Genetik inceleme sonuçlarının gizliliği
Madde 80 – (Değişik: 25/5/2005 – 5353/4 md.)
(1) 75, 76 ve 78 inci madde hükümlerine göre alınan örnekler üzerinde yapılan inceleme sonuçları, kişisel veri niteliğinde olup, başka bir amaçla kullanılamaz; dosya içeriğini öğrenme yetkisine sahip bulunan kişiler tarafından bir başkasına verilemez.
(2) Bu bilgiler, kovuşturmaya yer olmadığı kararına itiraz süresinin dolması, itirazın reddi, beraat veya ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilip kesinleşmesi hâllerinde Cumhuriyet savcısının huzurunda derhâl yok edilir ve bu husus dosyasında muhafaza edilmek üzere tutanağa geçirilir.
Genetik İnceleme Sonuçlarının Gizliliği (CMK m.80) – Hukuki Çerçeve, Uygulama ve Hakların Korunması
Giriş
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 80. maddesi, genetik inceleme sonuçlarının gizliliğini düzenleyerek bireylerin kişisel verilerinin korunmasını ve yargılamanın adil yürütülmesini güvence altına almaktadır. Özellikle DNA testi, moleküler genetik inceleme ve diğer biyolojik veri analizleri sonucu elde edilen bilgilerin, yalnızca belirli amaçlar doğrultusunda kullanılabileceği açıkça hükme bağlanmıştır. Bu düzenleme, Anayasa m.20’deki özel hayatın gizliliği ve kişisel verilerin korunması hakkı ile de doğrudan ilişkilidir.
1. Hukuki Dayanak ve Madde Metni Analizi
CMK m.80’e göre:
- (1) Fıkra: 75, 76 ve 78. madde uyarınca alınan örnekler üzerinde yapılan inceleme sonuçları kişisel veri niteliğindedir. Bu veriler başka amaçla kullanılamaz, yetkisiz kişilere aktarılamaz.
- (2) Fıkra: Soruşturma/kovuşturma sürecinin belirli aşamalarında (kovuşturmaya yer olmadığı kararı, beraat, ceza verilmesine yer olmadığı kararı gibi) inceleme sonuçları Cumhuriyet savcısı huzurunda derhal yok edilir ve bu durum tutanağa geçirilir.
Bu hüküm, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) özel hayatın gizliliğine ilişkin kararları ile uyumlu bir veri koruma standardı getirmektedir.
2. Kişisel Veri Niteliği ve Koruma Standartları
Genetik inceleme sonuçları, KVKK m.6 kapsamında “özel nitelikli kişisel veri” olarak değerlendirilir. Dolayısıyla:
- Veri işleme şartları daha sıkıdır.
- Açık rıza olmadan kullanılamaz.
- Amaç dışı kullanım hukuka aykırıdır.
- Silinme ve yok edilme süreçleri titizlikle uygulanmalıdır.
Bu bağlamda, CMK m.80, yalnızca ceza muhakemesi sürecinde değil, veri koruma hukukunda da önemli bir güvence mekanizmasıdır.
3. Yargıtay Uygulaması
Yargıtay, genetik inceleme verilerinin yetkisiz biçimde paylaşılması veya saklanması hâlinde delil yasakları ve hak ihlali değerlendirmesi yapmaktadır.
Bazı kararlarında Yargıtay:
- CMK m.80’e aykırı şekilde yok edilmeyen DNA verilerinin sonraki soruşturmalarda kullanılmasını hukuka aykırı delil saymıştır.
- Yetkisiz veri paylaşımını, özel hayatın gizliliğinin ihlali olarak değerlendirmiştir.
4. Şüpheli/Sanık Bakımından Haklar ve Yapılması Gerekenler
- Verilerin Amaç Dışı Kullanımını Denetleme: Avukat aracılığıyla dosya inceleme ve verilerin yalnızca soruşturma/kovuşturma amacıyla kullanılıp kullanılmadığını takip etmelidir.
- Veri Silme Sürecini Talep Etme: Beraat, kovuşturmaya yer olmadığı kararı gibi hâllerde verilerin derhal yok edilmesi talebini Cumhuriyet savcısına iletmelidir.
- Hukuka Aykırı Kullanımda Şikâyet: Verilerin üçüncü kişilere verilmesi veya başka soruşturmalarda izinsiz kullanılması hâlinde savcılığa suç duyurusunda bulunabilir.
- Uzman Ceza Avukatı Desteği: Teknik süreçlerin karmaşıklığı nedeniyle mutlaka CMK ve KVKK konusunda uzman bir ceza avukatından yardım alınmalıdır.
5. Suçtan Zarar Gören / Mağdur / Müşteki Bakımından Haklar ve Yapılması Gerekenler
- Verilerin Gizliliğini Takip Etme: Mağdur veya müşteki, genetik inceleme sonuçlarının yalnızca ilgili dava için kullanılmasını sağlamak amacıyla avukatı aracılığıyla dosya sürecini takip etmelidir.
- Yetkisiz Paylaşımı Engelleme: Özellikle cinsel saldırı, çocuk istismarı gibi hassas davalarda, verilerin üçüncü kişilere ulaşmasını engellemek için savcılığa yazılı başvuru yapılmalıdır.
- Verilerin Yok Edilmesini Talep Etme: Yargılama sonunda, hukuki gereklilik kalmadığında verilerin yok edilmesi talep edilmelidir.
- Uzman Ceza Avukatı ile Süreç Yönetimi: Mağduriyetin derinleşmemesi ve veri güvenliğinin sağlanması için uzman bir ceza avukatının desteği zorunludur.
6. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri
- Sorun: Verilerin yok edilme sürecinde gecikmeler.
Çözüm: Savcılık makamına yazılı başvurular ve tutanak talebi. - Sorun: Yetkisiz erişim ve paylaşım.
Çözüm: KVKK kapsamında idari para cezası ve CMK kapsamında cezai yaptırımlar talep edilmesi. - Sorun: Mağdurların haklarını bilmemesi.
Çözüm: Baro aracılığıyla bilgilendirme ve ücretsiz hukuki danışmanlık.
7. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: Genetik inceleme sonuçları başka davada kullanılabilir mi?
Cevap: CMK m.80 gereği, bu veriler yalnızca alınma amacıyla kullanılabilir. Başka bir dava için kullanılması hukuka aykırıdır.
Soru 2: Veriler ne zaman yok edilir?
Cevap: Kovuşturmaya yer olmadığı kararı kesinleştiğinde, beraat veya ceza verilmesine yer olmadığı kararı verildiğinde derhal yok edilir.
Soru 3: Veriler yok edilmezse ne yapılmalı?
Cevap: Savcılığa yazılı başvuru ve gerekirse Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılabilir.
Sonuç
CMK m.80, ceza yargılamasında genetik verilerin gizliliğini koruyan en önemli düzenlemelerden biridir. Hem şüpheli/sanık hem de mağdur/müşteki açısından, bu verilerin amaç dışı kullanımının önlenmesi, zamanında yok edilmesi ve hukuka aykırı erişimlere karşı korunması hayati öneme sahiptir.
Bu nedenle, sürecin başından sonuna kadar alanında uzman bir ceza avukatının hukuki desteği alınmalı, hak kayıplarının önüne geçilmelidir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.