Gaibin tanımı ve yapılabilecek işlemler
Madde 244 – (1) Bulunduğu yer bilinmeyen veya yurt dışında bulunup da yetkili mahkeme önüne getirilemeyen veya getirilmesi uygun bulunmayan sanık gaip sayılır.
(2) Gaip hakkında duruşma açılmaz; mahkeme, delillerin ele geçirilmesi veya korunması amacıyla gerekli işlemleri yapar.
(3) Bu işlemler naip hâkim veya istinabe olunan mahkeme aracılığıyla da yapılabilir.
(4) Bu işlemler sırasında sanığın müdafii veya kanunî temsilcisi veya eşi hazır bulunabilir. Gerektiğinde, mahkemece barodan bir müdafi görevlendirilmesi istenir.
Gaibe ihtar
Madde 245 – (1) Adresi bilinmeyen gaibe, mahkeme önüne gelmesi veya adresini bildirmesi hususları uygun bir iletişim aracıyla ihtar edilir.
Sanığa verilecek güvence belgesi
Madde 246 – (1) Mahkeme, gaip olan sanık hakkında duruşmaya gelmesi hâlinde tutuklanmayacağı hususunda bir güvence belgesi verebilir ve bu güvence koşullara bağlanabilir.
(2) Sanık, hapis cezası ile mahkûm olur veya kaçmak hazırlığında bulunur veya güvence belgesinin bağlı olduğu koşullara uymazsa belgenin hükmü kalmaz.
Gaip Sanık, Gaibe İhtar ve Güvence Belgesi: CMK m.244-246 Uygulamaları
Giriş
Ceza muhakemesi hukukunda sanığın bulunamaması hâli, davanın sağlıklı yürütülmesi açısından özel düzenlemeleri gerektirir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m.244-246, sanığın gaip sayılması, gaibe ihtar yapılması ve güvence belgesi verilmesi süreçlerini kapsamlı biçimde düzenlemektedir. Bu düzenlemeler, hem sanık hakları hem de mağdurun korunması açısından kritik öneme sahiptir. Bu makalede, gaip sanık kavramı, yapılabilecek işlemler, gaibe ihtar ve güvence belgesi uygulamaları akademik bir çerçevede incelenmiş; sık sorulan sorular ve dikkat edilmesi gereken hukuki hususlar ele alınmıştır.
1. Gaip Sanık Kavramı
1.1 Tanım
CMK m.244/1’e göre, sanığın:
- Bulunduğu yerin bilinmemesi,
- Yurt dışında bulunması ve mahkeme önüne getirilememesi,
- Getirilmesinin uygun bulunmaması hâllerinde gaip sayılması söz konusudur.
Bu kavram, ceza muhakemesinde davanın ilerlemesini engellemeden delillerin toplanmasını ve korunmasını amaçlar (Özbek, 2021).
1.2 Gaip Sanık Hakkında Yapılabilecek İşlemler
CMK m.244/2-4 uyarınca:
- Gaip sanık hakkında duruşma açılmaz.
- Mahkeme, delillerin ele geçirilmesi veya korunması amacıyla gerekli tüm işlemleri yapabilir.
- Bu işlemler naip hâkim veya istinabe yoluyla de gerçekleştirilebilir.
- İşlemler sırasında, sanığın müdafii, kanunî temsilcisi veya eşi hazır bulunabilir; mahkeme gerektiğinde barodan müdafi görevlendirebilir.
1.3 Şüpheli/Sanık Açısından Önem
Sanığın gaip sayılması, onun haklarının korunmasını zorlaştırabilir. Bu nedenle uzman ceza avukatı, sanığın haklarının ihlal edilmemesi, delillerin eksiksiz toplanması ve ileride uygulanacak güvence belgelerinin doğru hazırlanması açısından kritik rol oynar.
2. Gaibe İhtar
2.1 Tanım ve Usul
CMK m.245’e göre, adres bilinmeyen gaip sanığa, mahkeme önüne gelmesi veya adresini bildirmesi için uygun iletişim aracıyla ihtar yapılır.
2.2 Mağdur/Müşteki Açısından Önemi
- Gaibe ihtar, davanın ilerleyebilmesi ve mağdur haklarının korunabilmesi açısından gereklidir.
