Gözaltı
Madde 91 – (1) Yukarıdaki maddeye göre yakalanan kişi, Cumhuriyet Savcılığınca bırakılmazsa, soruşturmanın tamamlanması için gözaltına alınmasına karar verilebilir. (Değişik ikinci cümle: 25/5/2005 – 5353/8 md.) Gözaltı süresi, yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren yirmidört saati geçemez.(Ek cümle: 25/5/2005 – 5353/8 md.) Yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilme için zorunlu süre oniki saatten fazla olamaz.
(2) Gözaltına alma, bu tedbirin soruşturma yönünden zorunlu olmasına ve kişinin bir suçu işlediği şüphesini gösteren somut delillerin varlığına bağlıdır.[1]
(3) Toplu olarak işlenen suçlarda, delillerin toplanmasındaki güçlük veya şüpheli sayısının çokluğu nedeniyle; Cumhuriyet savcısı gözaltı süresinin, her defasında bir günü geçmemek üzere, üç gün süreyle uzatılmasına yazılı olarak emir verebilir. Gözaltı süresinin uzatılması emri gözaltına alınana derhâl tebliğ edilir.
(4) (Ek: 27/3/2015-6638/13 md.)[2]Suçüstü hâlleriyle sınırlı olmak kaydıyla; kişi hakkında aşağıdaki bentlerde belirtilen suçlarda mülki amirlerce belirlenecek kolluk amirleri tarafından yirmi dört saate kadar, şiddet olaylarının yaygınlaşarak kamu düzeninin ciddi şekilde bozulmasına yol açabilecek toplumsal olaylar sırasında ve toplu olarak işlenen suçlarda kırk sekiz saate kadar gözaltına alınma kararı verilebilir. Gözaltına alma nedeninin ortadan kalkması hâlinde veya işlemlerin tamamlanması üzerine derhâl ve her hâlde en geç yukarıda belirtilen sürelerin sonunda Cumhuriyet savcısına, yapılan işlemler hakkında bilgi verilerek talimatı doğrultusunda hareket edilir. Kişi serbest bırakılmazsa yukarıdaki fıkralara göre işlem yapılır. Ancak kişi en geç kırk sekiz saat, toplu olarak işlenen suçlarda dört gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Bu fıkra kapsamında kolluk tarafından gözaltına alınan kişiler hakkında da gözaltına ilişkin hükümler uygulanır.
a) Toplumsal olaylar sırasında işlenen cebir ve şiddet içeren suçlar.
b) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda yer alan;
1. Kasten öldürme (madde 81, 82), taksirle öldürme (madde 85),
2. Kasten yaralama (madde 86, 87),
3. Cinsel saldırı (madde 102),
4. Çocukların cinsel istismarı (madde 103),
5. Hırsızlık (madde 141, 142),
6. Yağma (madde 148, 149),
7. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188),
8. Bulaşıcı hastalıklara ilişkin tedbirlere aykırı davranma (madde 195),
9. Fuhuş (madde 227),
10. Kötü muamele (madde 232),
c) 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununda yer alan suçlar.
d) 6/10/1983 tarihli ve 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 33 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen suçlar.
e) 10/6/1949 tarihli ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanununa dayanılarak ilan edilen sokağa çıkma yasağını ihlal etme.
f) 21/3/2007 tarihli ve 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 3 üncü maddesinde belirtilen suçlar.
(5) Yakalama işlemine, gözaltına alma ve gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhuriyet savcısının yazılı emrine karşı, yakalanan kişi, müdafii veya kanunî temsilcisi, eşi ya da birinci veya ikinci derecede kan hısımı, hemen serbest bırakılmayı sağlamak için sulh ceza hâkimine başvurabilir. Sulh ceza hâkimi incelemeyi evrak üzerinde yaparak derhâl ve nihayet yirmidört saat dolmadan başvuruyu sonuçlandırır. Yakalamanın veya gözaltına alma veya gözaltı süresini uzatmanın yerinde olduğu kanısına varılırsa başvuru reddedilir ya da yakalananın derhâl soruşturma evrakı ile Cumhuriyet Savcılığında hazır bulundurulmasına karar verilir.
(6) Gözaltı süresinin dolması veya sulh ceza hâkiminin kararı üzerine serbest bırakılan kişi hakkında yakalamaya neden olan fiille ilgili yeni ve yeterli delil elde edilmedikçe ve Cumhuriyet savcısının kararı olmadıkça bir daha aynı nedenle yakalama işlemi uygulanamaz.
(7) Gözaltına alınan kişi bırakılmazsa, en geç bu süreler sonunda sulh ceza hâkimi önüne çıkarılıp sorguya çekilir. Sorguda müdafii de hazır bulunur.
Gözaltı İşlemleri ve Hakları: 5271 Sayılı CMK Madde 91 Analizi
Giriş
Gözaltı, ceza muhakemesinde şüpheli veya sanığın serbestçe hareket etmesini geçici olarak kısıtlayan bir tedbirdir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) Madde 91, gözaltı uygulamasının şartlarını, süresini ve yetkili makamlarca uygulanacak prosedürü ayrıntılı biçimde düzenlemektedir (CMK, 2005). Bu makale, gözaltı sürecinin hukuki çerçevesini, şüpheli/sanık ve mağdur/müşteki haklarını, sıkça karşılaşılan sorunları ve dikkat edilmesi gereken noktaları incelemektedir.
Gözaltının Tanımı ve Hukuki Dayanağı
Madde 91 uyarınca gözaltı, yakalanan kişinin soruşturmanın tamamlanması için Cumhuriyet Savcısı tarafından geçici olarak alıkonulmasıdır. Kanun, gözaltının zorunluluk esasına dayandığını ve kişinin bir suçu işlediğine dair somut delillerin varlığını ön koşul olarak belirtmektedir (CMK, 2005, md. 91/2).
