Hükümlünün Yükümlülükleri
Cezayı çekme, güvenlik ve iyileştirme programına uyma
Madde 26- (1) Hükümlü, hapis cezasının yerine getirilmesine katlanma ve bu amaçla düzenlenen infaz rejimine uygun tutum ve davranışlar içinde bulunmakla yükümlüdür.
(2) Hükümlü, ceza infaz kurumunun güvenlik ve iyileştirme programlarına tam bir uyum göstermekle yükümlüdür. Her ne amaçla olursa olsun, bilerek kendi yaşamlarını ve bedensel bütünlüklerini tehlikeye düşürecek eylemlere girişmeleri, cezanın yerine getirilmesine katlanma yükümlülüğünün ihlâli sayılır.
Sağlığın korunması kurallarına uyma
Madde 27- (1) Hükümlü, sağlığının korunması ve salgın hastalıkların önlenmesi için gerekli ve alınmış tedbirlere uymak, kişi sağlığı için tehlike doğuran durumları gecikmeksizin kurum yönetimine bildirmek, kendi ve içinde yaşadığı ortamın temizliğine uygun davranışlar göstermek zorundadır.
(2) Hükümlü, hem kendi, hem de diğer hükümlülerin sağlığını tehlikeye düşürebilecek eylemlerden kaçınmakla yükümlüdür.
Bina ve eşyanın korunması
Madde 28- (1) Hükümlü, barındırıldığı odayı, kurum binasını, yönetimce kendisine bırakılan şeyleri düzenli bir biçimde kullanmak ve bunlarla diğer kişilere ait eşyayı özenle korumakla yükümlüdür.
Hükümlülerin çalıştırılması
Madde 29- (1) Kurum hekimi tarafından ruhsal ve bedensel olarak sağlıklı olduğu belirlenen meslek sahibi olmayan hükümlüler ile meslek sahibi olan istekliler, kurum imkânları ölçüsünde belirlenen ücret karşılığında atölye veya işyurtlarında çalıştırılabilirler.
(2) Çalıştırmanın amacı, hükümlülerin salıverilmelerinden sonra yaşamlarını sürdürecek meslek ve sanatları öğrenmelerini sağlamak, çalışma ve üretme isteklerini geliştirmek veya güçlendirmektir. Çalıştırmada hükümlünün yeteneği, becerisi, eğilimi, zihinsel ve bedensel durumları göz önünde bulundurulur.
(3) Çocuk hükümlülerin çalıştırılması yalnızca meslek eğitimine yönelik olur. Öğretim kurumlarına veya örgün eğitime devam eden çocuk ile genç hükümlüler, öğretim yılı içinde atölye ve işyerlerinde çalıştırılmazlar.
(4) Bunların çalıştırılmalarında 5.6.1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununun bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır.
Kurum dışında çalıştırma[1]
Madde 30- (1) Açık ceza infaz kurumlarında bulunanlar ile kapalı ceza infaz kurumlarında bulunup da açık ceza infaz kurumlarına ayrılmaya hak kazanmış hükümlüler, salıverilmelerinden sonra yaşamlarını sürdürecek meslek ve sanatları öğrenmelerini sağlamak, çalışma ve üretme isteklerini geliştirmek veya güçlendirmek, yeniden topluma kazandırmak ve iyileştirilmelerini temin etmek amacıyla kurum dışındaki iş alanlarında çalıştırılabilirler.
(2) Açık ceza infaz kurumlarında bulunanlar ceza infaz kurumu görevlileri gözetiminde, kapalı ceza infaz kurumunda bulunanlar ise iç ve dış güvenlik görevlilerince alınacak tedbirler altında çalıştırılırlar.
(3) Çocuk eğitimevlerinde bulunan hükümlülerin, kurum dışında çalıştırılmaları sırasında kurum görevlilerinin gözetimi ve muhafazası aranmaz.
(4) İş alanlarına sahip kuruluşların hükümlü çalıştırmaları teşvik olunur.
(5) (Ek:14/4/2020-7242/22 md.)[2]Açık ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlülerden istekli olanlar, ceza infaz kurumu görevlilerinin denetiminde, kamu kurum ve kuruluşlarının iş alanlarında, geceleyin bu kurum ve kuruluşlar tarafından barındırılmak suretiyle çalıştırılabilirler. Bu şekilde çalıştırılan süre, azami süre sınırına bakılmaksızın 105/A maddesi uyarınca denetimli serbestlik tedbiri uygulanmak suretiyle infaz edilecek süreye ilave edilir. (Ek cümle:1/7/2022-7417/45 md.) Bu hükümlülerin gündeliği, işyurtları bünyesinde çalıştırılan usta hükümlülere ödenen gündelikten az olamaz.
