Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi ve Ceza Muhakemesinde Delil Analizi
Giriş
Latince “in dubio pro reo” olarak ifade edilen şüpheden sanık yararlanır ilkesi, ceza yargılaması hukukunun evrensel nitelikteki temel prensiplerinden biridir. Bu ilke, masumiyet karinesinin bir uzantısı olarak, sanığın cezalandırılabilmesi için suçun kuşkuya yer vermeyecek şekilde ispatlanması gerektiğini vurgular. Şüpheli veya aydınlatılamamış hususların sanığın aleyhine yorumlanamayacağını öngören bu ilke, ceza yargılamasının temel amacı olan gerçeğe ulaşma ilkesini doğrudan destekler.
Somut olaylarda, suçun sübutu noktasında ortaya çıkan şüpheler, sanık lehine yorumlanır. Bu nedenle, yüklenen suçun sanık tarafından işlendiğinin kesin ve inandırıcı kanıtlarla ortaya konulması zorunludur (CMK, 223/2-e).
Ceza Muhakemesinde Delil Kavramı
Ceza muhakemesi, geçmişte yaşandığı iddia edilen bir olayın gerçekten meydana gelip gelmediğini, eğer meydana geldiyse bunun fail tarafından gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğini ve olayın ceza hukuku açısından sonuçlarını belirlemek amacıyla yürütülür. Bu süreçte deliller, olayın mahkeme önünde canlandırılmasına ve somutlaştırılmasına hizmet eden en önemli araçlardır.
Delil Türleri
Doktrinde deliller çeşitli açılardan sınıflandırılabilir; temel bir sınıflandırmaya göre üç tür delil mevcuttur:
- Beyan Delilleri: Olayı doğrudan ispat etmeye yarayan, taraf veya tanık ifadelerini içerir.
- Şüpheli/sanık beyanı
- Tanık beyanı
- Katılan veya zarar gören beyanları
- Belge Delilleri: Yazılı veya kayda alınmış belgeler, ses veya şekil tespitleri gibi kanıtları kapsar.
- Yazılı belgeler
- Şekil tespit belgeleri
- Ses ve görüntü kayıtları
- Belirti Delilleri: Olayın dolaylı kanıtlarıdır.
- Doğal belirtiler: Kan, sperm gibi biyolojik izler
- Yapay belirtiler: Eşyaların üzerindeki işaretler, üniforma gibi fiziksel göstergeler
Delillerin Özellikleri
Ceza muhakemesinde maddi gerçek araştırıldığından, kural olarak her şey delil niteliği taşıyabilir. Ancak delillerin geçerli sayılabilmesi için:
- Gerçekçi ve akılcı olması
- Olayı temsil etmesi
- Müşterek (objektif) nitelik taşıması
- Hukuka aykırı olmaması
gerekmektedir.
Latince “in dubio pro reo” olarak ifade edilen ve masumiyet (suçsuzluk) karinesinin bir uzantısı olan “şüpheden sanık yararlanır ilkesi” ceza yargılaması hukukunun evrensel nitelikteki önemli ilkelerinden biri olup, sanığın bir suçtan cezalandırılmasının temel koşulunun, suçun kuşkuya yer vermeyen bir kesinlikle ispat edilmesine bağlı olduğu, şüpheli ve aydınlatılamamış olaylar ve iddiaların sanığın aleyhine yorumlanarak hüküm tesis edilemeyeceği, ceza mahkûmiyetinin bir ihtimale değil, kesin ve açık bir ispata dayanması gerektiği, bu ispatın, teorikte olsa hiçbir kuşku ve başka türlü bir oluşa olanak vermemesi gerektiği, yüksek de olsa bir ihtimale dayanılarak sanığı cezalandırmanın ceza yargılamasının en önemli amacı olan gerçeğe ulaşmadan hüküm vermek olacağı dikkate alınarak, somut olayda sübut noktasında oluşan şüphenin sanık lehine yorumlanması gerektiği kanaatine varılarak, sanığın müsnet suçtan cezalandırılmasına yeterli her türlü şüpheden uzak kesin ve inandırıcı kanıtlar elde edilemediği ve dolayısıyla yüklenen suçun sanık tarafından işlendiğinin sabit olmadığı anlaşıldığından CMK.nun 223/2-e maddesi gereğince sanığın beraatine karar vermek gerekmiş ve aşağıdaki şekilde hüküm kurulmuştur.
