,
- İnfaz edilememesi için bir engel oluşturması anlamına gelir.
Buna göre zamanaşımına uğrayan mahkûmiyet;
- Ertelemeye engel olabilir,
- Tekerrüre esas teşkil edebilir,
- Adli sicile işlenebilir.
II. Zamanaşımına Uğramayan Cezalar
Genel kural, ceza sistemimizdeki tüm cezaların zamanaşımına tabi olmasıdır. Ancak, bazı istisnalar bulunmaktadır (TCK m.68/3; TCK m.66/7).
Zamanaşımına Uğramayan Cezalar:
- Yurt dışında işlenmiş suçlar nedeniyle verilen ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis veya 10 yıldan fazla hapis cezaları (TCK 68/3).
- Soykırım, insanlığa karşı suçlar ve bu suçların işlenmesi için örgüt kurma suçlarından verilen cezalar (TCK m.76/4, 77/4, 78/3).
Bu cezaların zamanaşımına uğramaması için üç şartın birlikte gerçekleşmesi gerekir:
| Şart No | Açıklama | Kaynak |
| a | Suçun TCK’nın II. Kitabının IV. kısmında olması (Devlet ve millete karşı suçlar) | TCK m.247 ve devamı |
| b | Ceza türünün ağırlaştırılmış müebbet, müebbet veya 10 yıldan fazla hapis olması | TCK m.68/3 |
| c | Suçun yurt dışında işlenmiş olması | TCK m.68/3 |
III. Ceza Zamanaşımı Süreleri
1. Düzenlemenin Amacı ve Genel İlkeler
Ceza zamanaşımı süreleri, verilen cezanın süresiyle orantılı olarak belirlenmiş; ceza süresi azaldıkça zamanaşımı süresi de kısalmıştır. Ayrıca, zamanaşımı süreleri, dava zamanaşımı sürelerinden uzun tutulmuştur. Bunun temel nedeni, ceza zamanaşımının mahkûmiyetin kesinleşmesinden sonra başlamasıdır. Dolayısıyla delil kaybı veya şüphe durumu söz konusu değildir (Güney, 2021, s. 112).
2. Zamanaşımı Sürelerinin Karşılaştırılması
Aşağıdaki tabloda, 765 sayılı eski Ceza Kanunu ile 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’na göre ceza zamanaşımı süreleri karşılaştırılmıştır:
| Ceza Türü / Süresi | 765 sayılı TCK Zamanaşımı Süresi | 5237 sayılı TCK Zamanaşımı Süresi (18+ yaş) |
| Ağırlaştırılmış müebbet hapis | 30 yıl | 40 yıl |
| Müebbet hapis | 30 yıl | 30 yıl |
| 20 yıl ve üzeri hapis | 24 yıl | 24 yıl |
| 5 yıldan fazla hapis | 20 yıl | 20 yıl |
| 5 yıl ve altı hapis / adli para cezaları | 10 yıl | 10 yıl |
| Hafif cezalar (örnek: hafif para cezası, 1 aydan az hapis) | 4 yıl / 18 ay | 4 yıl / 18 ay |
5237 sayılı Kanunda ayrıca suçun işlendiği yaşa göre zamanaşımı süreleri ayrıntılı olarak düzenlenmiştir:
| Suç Tarihinde Yaş | Ağırlaştırılmış Müebbet | Müebbet | 20+ Yıl Hapis | 5+ Yıl Hapis | 5 Yıl ve Altı |
| 18 yaş ve üzeri | 40 yıl | 30 yıl | 24 yıl | 20 yıl | 10 yıl |
| 15-18 yaş arası | 26 yıl 8 ay | 20 yıl | 16 yıl | 13 yıl 4 ay | 6 yıl 8 ay |
| 12-15 yaş arası | 20 yıl | 15 yıl | 12 yıl | 10 yıl | 5 yıl |
IV. Ceza Zamanaşımı Süresinin Tespiti
Ceza zamanaşımı süresi, kesin hükümle belirlenen sonuç cezaya göre belirlenir (TCK m.68/4). Birden fazla ceza varsa, en uzun zamanaşımı süresini gerektiren ceza dikkate alınır.
Önemli noktalar:
- Seçenek yaptırıma çevrilen hapis cezalarında zamanaşımı süresi, para cezasına göre belirlenir.
- Af kanunları ile cezanın hafifletilmesi durumunda, zamanaşımı süresi yeni infaz edilecek ceza üzerinden hesaplanır.
- Ceza infazına başladıktan sonra kesinti (örneğin firar) varsa, zamanaşımı kalan ceza üzerinden hesaplanır.
- Tutukluluk süresi mahsup edilmişse, zamanaşımı süresi infaz edilecek cezaya göre belirlenir.
- Ertelemelerde, ceza infaz edilebilir duruma gelmeden zamanaşımı başlamaz.
V. Ceza Zamanaşımı Süresinin Başlangıcı
- Ceza zamanaşımı süresi hükmün kesinleştiği tarihten itibaren işlemeye başlar (TCK m.68/1). Kesinleşme, temyiz süresinin geçmesi veya Yargıtay onayı ile gerçekleşir.
- Hükmün infazına başlanmamışsa, kesinleşme tarihi esas alınır.
- İnfaz başlamış ancak kesintiye uğramışsa, kesinti tarihinden itibaren kalan ceza üzerinden zamanaşımı hesaplanır.
- Şartlı tahliye, infaz kesintisi sayılmaz. Şartlı tahliye sonrası yeni suçta kesinleşme ile yeni zamanaşımı başlar.
- Müsadereye ilişkin zamanaşımı, hükmün kesinleşmesiyle işlemeye başlar (TCK m.70).
VI. Ceza Zamanaşımının Hukuki Sonuçları
- Zamanaşımı süresi dolduğunda, devletin cezayı infaz yetkisi sona erer (TCK m.72/2). Bu durum re’sen dikkate alınır, hükümlü veya ilgililer tarafından talep gerekmez.
- Hükümlü cezasının infazını istemesi, infazı mümkün kılmaz; zorla infaz hürriyeti kısıtlama suçunu doğurur.
- Zamanaşımı, tazminat ve yargılama giderleri gibi diğer hukuki sonuçları etkilemez.
- Müsadere zamanaşımı, malın devlet elinden çıkmasını engeller; mal bulunduğu konumda kalır.
- Zamanaşımı, tekerrüre, paraya çevirmeye ve ertelemeye engel olabilir.
- Zamanaşımı süresinin kesilmesi, diğer suç ortaklarının cezalarını etkilemez; herkesin cezası bireysel olarak değerlendirilir.
VII. Sonuç
Ceza zamanaşımı, devletin cezayı infaz yetkisinin belirli süre sonunda sona erdiği önemli bir hukuki müessesedir. Zamanaşımı süresi, cezanın türü, miktarı ve failin yaşı gibi kriterlere göre farklılık göstermekte olup, zamanaşımının hukuki sonuçları ceza infazı açısından bağlayıcıdır. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu, zamanaşımı sürelerini eski kanuna kıyasla daha ayrıntılı ve uzun süreli olarak düzenlemiştir. Zamanaşımı kurumu, ceza hukuku sisteminde adalet ve hukuk güvenliği arasında denge sağlayan temel ilkelerden biridir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.