İhmali Davranışla Kasten Adam Öldürme Suçu: Hukuki Analiz ve Yargıtay İçtihatları Işığında Değerlendirme
Özet
Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 83. maddesi, ihmali davranışla kasten adam öldürme suçunu özel bir şekilde düzenleyerek, önceki mevzuat olan 765 sayılı TCK’dan farklı bir yaklaşım sergilemiştir. Bu makalede, ihmali davranışla adam öldürme suçunun hukuki unsurları, failin yükümlülük kaynakları, manevi unsur, suçun değişik görünüm biçimleri ile yaptırım ve kovuşturma usulü ayrıntılı şekilde ele alınmaktadır. Ayrıca, bu suça ilişkin Yargıtay kararları ve doktrinsel görüşler de değerlendirilerek, suçun icrai davranışla işlenen adam öldürmeden farkları ve ceza politikaları ortaya konmaktadır.
Anahtar Kelimeler: İhmali davranış, kasten adam öldürme, garantörlük, TCK 83, yükümlülük, Yargıtay içtihatları
I. Giriş: İhmali Davranışla Adam Öldürme Suçunun Genel Görünümü
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun (YTCK) 83. maddesi, 765 sayılı eski TCK’da yer almayan bir suç tipini, yani ihmali davranışla kasten adam öldürmeyi açıkça düzenlemiştir. İhmali davranışla adam öldürme, icrai davranışla işlenen basit ve nitelikli adam öldürme suçlarından ayrı bir suç olarak ele alınmakta; cezasının icrai şekilde işlenen adam öldürmeye göre daha hafif olması nedeniyle, bazen suça etkisi olan sebep gibi algılansa da, bu suçun kendine özgü maddi ve manevi unsurları bulunmaktadır (Gökcan, 2020, s. 137).
İcrai suçlarda failin, hukuk aleminde sonuç doğuran bir davranışta bulunması gerekirken, ihmali suçlarda failin yapması gereken bir davranışı gerçekleştirmemesi söz konusudur. Ancak, failin ihmalinin suç sayılabilmesi için, üzerinde bulunduğu kişinin yerine getirmesi zorunlu olan bir icrai davranış yükümlülüğü bulunmalıdır (Erman, 2019, s. 219).
İhmali suçlar literatürde gerçek ihmali suçlar ve görünüşte ihmali suçlar olarak ikiye ayrılır (Yargıtay İçtihatları Birliği, 2018):
- Gerçek İhmali Suçlar: Failin yalnızca belirli bir yükümlülüğünü yerine getirmemesi suçun oluşması için yeterlidir. Örneğin; yardım veya bildirim yükümlülüğünü yerine getirmemek (TCK m.98/1), akıl hastasının bakımını ihmal etmek (TCK m.175) gibi.
- Görünüşte İhmali Suçlar: Aslında icrai davranışla işlenebilen, ancak failin kanun, sözleşme veya özel tehlike nedeniyle belirli bir davranışta bulunma yükümlülüğü nedeniyle, bu yükümlülüğüne aykırı hareket ederek sonuç doğurması halinde suç oluşur. Örneğin; kasten veya taksirle öldürme, yaralama suçları, terk suçu gibi (Özbek, 2021, s. 45).
YTCK 83. madde ile ihmali davranışla işlenen adam öldürme, özellikle görünüşte ihmali suç kategorisinde değerlendirilmekte olup, failin icrai davranışa eşdeğer bir yükümlülüğünün bulunması gerekmektedir.
II. Suçun Unsurları
1. Fail
İhmali davranışla adam öldürme suçunun faili, icrai davranışta bulunma yükümlülüğüne sahip olan kişidir. Bu bağlamda, suç özgü suçlar arasında yer alır, çünkü herkes fail olamaz; yalnızca bir yükümlülüğü yerine getirmemiş olanlar sorumludur (Bozgeyik, 2022, s. 198).
2. Hareket ve Sonuç
A. Hareket Unsuru
Suçun hareketi, failin belli bir icrai davranışı gerçekleştirmeyerek, yani pasif kalarak başkasının ölümüne sebebiyet vermesidir. Bu nedenle hareketin gerçekleşmesi için failin önceden belirli bir yükümlülüğünün bulunması gerekir (Özkan, 2020, s. 72).
B. Failin Yükümlülüğünün Kaynakları
İhmali davranışa dayalı yükümlülük üç temel kaynaktan doğabilir:
- Kanuni Düzenlemeler: Örneğin, anne-baba çocuklarına bakım yükümlülüğü (TMK m.335 ve devamı), polislerin yardım etme yükümlülüğü (PVSK m.1), işverenlerin iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüğü (İş Kanunu m.77) gibi (Gürkan, 2019, s. 110).
- Sözleşme: Örneğin, hasta bakıcılığı, cankurtaranlık veya çocuk bakım sözleşmeleri ile yükümlülük doğar. Yükümlülüğün geçerliliği için sözleşmenin yürürlüğe girmiş olması gerekir (Kara, 2021, s. 98).
- Önde Gelen Tehlikeli Eylem (Garantörlük): Failin daha önce yaptığı tehlikeli bir davranışın sonucunu önlemek üzere yükümlülük üstlenmesi gerekir. Örneğin, trafik kazası yapan sürücünün yaralıyı hastaneye götürmesi gibi.
3. Manevi Unsur
İhmali davranışla adam öldürme suçu, kastla veya taksirle işlenebilir. Kast; failin ihmali davranışta bulunduğunu ve ölüm sonucunu bilerek istemesidir. Ayrıca, olası kast ile failin sonucu öngörüp kabullenmesi mümkündür. Ancak failin sonucu öngörmemesi taksir kapsamına girer (Kuru, 2020, s. 157).
III. Suçun Değişik Görünüm Biçimleri
1. Teşebbüs
İhmali davranışla kasten öldürmede teşebbüs mümkündür. Fail, yükümlü olduğu davranışı gerçekleştirmeyip ölüm sonucunun gerçekleşmesini engelleyen dışsal nedenler varsa, eylem teşebbüs aşamasında kalır.
2. Yaptırım
Temel ceza, suçun icrai davranışla işlenen hali (YTCK m.81 ve 82) ile aynı olup, cezalar yükümlülüğün ihlal şekline göre farklılık gösterir. YTCK m.83/3’e göre, diğer hallerde 10-15 yıl hapis cezası uygulanabilir. Mahkeme, gerekçesini belirtmek koşuluyla indirim yapmayabilir (Merdan, 2021, s. 203).
3. Kovuşturma Usulü ve Yetkili Mahkeme
Suçun takibi şikâyete bağlı olmayıp, resen takip edilir. Görevli mahkeme Ağır Ceza Mahkemesi, yetkili mahkeme ise ihmal edilen davranışın yerine getirilmesi gereken yer mahkemesidir.
Sonuç
İhmali davranışla kasten adam öldürme suçu, failin belirli bir icrai davranışta bulunma yükümlülüğünü ihmal etmesi nedeniyle, öngörülen sonucu doğurmasıyla ortaya çıkar. Suçun oluşabilmesi için failin yükümlülüğünün kanuni düzenleme, sözleşme veya önde gelen tehlikeli davranış kaynaklı olması gerekir. Ayrıca, manevi unsur bakımından failin kast veya taksirli davranışı değerlendirilmelidir. Yargıtay kararları ve doktrinsel yaklaşımlar, ihmali davranışın icrai davranışa eşdeğerliği, teşebbüs imkânı ve ceza politikaları bakımından netlik sağlamaktadır. Bu hususlar, hem uygulayıcılar hem de akademisyenler için önemli yol göstericilerdir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.