Hükmün açıklanması ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması[1]
Madde 231 – (1) Duruşma sonunda, 232 nci maddede belirtilen esaslara göre duruşma tutanağına geçirilen hüküm fıkrası okunarak gerekçesi ana çizgileriyle anlatılır.
(2) Hazır bulunan sanığa ayrıca başvurabileceği kanun yolları, mercii ve süresi bildirilir.
(3) Beraat eden sanığa, tazminat isteyebileceği bir hâl varsa bu da bildirilir.
(4) Hüküm fıkrası herkes tarafından ayakta dinlenir.
(5) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Sanığa yüklenen suçtan dolayı yapılan yargılama sonunda hükmolunan ceza, iki yıl veya daha az süreli hapis veya adlî para cezası ise; mahkemece, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilir. Uzlaşmaya ilişkin hükümler saklıdır. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması, müsadereye ilişkin hükümler hariç, kurulan hükmün sanık hakkında bir hukukî sonuç doğurmamasını ifade eder.
(6) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilmesi için;
a) Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış bulunması,
b) Mahkemece, sanığın kişilik özellikleri ile duruşmadaki tutum ve davranışları göz önünde bulundurularak yeniden suç işlemeyeceği hususunda kanaate varılması,
c) Suçun işlenmesiyle mağdurun veya kamunun uğradığı zararın; aynen iade, suçtan önceki hâle getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi,
gerekir.
(7) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilen hükümde, mahkûm olunan hapis cezası ertelenemez ve kısa süreli olması hâlinde seçenek yaptırımlara çevrilemez.
(8) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının verilmesi hâlinde sanık, beş yıl süreyle denetim süresine tâbi tutulur. Denetim süresi içinde, kişi hakkında kasıtlı bir suç nedeniyle bir daha hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilemez. Bu süre içinde bir yıldan fazla olmamak üzere mahkemenin belirleyeceği süreyle, sanığın denetimli serbestlik tedbiri olarak;
a) Bir meslek veya sanat sahibi olmaması hâlinde, meslek veya sanat sahibi olmasını sağlamak amacıyla bir eğitim programına devam etmesine,
b) Bir meslek veya sanat sahibi olması hâlinde, bir kamu kurumunda veya özel olarak aynı meslek veya sanatı icra eden bir başkasının gözetimi altında ücret karşılığında çalıştırılmasına,
c) Belli yerlere gitmekten yasaklanmasına, belli yerlere devam etmek hususunda yükümlü kılınmasına ya da takdir edilecek başka yükümlülüğü yerine getirmesine,
karar verilebilir. Denetim süresi içinde dava zamanaşımı durur.
(9) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Altıncı fıkranın (c) bendinde belirtilen koşulu derhal yerine getiremediği takdirde; sanık hakkında mağdura veya kamuya verdiği zararı denetim süresince aylık taksitler hâlinde ödemek suretiyle tamamen gidermesi koşuluyla da hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilir.
(10) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Denetim süresi içinde kasten yeni bir suç işlenmediği ve denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüklere uygun davranıldığı takdirde, açıklanması geri bırakılan hüküm ortadan kaldırılarak, davanın düşmesi kararı verilir.
(11) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Denetim süresi içinde kasten yeni bir suç işlemesi veya denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüklere aykırı davranması hâlinde, mahkeme hükmü açıklar. Ancak mahkeme, kendisine yüklenen yükümlülükleri yerine getiremeyen sanığın durumunu değerlendirerek; cezanın yarısına kadar belirleyeceği bir kısmının infaz edilmemesine ya da koşullarının varlığı hâlinde hükümdeki hapis cezasının ertelenmesine veya seçenek yaptırımlara çevrilmesine karar vererek yeni bir mahkûmiyet hükmü kurabilir. Açıklanan veya yeni kurulan hükme itiraz edilebilir. İtiraz mercii ancak bu fıkradaki koşullarla sınırlı olarak bir değerlendirme yapabilir.
(12) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) 272 nci maddenin üçüncü fıkrası hükümleri saklı kalmak üzere, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına karşı istinaf yoluna başvurulabilir. Bölge adliye mahkemesi tarafından verilen kararlar hakkında 286 ncı madde hükümleri uygulanır. 272 nci maddenin üçüncü fıkrası hükümleri saklı kalmak üzere, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının ilk derece mahkemesi sıfatıyla bölge adliye mahkemesi veya Yargıtay tarafından verilmesi hâlinde temyiz yoluna gidilebilir. İstinaf ve temyiz yolunda karar ve hüküm, usul ve esasa ilişkin hukuka aykırılıklar yönünden incelenir.
(13) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar, ancak bir soruşturma veya kovuşturmayla bağlantılı olarak Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından istenmesi hâlinde, bu maddede belirtilen amaç için kullanılabilir.
(14) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Bu maddenin hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümleri, Anayasanın 174 üncü maddesinde koruma altına alınan inkılâp kanunlarında yer alan suçlarla ilgili olarak uygulanmaz.
Hükmün Açıklanması ve Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (CMK m.231)
Giriş
Ceza muhakemesi hukukunda hükmün açıklanması, yargılamanın en kritik aşamalarından biridir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 231. maddesinde düzenlenen hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kurumu ise, özellikle sanık açısından önemli bir fırsat ve koruma mekanizması niteliği taşır. Bu kurum, hem bireysel özgürlüklerin korunmasını hem de toplumsal barışın sağlanmasını hedeflemektedir.