- Mağdur, sanığın bulunamaması hâlinde davaya katılma haklarını koruyacak tedbirler alınmasını talep edebilir.
2.3 Şüpheli/Sanık Açısından Önemi
- Gaibe ihtar, sanığın mahkemeye gelme sorumluluğunu resmî olarak başlatır.
- İhtar yapılmasına rağmen sanığın gelmemesi hâlinde, ileride güvence belgesi uygulaması ve diğer yaptırımlar devreye girer.
3. Güvence Belgesi
3.1 Tanım ve Amaç
CMK m.246 uyarınca, mahkeme, gaip sanığın duruşmaya gelmesi hâlinde tutuklanmayacağına dair bir güvence belgesi verebilir. Bu belge, koşullara bağlanabilir ve sanığın mahkemeye gelmesini teşvik eder.
3.2 Güvence Belgesinin Koşulları ve Geçerliliği
- Sanık, hapis cezası ile mahkûm olursa,
- Kaçma hazırlığında bulunursa, veya
- Belgeye bağlı koşullara uymazsa, belge geçerliliğini kaybeder.
3.3 Şüpheli/Sanık Açısından Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
- Güvence belgesine itiraz veya koşulların eksiksiz yerine getirilmesi için uzman ceza avukatı aracılığıyla takip şarttır.
- Sanık, belgenin şartlarını ihlal etmesi hâlinde derhal tutuklanma riski ile karşı karşıya kalır.
3.4 Mağdur/Müşteki Açısından Önemi
- Güvence belgesi, sanığın kaçmasını engellemek ve mağdur haklarının korunmasını sağlamak açısından önemlidir.
- Mahkeme, güvence belgesinin koşullarını belirlerken mağdurun güvenliği ve dava sürecinin aksamaması hususunu göz önünde bulundurur.
4. Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
4.1 Şüpheli/Sanık Açısından
- Gaip ilan sürecinde adres bildirme ve mahkeme çağrılarına yanıt verme yükümlülüğü vardır.
- Güvence belgesi şartlarına uyulmaması, ceza ve tutuklama riskini artırır.
- Avukat desteği olmadan yapılan işlemler, hak kayıplarına yol açabilir.
4.2 Mağdur/Müşteki Açısından
- Davaya katılım ve hak arama süreçlerinde mahkeme çağrılarına zamanında yanıt vermek önemlidir.
- Gaip sanıkla ilgili delil toplama ve ihtar süreçleri sırasında uzman ceza avukatıyla hukuki destek alınmalıdır.
5. Sık Sorulan Sorular (SSS)
S1: Gaip sanık hakkında duruşma neden açılmaz?
C1: CMK m.244/2 uyarınca, sanığın yokluğunda delillerin korunması ve ele geçirilmesi amacıyla duruşma açılmaz; mahkeme işlemleri yürütür.
S2: Gaibe ihtar nasıl yapılır?
C2: Adresi bilinmeyen sanığa, uygun iletişim aracıyla mahkeme önüne gelmesi veya adresini bildirmesi hususu ihtar edilir (CMK m.245).
S3: Güvence belgesi hangi durumlarda geçersiz olur?
C3: Sanık hapis cezası alır, kaçma hazırlığında bulunur veya güvence belgesine bağlı koşullara uymazsa, belge geçerliliğini kaybeder (CMK m.246/2).
S4: Uzman ceza avukatı neden önemlidir?
C4: Gaip sanık süreçleri, hukuki teknik detaylar ve hak kaybı riski içerir. Uzman ceza avukatı, hakların korunmasını ve süreçlerin doğru yürütülmesini sağlar.
Sonuç
CMK m.244-246 düzenlemeleri, gaip sanığın haklarının korunması, delillerin güvence altına alınması ve mağdurun haklarının gözetilmesi açısından kritik öneme sahiptir. Gaip sanık, gaibe ihtar ve güvence belgesi süreçlerinde hem sanık hem mağdur açısından uzman ceza avukatı desteği, hukuki süreçlerin doğru ve etkin yürütülmesi için gereklidir. Bu düzenlemeler, ceza muhakemesinde adalet ve tarafsızlığın sağlanması ile doğrudan ilişkilidir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.