Eşya veya kazancın muhafaza altına alınması ve bunlara elkonulması
Madde 123 – (1) İspat aracı olarak yararlı görülen ya da eşya veya kazanç müsaderesinin konusunu oluşturan malvarlığı değerleri, muhafaza altına alınır.
(2) Yanında bulunduran kişinin rızasıyla teslim etmediği bu tür eşyaya elkonulabilir.
(3) (Ek:27/12/2020-7262/19 md.) Muhafaza altına alınan veya elkonulan eşya ya da malvarlığı değerlerinin kıymeti tespit edilir.
Ceza Muhakemesi Hukukunda Eşya veya Kazancın Muhafaza Altına Alınması ve Bunlara Elkonulması (CMK m.123)
Giriş
Ceza muhakemesi hukukunda delillerin korunması ve müsadere kurumunun etkin bir şekilde uygulanabilmesi için belirli malvarlığı değerlerinin muhafaza altına alınması veya elkonulması öngörülmüştür. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 123. maddesi, hem suçun aydınlatılması hem de ileride verilecek müsadere kararlarının etkinliğinin sağlanması bakımından kritik öneme sahiptir. Bu makalede, CMK m.123 hükmü kapsamlı şekilde incelenecek; şüpheli, sanık ve mağdur açısından doğurabileceği sonuçlar değerlendirilecektir.
CMK m.123’ün Normatif Düzenlemesi
Eşyanın Muhafaza Altına Alınması
Kanunun 123. maddesinin 1. fıkrası, ispat aracı olarak yararlı görülen veya müsadere konusu olabilecek malvarlığı değerlerinin muhafaza altına alınacağını öngörmektedir. Burada amaç, delillerin kaybolmasını veya karartılmasını engellemektir.
El Koyma Tedbiri
Şayet kişi, yanında bulundurduğu bu tür eşyayı rızasıyla teslim etmezse, kolluk görevlileri hâkim veya Cumhuriyet savcısının talimatıyla el koyabilir. Bu durum, muhafaza altına almanın zorlayıcı bir şekilde gerçekleştirilmiş hâlidir.
Kıymet Tespiti Zorunluluğu
2020 yılında yapılan değişiklikle birlikte (7262 sayılı Kanun), muhafaza altına alınan veya el konulan malvarlığı değerlerinin kıymet tespiti zorunluluğu getirilmiştir. Bu, hem mülkiyet hakkının korunması hem de ileride doğabilecek hak kayıplarının önlenmesi açısından önemlidir.
Yargısal İçtihatlarda El Koyma
Yargıtay kararlarında, CMK m.123 kapsamında verilen muhafaza ve el koyma tedbirlerinin, ölçülülük ve hukuka uygunluk denetimine tabi olduğu sıkça vurgulanmaktadır. Özellikle, müsadere ihtimali bulunmayan eşyaların muhafaza altına alınmasının hak ihlali oluşturabileceği belirtilmektedir. Ayrıca, el koyma işleminin yalnızca somut delillere dayalı makul gerekçelerle yapılabileceği ifade edilmektedir.
Şüpheli ve Sanık Açısından Hukuki Durum
- Şüpheli veya sanık, muhafaza altına alınan veya el konulan eşyaların delil niteliğine sahip olup olmadığını sorgulama hakkına sahiptir.
- Haksız veya ölçüsüz bir el koyma işlemi söz konusu olduğunda, CMK m.127 uyarınca sulh ceza hâkimliğine itiraz edilebilir.
- Kıymet tespiti aşamasında, sanığın veya vekilinin sürece aktif katılım göstermesi önemlidir.
- Bu süreçte mutlaka ceza hukuku alanında uzman bir avukattan yardım alınması, hak kayıplarını önlemek açısından kritik öneme sahiptir.
Suçtan Zarar Gören/Mağdur Açısından Hukuki Durum
- Mağdur, el konulan eşyanın kendisine ait olması hâlinde iade talebinde bulunabilir.
- İade talebinin reddi durumunda, yine sulh ceza hâkimliğine başvuru mümkündür.
- Müsadere kararı verilmesi hâlinde mağdurun hukuki menfaatlerinin gözetilmesi gerekir.
- Bu aşamada mağdur veya müştekinin de uzman bir ceza avukatı aracılığıyla süreci takip etmesi önerilir.
El Koyma Tedbirinde Ölçülülük ve Hakların Korunması
CMK m.123 uyarınca uygulanan tedbirler, Anayasa’nın 13. ve 35. maddeleri ile güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklere müdahale niteliği taşır. Bu nedenle;
- El koyma kararının zorunlu, ölçülü ve amaca uygun olması,
- Soruşturmanın ilerleyişine katkı sağlamayan veya müsadere ihtimali bulunmayan eşyaya el konulmaması,
hukukun üstünlüğü açısından zorunludur.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. El konulan eşyamı geri alabilir miyim?
Evet. Eğer eşya delil veya müsadere konusu değilse, CMK m.131 uyarınca iade talep edebilirsiniz.
2. El koyma işlemine nasıl itiraz edilir?
Şüpheli, sanık veya üçüncü kişiler, CMK m.127’ye göre sulh ceza hâkimliğine başvurarak itiraz edebilir.
3. Kıymet tespiti yapılmazsa ne olur?
Yargılama sırasında hak kaybı doğabilir. Bu nedenle kıymet tespitinin yapılması zorunludur ve yapılmadığı durumda hukuka aykırılık söz konusu olur.
4. Mağdur olarak el konulan malımı nasıl geri alabilirim?
Mülkiyet hakkınızı belgeleyerek Cumhuriyet savcılığına veya mahkemeye başvurabilirsiniz.
Sonuç
CMK m.123, ceza muhakemesi sürecinde delillerin korunması ve müsadere tedbirinin uygulanabilmesi açısından önemli bir düzenlemedir. Ancak bu tedbir, mülkiyet hakkına doğrudan müdahale niteliği taşıdığından, hukuka uygunluk ve ölçülülük ilkelerine sıkı sıkıya bağlı kalınması gerekir. Hem şüpheli ve sanıkların hem de mağdurların, hak kaybı yaşamamak için süreci dikkatle takip etmeleri ve alanında uzman bir ceza avukatından hukuki destek almaları büyük önem arz etmektedir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.