Bu makalede CMK m.231’de yer alan düzenlemeler; şüpheli/sanık ve mağdur/müşteki açısından değerlendirilerek, uygulamada dikkat edilmesi gereken hususlar, Yargıtay kararları ışığında ele alınacaktır.
Hükmün Açıklanması (CMK m.231/1-4)
Duruşma sonunda verilen hüküm, tutanağa geçirilir ve açıkça sanığa bildirilir. Hüküm açıklanırken:
- Sanığa başvurabileceği kanun yolları, mercii ve süresi anlatılır.
- Beraat eden sanığa, gerekirse tazminat talep etme hakkı bildirilir.
- Hüküm fıkrası, herkesin ayakta dinlemesi kuralıyla açıklanır.
Bu düzenleme, adil yargılanma hakkının bir parçası olarak şeffaflık ve bilgilendirme ilkesini güçlendirmektedir.
CMK m. 231 Kapsamında Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB)
Giriş
Türk ceza muhakemesi hukukunda hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB), ceza muhakemesi sistemine 2005 yılında 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 231. maddesine eklenen hükümler ile girmiştir. Bu kurumun amacı, sanığın belirli şartlar altında yeniden suç işlememesi hâlinde, hakkında verilmiş mahkûmiyet kararının hukuki sonuç doğurmamasını sağlamaktır. Böylece ceza adalet sisteminde ikincil yaptırımlardan kaçınılması, toplumsal barışın korunması ve sanığın toplumla yeniden bütünleşmesi hedeflenmiştir.
HAGB’nin Hukuki Niteliği
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması, şarta bağlı bir düşme nedeni olarak değerlendirilmekte olup, mahkemenin hüküm kurduğu ancak bu hükmün sanık hakkında hukuki sonuç doğurmasının ertelendiği bir mekanizmadır.
- Öğretide bazı yazarlar HAGB’yi “denetimli serbestlik tedbiri ile bağlantılı bir özel erteleme kurumu” olarak nitelendirirken,
- Bir diğer görüş, HAGB’nin usul hukuku kurumuna ait bir alternatif çözüm yöntemi olduğunu kabul etmektedir (Centel & Zafer, 2021).
HAGB’nin Şartları (CMK m.231/5-14)
Hükmün açıklanmasının geri bırakılabilmesi için hem objektif hem de subjektif koşullar aranmaktadır:
1. Objektif Koşullar
- Ceza sınırı: Sanığa verilen cezanın iki yıl veya daha az süreli hapis cezası veya adli para cezası olması gerekir.
- Zararın giderilmesi: Suçtan doğan maddi zarar, sanık tarafından giderilmelidir.
- Önceki sabıka: Sanığın kasıtlı bir suçtan mahkûmiyetinin bulunmaması gerekir.
2. Subjektif Koşullar
- Mahkemenin kanaati: Sanığın kişilik özellikleri, duruşmadaki tutum ve davranışları dikkate alınarak, yeniden suç işlemeyeceği yönünde bir kanaatin oluşması gerekir.
Denetim Süresi ve Yükümlülükler
HAGB kararı verilen sanık, beş yıl denetim süresine tabi tutulur (CMK m.231/8).
Mahkeme, bu süre zarfında sanığın:
- Belirli yükümlülüklere tabi tutulmasına (örneğin eğitim programına katılma, kamuya yararlı işte çalışma),
- Denetimli serbestlik tedbirlerinin uygulanmasına karar verebilir.
Eğer sanık, denetim süresinde kasıtlı bir suç işlemez ve yükümlülüklere uygun davranırsa, hakkında verilen hüküm ortadan kaldırılır ve dava düşer.
HAGB’nin Sonuçları
- Hukuki sonuç doğurmayan hüküm: Açıklanması geri bırakılan hüküm, sanık hakkında kesin hüküm teşkil etmez.
- Sabıka kaydına işlenmez: HAGB kararı adli sicile değil, sadece HAGB özel kaydına işlenir (Adli Sicil Kanunu m.5/1-b).
- Düşme kararı: Denetim süresi sonunda yükümlülüklere uyulması hâlinde, dava düşme ile sonuçlanır.
Karşılaştırmalı Hukukta HAGB Benzeri Kurumlar
- Almanya: “Bewährung” sistemi ile benzerlik gösterir; hükmün infazı ertelenir, belirli şartlara uyulursa ceza düşer.
- ABD: “Deferred adjudication” kurumu ile sanığın suçunu kabul etmesine rağmen hükmün açıklanmasının ertelenmesi söz konusudur.
Sonuç
CMK m.231 kapsamında düzenlenen HAGB, Türk ceza muhakemesi sisteminde önemli bir alternatif çözüm yöntemi olarak yer almakta; özellikle küçük ve ilk defa işlenen suçlarda ceza adaletinde etkinliği artıran bir kurum olarak görülmektedir.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
1. HAGB sabıka kaydına işler mi?
Hayır. HAGB kararları adli sicile değil, sadece özel HAGB kayıtlarına işlenir.
2. Denetim süresi içinde suç işlenirse ne olur?
Sanık kasıtlı bir suç işlerse veya yükümlülüklere aykırı davranırsa, mahkeme hükmü açıklar.
[1] Bu madde başlığı “Hükmün açıklanması” iken, 6/12/2006 tarihli ve 5560 sayılı Kanunun 23 üncü maddesiyle metne işlendiği şekilde değiştirilmiştir
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.