Fizik kimliğin tespiti
Madde 81 – (Değişik: 25/5/2005 – 5353/5 md.)
(1) Üst sınırı iki yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suçtan dolayı şüpheli veya sanığın, kimliğinin teşhisi için gerekli olması halinde, Cumhuriyet savcısının emriyle fotoğrafı, beden ölçüleri, parmak ve avuç içi izi, bedeninde yer almış olup teşhisini kolaylaştıracak diğer özellikleri ile sesi ve görüntüleri kayda alınarak, soruşturma ve kovuşturma işlemlerine ilişkin dosyaya konulur.
(2) Kovuşturmaya yer olmadığı kararına itiraz süresinin dolması, itirazın reddi, beraat veya ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilip kesinleşmesi hâllerinde söz konusu kayıtlar Cumhuriyet savcısının huzurunda derhâl yok edilir ve bu husus tutanağa geçirilir.
Ceza Muhakemesi Hukukunda Fizik Kimliğin Tespiti (CMK m.81)
Özet:
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 81. maddesi, belirli suçlarda şüpheli veya sanığın fizik kimliğinin tespiti için yapılabilecek işlemleri ve bu kayıtların ne zaman, nasıl imha edileceğini düzenlemektedir. Bu düzenleme, hem adli sürecin sağlıklı yürütülmesi hem de kişisel verilerin korunması açısından önem taşır.
1. Giriş
Ceza muhakemesinde maddi gerçeğin ortaya çıkarılması, delillerin eksiksiz ve hukuka uygun biçimde toplanması ile mümkündür. Fizik kimliğin tespiti, soruşturma ve kovuşturma süreçlerinde kimliğin kesin olarak belirlenmesini sağlamak amacıyla uygulanır. Ancak bu uygulama, Anayasa m.20 kapsamında korunan özel hayatın gizliliği ve Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) ile güvence altına alınan veri güvenliği ilkeleriyle uyumlu olmak zorundadır.
2. CMK m.81’in Hukuki Dayanağı ve Uygulama Şartları
Madde metni uyarınca:
- Fizik kimlik tespiti, üst sınırı iki yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar bakımından mümkündür.
- Bu işlem, Cumhuriyet savcısının emriyle yapılabilir.
- Amaç, şüpheli veya sanığın kimliğinin teşhisi olmalıdır.
Uygulamada yapılabilecek işlemler:
- Fotoğraf çekilmesi
- Beden ölçülerinin kaydedilmesi
- Parmak ve avuç içi izlerinin alınması
- Bedeninde ayırt edici özelliklerin tespiti
- Ses ve görüntü kayıtlarının alınması
3. Kayıtların İmhası
Maddeye göre, şu hallerde kayıtlar Cumhuriyet savcısının huzurunda derhal imha edilir:
- Kovuşturmaya yer olmadığı kararına itiraz süresinin dolması veya itirazın reddi
- Beraat kararı verilmesi
- Ceza verilmesine yer olmadığına dair kararın kesinleşmesi
İmha sürecinde dikkat edilmesi gerekenler:
- İşlem tutanak altına alınmalıdır.
- Kayıtların başka amaçlarla kullanılmaması gerekir.
- İmha işlemi geri dönüşü olmayacak şekilde yapılmalıdır.
4. Yargıtay Uygulamasında Fizik Kimliğin Tespiti
Yargıtay kararlarında öne çıkan ilkeler:
- Orantılılık ilkesi: Uygulama, suçun ağırlığı ve delil ihtiyacı ile orantılı olmalıdır.
- Savcı emri zorunluluğu: Kolluk birimleri, savcı talimatı olmaksızın bu işlemi yapamaz.
- Kayıtların hukuka aykırı kullanımı: İmha edilmesi gereken verilerin saklanması veya paylaşılması, hukuka aykırılık oluşturur ve delil değeri ortadan kalkar.
5. Şüpheli veya Sanık Açısından Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Haklarınızı bilin: Sessiz kalma hakkı, avukat isteme hakkı ve kişisel verilerin korunması hakkı vardır.
- Avukat desteği alın: Fizik kimlik tespiti işlemleri sırasında bir ceza avukatının hazır bulunması önemlidir.
- İmha sürecini takip edin: Beraat veya kovuşturmaya yer olmadığı kararından sonra kayıtların imha edildiğinden emin olun.
- Hukuka aykırılık halinde başvuru: Hukuka aykırı alınan veya saklanan veriler için savcılığa şikâyet veya KVKK kapsamında başvuru yapılabilir.
6. Mağdur/Müşteki Açısından Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Teşhis sürecinde iş birliği: Şüpheli veya sanığın teşhisi için fotoğraf, parmak izi gibi kayıtların dosyaya eklenmesini talep edebilirsiniz.
- Avukat aracılığıyla başvuru: Delillerin eksiksiz toplanması için vekiliniz aracılığıyla Cumhuriyet savcısına yazılı talepte bulunabilirsiniz.
- Gizlilik talebi: Kendi kimlik bilgilerinizi korumak için CMK m.234 ve m.236 çerçevesinde gizlilik taleplerinde bulunabilirsiniz.
7. Uzman Ceza Avukatının Rolü
Fizik kimliğin tespiti işlemleri, teknik ve hukuki bilgi gerektirir.
- Şüpheli/sanık yönünden: Hak ihlallerinin önlenmesi, orantısız uygulamaların engellenmesi ve kayıtların hukuka uygun şekilde imhası için avukat desteği kritik önemdedir.
- Mağdur/müşteki yönünden: Delillerin eksiksiz toplanması ve teşhis sürecinin etkin yürütülmesi için avukatın süreci yönetmesi gerekir.
8. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: Fizik kimlik tespiti için mutlaka savcı kararı gerekir mi?
Cevap: Evet, CMK m.81’e göre bu işlem ancak Cumhuriyet savcısının emriyle yapılabilir.
Soru 2: Kayıtlar başka dosyalarda kullanılabilir mi?
Cevap: Hayır, sadece ilgili soruşturma veya kovuşturma dosyasında kullanılabilir.
Soru 3: Beraat ettim, kayıtlarım imha edilmedi. Ne yapmalıyım?
Cevap: Cumhuriyet savcılığına yazılı dilekçe vererek imha talebinde bulunabilir, ayrıca KVKK çerçevesinde veri silme hakkınızı kullanabilirsiniz.
Soru 4: Parmak izi vermek zorunda mıyım?
Cevap: CMK m.81’de belirtilen şartlar oluşmuşsa ve savcı emri varsa, vermek zorundasınız.
9. Sonuç
Fizik kimliğin tespiti, ceza muhakemesinin delil toplama sürecinde önemli bir araçtır. Ancak kişisel verilerin korunması ve hukuka uygunluk ilkeleri, bu işlemlerde her zaman gözetilmelidir. Şüpheli, sanık, mağdur veya müşteki konumundaki herkesin haklarını etkin şekilde kullanabilmesi için uzman bir ceza avukatının hukuki yardımından yararlanması büyük önem taşır.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.