MALA KARŞI SUÇLARDA ETKİN PİŞMANLIK
Etkin pişmanlık
Madde 168 – (Değişik: 29/6/2005 – 5377/20 md.)
(1) Hırsızlık, mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık, hileli iflâs, taksirli iflâs (…) suçları tamamlandıktan sonra ve fakat bu nedenle hakkında kovuşturma başlamadan önce, failin, azmettirenin veya yardım edenin bizzat pişmanlık göstererek mağdurun uğradığı zararı aynen geri verme veya tazmin suretiyle tamamen gidermesi halinde, verilecek cezanın üçte ikisine kadarı indirilir.
(2) Etkin pişmanlığın kovuşturma başladıktan sonra ve fakat hüküm verilmezden önce gösterilmesi halinde, verilecek cezanın yarısına kadarı indirilir.
(3) Yağma suçundan dolayı etkin pişmanlık gösteren kişiye verilecek cezanın, birinci fıkraya giren hallerde yarısına, ikinci fıkraya giren hallerde üçte birine kadarı indirilir.
(4) Kısmen geri verme veya tazmin halinde etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için, ayrıca mağdurun rızası aranır.
(5) (Ek: 2/7/2012 – 6352/84 md.) Karşılıksız yararlanma suçunda, fail, azmettiren veya yardım edenin pişmanlık göstererek mağdurun, kamunun veya özel hukuk tüzel kişisinin uğradığı zararı, soruşturma tamamlanmadan önce tamamen tazmin etmesi halinde kamu davası açılmaz; zararın hüküm verilinceye kadar tamamen tazmin edilmesi halinde ise, verilecek ceza üçte birine kadar indirilir. Ancak kişi, bu fıkra hükmünden iki defadan fazla yararlanamaz.
GEREKÇE:
Suç tamamlandıktan sonra kişi pişmanlık gösterebilir. Bu durumda, işlenmiş ve tamamlanmış olan suç işlenmemiş hâle artık döndürülemez. Ancak, suç tamamlandıktan sonra, pişmanlık duyarak, gerçekleştirilen haksızlığın neticeleri mümkün olduğunca ortadan kaldırılabilir.
Bu düşüncelerle, etkin pişmanlık; hırsızlık, mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık ve karşılıksız yararlanma suçlarında cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsî sebep olarak kabul edilmiştir. Ancak, bunun için bazı koşulların gerçekleşmesi gerekir. Önce, failin veya suça iştirak eden kişinin bizzat kendisinin pişmanlık göstererek iade veya tazmini gerçekleştirmesi gerekir. Suçun işlenmesiyle kişilerin görmüş bulundukları zararın aynen iade veya mümkün olduğu kadar azaltılmak suretiyle tazmin edilmesi gerekir. Etkin pişmanlığın cezada indirim yapılması sebebi olarak kabul edilebilmesi için, zararın tamamen veya mümkün olduğu kadar aza indirilerek gerçekleştirilmesi gerekir. Kısmen geri verme veya tazminde, etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için, mağdurun aynen iadeye veya tazmine rıza göstermesi gerekir.
Etkin pişmanlığın kovuşturma başlamadan önce, yani işlenen suçtan dolayı kamu davası açılmadan önce gösterilmesi gerekir.
Etkin pişmanlık durumunda hâkim maddede belirlenen oranda cezada indirim yapabilir. Bu konuda, hâkime etkin pişmanlığın samimiyetine ve zararın tazmin edilen miktarına göre, takdir yetkisi tanınmıştır. Bu hükümle, işlenen suçun yağma olması hâlinde de, cezada belli oranda indirim yapılması yolu açılmıştır.
5377 s.k. ile yapılan değişikliğin GEREKÇESİ
Yapılan değişiklikle malvarlığı aleyhine işlenen suçlarla ilgili olarak etkin pişmanlık yeniden düzenlenmiştir. Bu değişikliğe göre, cezada indirim yapılmasını gerektiren etkin pişmanlık sadece soruşturma veresiyle sınırlı tutulmamıştır. Kovuşturma evresinde de hüküm verilinceye kadar etkin pişmanlık gösterilmesi halinde bu nedenle cezada indirim yapılabilecektir.