Ceza muhakemesi, geçmişte yaşandığı iddia edilen bir olayın gerçekten meydana gelip gelmediği, meydana gelmiş ise bunun fail tarafından gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği ve olayın ceza hukuku açısından sonuçlarının belirlenmesi amacıyla yapılmaktadır. Bu yapılırken uyuşmazlık konusu olan olayı temsil eden ve mahkeme önünde canlandırılmasına yarayan bazı araçlardan faydalanılır ki, bunlara ‘delil, kanıt, ispat vasıtası’ denmektedir. Doktrinde çeşitli açılardan değişik sınırlandırmalar yapılmakla birlikte, bir ayrıma göre delillerin üç çeşidi olup; bunlar, ‘beyan, belge ve belirti’dir. Beyan ve belge delilleri, somut olaya özgü, onu doğrudan ispat etmeye yarayan deliller olup; beyanlar kendi içinde ‘şüpheli / sanık beyanı, tanık beyanı, sanıktan başka tarafların beyanı’ örneğin katılan, malen sorumlu ve benzerlerinin beyanı olarak üçe; belgeler ise yine kendi içinde, ‘yazılı belgeler, şekil tespit eden belgeler ve ses tespit eden belgeler’ olarak üçe ayrılmaktadır. Delillerin üçüncü türünü oluşturan ‘belirtiler’ de yine kendi içinde ‘doğal belirtiler’ örneğin sperm, kan gibi ve ‘yapay belirtiler’ örneğin giyilen üniforma, eşyanın kime ait olduğunu gösteren harfler ve benzeri şekilde ikiye ayrılmaktadır.
Ceza muhakemesinde maddi gerçek araştırıldığından kural olarak her şey delil olup, belli hususların belli delillerle ispat edilmesi gibi bir zorunluluk bulunmamaktadır. Bununla birlikte, delilin bazı özelliklerinin bulunması ve bu bağlamda gerçekçi, akılcı, olayı temsil edici ve müşterek olması, ayrıca hukuka aykırı da olmaması gerekir.
Şüpheli ve Sanık Açısından Uygulamalar
Hak ve Yükümlülükler
- Suç isnadına karşı savunma hakkı: Sanık, kendisine yöneltilen suç isnatlarına karşı yazılı veya sözlü olarak savunma yapabilir.
- Delil sunma hakkı: Lehine olabilecek delilleri mahkemeye sunabilir.
- Avukat desteği alma hakkı: Ceza hukuku karmaşık ve teknik olduğu için mutlaka alanında uzman bir ceza avukatından yardım alınmalıdır.
Pratik Öneriler
- Suç isnadına ilişkin tüm belgeleri eksiksiz toplayın.
- Tanık veya mağdur beyanlarına karşı objektif kanıt sunmayı planlayın.
- Hukuka aykırı delillerin dosyada kullanılmasını engellemek için avukatınız aracılığıyla itiraz edin.
Suçtan Zarar Gören / Mağdur / Müşteki Açısından Uygulamalar
Hak ve Yükümlülükler
- Şikayet hakkı: Suçun soruşturulmasını talep edebilir.
- Delil sunma ve destek olma: Olayla ilgili belgeleri ve bilgileri mahkemeye sunabilir.
- Bilgilendirilme hakkı: Soruşturma ve dava süreci hakkında bilgi alabilir.
Pratik Öneriler
- Suçla ilgili tüm belgeleri, fotoğrafları ve tanık bilgilerini kaydedin.
- Delillerin eksiksiz ve hukuka uygun şekilde sunulmasına özen gösterin.
- Hak kaybı yaşamamak için bir ceza avukatı ile süreci yürütün.
Sıkça Sorulan Sorular
S: “Şüpheden sanık yararlanır” ilkesi tüm davalarda geçerli midir?
C: Evet, ilke ceza yargılamasının evrensel bir prensibidir. Her durumda, şüphe sanığın lehine yorumlanır.
S: Sanık delil sunmazsa ne olur?
C: Delil sunmamak, otomatik olarak suçlu sayılmaya yol açmaz. Mahkeme, mevcut delilleri değerlendirerek karar verir.
S: Mağdur delil sunamazsa dava düşer mi?
C: Hayır, savcılık delilleri toplamakla yükümlüdür. Mağdurun sunacağı deliller, sadece davanın kuvvetlenmesini sağlar.
Sonuç
Ceza muhakemesinde şüpheden sanık yararlanır ilkesi, adil yargılanmanın ve masumiyet karinesinin temel taşıdır. Sanığın cezalandırılması için suçun kuşkuya yer vermeyecek şekilde ispatlanması gerekir. Bu süreçte hem sanık hem de mağdurun hak ve yükümlülükleri bilinmeli, deliller hukuka uygun ve güvenilir şekilde toplanmalıdır. Özellikle teknik ve hukuki karmaşıklık nedeniyle alanında uzman ceza avukatından destek alınması, hem sanık hem de mağdur açısından sürecin sağlıklı yürütülmesini sağlar.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.