Gözaltı süresinin sınırları:
- Yakalama anından itibaren 24 saati geçemez,
- Yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilme süresi 12 saatten fazla olamaz (CMK, 2005, md. 91/1).
Toplu suçlar veya toplumsal olaylar söz konusu olduğunda Cumhuriyet Savcısı, gözaltı süresini her defasında bir günü geçmemek üzere 3 gün uzatabilir ve bu süre zarfında şüpheliye derhal bildirilir (CMK, 2005, md. 91/3).
Gözaltı Süresi ve Uzatılması
Gözaltı süresi, suçun niteliğine göre değişebilir:
- Şiddet olayları ve toplu suçlarda:
- Kolluk amirlerince 24 saate kadar,
- Kamu düzeninin ciddi şekilde bozulduğu olaylarda veya toplu suçlarda 48 saate kadar gözaltı kararı verilebilir (CMK, 2005, md. 91/4).
- Toplu suçlarda hâkim kontrolü:
- En geç 4 gün içinde şüpheli hâkim karşısına çıkarılır.
Gözaltı süresinin dolması veya sulh ceza hâkimince serbest bırakılma kararında, aynı fiil için yeni delil bulunmadıkça tekrar gözaltı uygulanamaz (CMK, 2005, md. 91/6).
Gözaltı İşlemlerinde Yetkili Makamlar
- Cumhuriyet Savcısı: Gözaltı kararı verir, süresini uzatabilir.
- Kolluk: Suçüstü durumlarında veya toplumsal olaylarda, belirlenen suçlar kapsamında geçici gözaltı uygular.
- Sulh Ceza Hâkimi: Yakalama veya gözaltı süresine itirazları değerlendirir, başvuruyu 24 saat içinde sonuçlandırır (CMK, 2005, md. 91/5).
Şüpheli/Sanık Hakları
Gözaltına alınan kişi, bu süreçte aşağıdaki haklara sahiptir:
- Serbest bırakılma talebi: Yakalama veya gözaltı işlemlerine itiraz edebilir, sulh ceza hâkimine başvurabilir.
- Müdafi veya avukat hakkı: Gözaltı sırasında avukatın hazır bulunma hakkı vardır.
- Bilgi alma hakkı: İşlemler hakkında bilgi talep edebilir.
- Sorguda hazır bulunma: Hâkim önüne çıkarıldığında müdafi ile birlikte sorguya tabi tutulur.
Öneri: Şüpheli veya sanıkların haklarını eksiksiz kullanabilmesi için alanında uzman bir ceza avukatına başvurması zorunludur. Avukat, gözaltı süresinin yasal sınırlar içinde uygulanmasını ve hak ihlallerinin önlenmesini sağlar.
Mağdur/Müşteki Hakları
Gözaltı süreci, mağdur açısından da hukuki sonuçlar doğurabilir:
- Suçtan zarar görenler veya mağdurlar, gözaltı ve soruşturma sürecine dair bilgi alabilir.
- Gözaltı nedeniyle delillerin toplanması sırasında, mağdurun ifade verme veya hukuki temsil alma hakları vardır.
- Gözaltı ve sorgu süreçlerinde, mağdurun güvenliğinin korunması önemlidir.
Öneri: Mağdur veya müştekiler, hak ve koruma tedbirleri için uzman ceza avukatı desteği almalıdır. Avukat, hak ihlallerini önleyebilir ve delil güvenliğini sağlar.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Gözaltı süresi ne kadar olabilir?
- Genel olarak 24 saati, toplu suçlarda veya toplumsal olaylarda 48 saati geçemez.
2. Gözaltı süresine itiraz edebilir miyim?
- Evet. Şüpheli, müdafi, kanuni temsilci veya birinci/ikinci derece yakınları sulh ceza hâkimine başvurabilir.
3. Avukatım gözaltında yanımda olabilir mi?
- Evet. Sorguda ve gözaltı işlemleri sırasında müdafi hazır bulunabilir.
4. Gözaltı süresi dolarsa tekrar yakalanabilir miyim?
- Aynı fiil için yeni ve yeterli delil olmadıkça tekrar gözaltı uygulanamaz.
5. Mağdur olarak gözaltı sürecinde hangi haklarım var?
- Bilgi alma, ifade verme, güvenliğin sağlanması ve hukuki temsil alma haklarınız vardır.
Sonuç
CMK Madde 91, gözaltı işlemlerini hem şüpheli/sanık hakları hem de soruşturmanın etkinliği açısından ayrıntılı biçimde düzenlemektedir. Gözaltı süresinin ve prosedürlerinin kanuna uygun olarak uygulanması, hem mağdur hem de şüpheli açısından hukuki güvence sağlar.
Uzman Ceza Avukatı Desteği:
Gözaltı süreci karmaşık ve hak ihlallerine açık bir dönemdir. Bu nedenle hem şüpheli/sanık hem de mağdur, alanında deneyimli bir ceza avukatından hukuki destek almalıdır. Avukat, hakların korunmasını ve süreçlerin mevzuata uygun yürütülmesini sağlar.
[1] 21/2/2014 tarihli ve 6526 sayılı Kanunun 6 ncı maddesiyle bu fıkrada yer alan “işlediğini düşündürebilecek emarelerin” ibaresi “işlediği şüphesini gösteren somut delillerin” şeklinde değiştirilmiştir.
[2] 27/3/2015 tarihli ve 6638 sayılı Kanunun 13 üncü maddesiyle, bu maddenin üçüncü fıkrasından sonra gelmek üzere dördüncü fıkra eklenmiş ve diğer fıkralar buna göre teselsül ettirilmiştir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.