(6) Hükümlülerin kurum dışında çalışma esasları ile beşinci fıkra kapsamında çalıştırılacak hükümlülere uygulanmayacak kısıtlayıcı hükümler Cumhurbaşkanınca çıkarılan yönetmelikte gösterilir.[3]
(7) (Ek:1/7/2022-7417/45 md.) Bu madde kapsamında çalıştırılan hükümlüler hakkında, 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen hükümler uygulanır. Bu durumda prim ödeme yükümlülüğü, hükümlünün çalıştırıldığı kurum ve kuruluşlar tarafından yerine getirilir.
Kurum hizmetinde çalıştırma
Madde 31- (1) (Değişik: 25/5/2005 – 5351/3 md.) İyi halli hükümlüler, idare ve gözlem kurulu kararı ile kurum yönetimi tarafından durumlarına uygun kurum içi hizmetlerde çalıştırılabilir. Çocuk hükümlüler, kendi yaşam alanları veya eğitsel amaçlar dışında çalıştırılamazlar.
(2) Hükümlü, yöneticilerin ve görevlilerin kişisel işlerinde çalıştırılamaz.
Ücret ve sosyal haklar
Madde 32- (1) Çalışan hükümlülere ürettiklerinden elde edilen gelirden, çalışmaları karşılığı ücret ödenir ve bu hükümlüler sosyal haklardan yararlandırılırlar.
(2) Sosyal güvenlik kurumlarına tâbi olanlar ile bunların hak sahiplerine yapılan her türlü yardım ve giderler, kendi mevzuatları çerçevesinde ilgili sosyal güvenlik kurumunca karşılanır.
Hükümlülerin Yükümlülükleri ve Ceza İnfaz Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Giriş
Ceza infaz kurumlarında hükümlülerin yükümlülükleri, hem cezanın etkili bir şekilde yerine getirilmesini sağlamak hem de hükümlülerin topluma yeniden kazandırılmasını temin etmek amacıyla düzenlenmiştir. 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 26-32. maddeleri, hükümlülerin infaz sırasında uymaları gereken kuralları, çalışma ve sağlık yükümlülüklerini ayrıntılı biçimde belirlemektedir. Bu düzenlemeler, ceza infaz sisteminin güvenli, etkili ve rehabilite edici olmasını temin ederken, hem hükümlü hem de kurum açısından sorumluluklar ortaya koymaktadır.
Hükümlünün Temel Yükümlülükleri
1. Cezayı Çekme ve İnfaz Rejimine Uyum (Madde 26)
Hükümlü, hapis cezasına katlanmak ve infaz rejimine uygun tutum sergilemek zorundadır. Ceza infaz kurumunun güvenlik ve iyileştirme programlarına uymamak veya kendi yaşamını tehlikeye atacak eylemlerde bulunmak, cezanın yerine getirilmesine katlanma yükümlülüğünün ihlali sayılır.
Önemli Not: Bu süreçte, hükümlünün haklarını ve yükümlülüklerini doğru şekilde anlaması, olası disiplin cezalarını önlemek açısından kritik öneme sahiptir.
2. Sağlığın Korunması ve Temizlik Kurallarına Uyum (Madde 27)
Hükümlü;
- Kendi sağlığını ve diğer hükümlülerin sağlığını korumak,
- Salgın hastalıkların önlenmesine yönelik tedbirlere uymak,
- Kişi sağlığı açısından tehlike arz eden durumları derhal bildirmek,
- Yaşam alanının ve ortak kullanım alanlarının temizliğine dikkat etmek
zorundadır.
Şüpheli/Sanık Açısından: Hastalık veya sağlık sorunları nedeniyle infazın ertelenmesi veya özel sağlık birimlerinde tedavi talep edilebilir.
Mağdur/Toplum Açısından: Sağlık kurallarına uyum, bulaşıcı hastalıkların yayılmasını önleyerek toplumsal güvenliği sağlar.
3. Bina ve Eşyaların Korunması (Madde 28)
Hükümlü, barındığı odayı ve kurum binasını özenle kullanmak, kendisine bırakılan ve diğer kişilere ait eşyaları korumak zorundadır. Bu, infaz kurumlarının düzen ve güvenliğini temin etmek açısından önemlidir.
Hükümlülerin Çalıştırılması
1. Kurum İçi Çalıştırma (Madde 29-31)
- Ruhsal ve bedensel olarak çalışmaya elverişli hükümlüler, meslek sahibi olmayanlar ile istekliler, kurum atölye ve işyerlerinde çalıştırılabilir.
- Çalıştırmanın amacı, hükümlülerin topluma yeniden kazandırılması ve meslek edinmeleridir.
- Çocuk hükümlüler yalnızca meslek eğitimi kapsamında çalıştırılır; öğretim yılı içinde atölye veya işyerlerinde çalıştırılmazlar.
- İyi halli hükümlüler, idare ve gözlem kurulu kararı ile kurum içi hizmetlerde çalıştırılabilir, ancak yöneticilerin kişisel işlerinde çalıştırılamaz.
2. Kurum Dışında Çalıştırma (Madde 30)
- Açık ceza infaz kurumunda veya açık ceza infazına ayrılmaya hak kazanmış hükümlüler, kurum dışında meslek ve sanat öğrenmek, çalışma alışkanlığı kazanmak ve topluma kazandırılmak amacıyla çalıştırılabilir.
- Bu çalışmalar, ceza infaz kurumu görevlileri gözetiminde yürütülür; çocuk eğitimevlerindeki hükümlüler için gözetim zorunlu değildir.
- Açık ceza infaz kurumlarında gece çalışmaları ve kamu kurumlarında çalışma mümkündür; bu süreler, denetimli serbestlik tedbiri kapsamında infaz süresine eklenebilir.
3. Ücret ve Sosyal Haklar (Madde 32)
- Hükümlülere çalışmaları karşılığında ücret ödenir ve sosyal hakları sağlanır.
- Sosyal güvenlik hakları, ilgili mevzuat çerçevesinde yürütülür.
Sık Sorulan Sorular
S: Hükümlü kendi sağlığını tehlikeye atarsa ne olur?
C: Bu durum, infaz rejimine uyumsuzluk sayılır ve disiplin cezaları uygulanabilir. Uzman ceza avukatı, disiplin cezalarına karşı savunma sürecinde kritik rol oynar.
S: Çocuk hükümlüler çalıştırılabilir mi?
C: Sadece meslek eğitimi kapsamında ve eğitim döneminde çalıştırılamazlar; öğretim haklarına öncelik verilir.
S: Hükümlü kurum dışında çalıştırılmak istemezse ne olur?
C: İstekli olmak şarttır. Ancak zorunlu çalıştırma yalnızca yasal sınırlamalar ve güvenlik önlemleri çerçevesinde yapılabilir.
Şüpheli/Sanık ve Mağdur Açısından Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
- Şüpheli/Sanık: Ceza infaz sürecinde haklarını ve yükümlülüklerini bilmek, disiplin kurallarına uymak, sağlık ve güvenlik önlemlerine riayet etmek, meslek eğitimi ve çalışmalara katılımı takip etmek.
- Mağdur/Toplum: Sağlık, güvenlik ve kurum kurallarının uygulanmasını denetlemek; suçtan zarar görenler için bilgilendirme ve tazminat süreçlerini takip etmek.
Uzman Ceza Avukatı Önemi:
Ceza infaz sürecinde avukat, hem hükümlülerin haklarını savunmak hem de disiplin ve çalışma süreçlerinde hukuki rehberlik sağlamak açısından kritik öneme sahiptir. Hükümlülerin çalışma, sağlık ve güvenlik yükümlülükleri ile ilgili uyuşmazlıklarda avukat desteği, hak kayıplarını önler.
Sonuç
5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun hükümleri, ceza infaz süreçlerinde düzen, güvenlik ve rehabilitasyonu temel alır. Hükümlülerin yükümlülüklerine uyumu, hem kendi haklarının korunması hem de toplum güvenliğinin sağlanması açısından önemlidir. Bu süreçte uzman ceza avukatlarının rehberliği, hukuki süreçlerin etkin ve adil yürütülmesini temin eder.
[1] 1/7/2022 tarihli ve 7417 sayılı Kanunun 45 inci maddesiyle bu maddenin birinci fıkrasına “hükümlüler,” ibaresinden sonra gelmek üzere “salıverilmelerinden sonra yaşamlarını sürdürecek meslek ve sanatları öğrenmelerini sağlamak, çalışma ve üretme isteklerini geliştirmek veya güçlendirmek, yeniden topluma kazandırmak ve iyileştirilmelerini temin etmek amacıyla” ibaresi eklenmiş, beşinci fıkrasında yer alan “hükümlüler,” ibaresi “hükümlülerden istekli olanlar,” şeklinde değiştirilmiştir.
[2] 14/4/2020 tarihli ve 7242 sayılı Kanunun 22 inci maddesiyle, bu maddeye dördüncü fıkradan sonra gelmek üzere fıkra eklenmiş ve diğer fıkra buna göre teselsül ettirilmiş, maddenin mevcut beşinci fıkrasına “esasları” ibaresinden sonra gelmek üzere “ile beşinci fıkra kapsamında çalıştırılacak hükümlülere uygulanmayacak kısıtlayıcı hükümler” ibaresi eklenmiştir.
[3] 2/7/2018 tarihli ve 700 sayılı KHK’nin 160 ıncı maddesiyle, bu fıkrada yer alan “tüzükte” ibaresi “Cumhurbaşkanınca çıkarılan yönetmelikte” şeklinde değiştirilmiştir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.