Ayrıca, madde metnine eklenen yeni fıkra hükmüne göre; hapis cezası ile adli para cezasının birlikte yer aldığı suçlarda etkin pişmanlık gösterilmesi halinde adli para cezasına hükmedilmeyecektir. Dolandırıcılık ve güveni kötüye kullanma gibi malvarlığına karşı işlenen çeşitli suç tanımlarında hapis cezası ile birlikte adli para cezası öngörülmüştür. Bu suçlardan dolayı etkin pişmanlık gösterilmesi halinde, sadece hapis cezasına hükmolunacak ve cezada bu madde hükümlerine göre indirim yapılacaktır.
6352 sayılı Yasa ile yapılan eklemenin GEREKÇESİ
Maddeyle, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 163 üncü maddesinde yer alan karşılıksız yararlanma suçunda yapılan değişikliğin sonucu olarak 168 inci maddede düzenlenen etkin pişmanlık hükümlerinde değişiklik yapılmaktadır. Bu kapsamda karşılıksız yararlanma suçuna ilişkin ayrı bir fıkra halinde etkin pişmanlık hükmü öngörülmesi nedeniyle maddenin birinci fıkrasında yer alan “ve karşılıksız yararlanma” ibaresi madde metninden çıkarılmaktadır. Karşılıksız yararlanma suçunu işleyen faillerin, mağdurun kamunun veya özel hukuk tüzel kişisinin uğradığı zararı gidermesi durumunda, haklarında ceza takibatı yapılmasında hukukî bir yarar bulunmamaktadır. Bu nedenle mağdurun zararını gideren failler bakımından kamu davasının açılmaması, açılmış olan kamu davasının düşmesi veya mahkûm olunan cezanın tüm sonuçlarıyla ortadan kaldırılması hüküm altına alınmaktadır.
Öte yandan, karşılıksız yararlanma suçundan mahkûm olan kişilerin, yeniden bu etkin pişmanlık hükmünden yararlanmamaları amacıyla karşılıksız yararlanma suçuna ilişkin hükümlerin adli sicilde bunlara mahsus bir sisteme beş yıl süreyle kaydedilmeleri öngörülmüştür. Ayrıca bu kayıtların ancak bir soruşturma veya kovuşturmayla bağlantılı olarak Cumhuriyet savcısı veya mahkeme tarafından istenmesi halinde verilebileceği düzenlenmiştir. Düzenlemeyle bu fıkra hükmünden yararlananların beş yıl içinde bir daha karşılıksız yaralanma suçunu işlediklerinde etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanmamaları amaçlanmıştır.
6352 sayılı Yasa ile yapılan eklemenin Adalet Komisyonu Raporu
Tasarının 63’üncü maddesinin öngörülen şeklinde 5237 sayılı Kanunun 168’inci maddesinin beşinci fıkrasında karşılıksız yararlanma suçuna özgü etkin pişmanlık düzenlenmiştir. Bu etkin pişmanlık hükmünün kötüye kullanılmasının önüne geçmek amacıyla Tasarı metninde öngörülen süre sınırlaması yerine, sayı sınırlamasının daha yerinde olacağı düşünülmüştür. Buna göre, kişi bu etkin pişmanlık hükmünden ancak iki defa yararlanabilecektir. Bu etkin pişmanlık hükmünün uygulanabilirliğini sağlamak için Adli Sicilde yer verilmesi gereken kayıtlara ilişkin bu fıkra kapsamında yer verilen hüküm, içeriği değiştirilerek Adli Sicil Kanununun 6’ncı maddesine ikinci fıkra olarak aktarılmıştır. Madde, çerçeve 82’nci madde olarak Komisyonumuzca kabul edilmiştir.
AÇIKLAMALAR
Türk Ceza Kanunu 168. Madde Kapsamında Etkin Pişmanlık: Hukuki Analiz ve Uygulamadaki Yansımaları
Özet
Türk Ceza Kanunu’nun 168. maddesi, belirli suçlarda failin pişmanlık göstererek mağdurun zararını tazmin etmesi halinde cezada indirim veya kamu davasının açılmaması imkânı sağlayan etkin pişmanlık kurumunu düzenlemektedir. Bu makalede, etkin pişmanlık kavramı, kapsamı, uygulama koşulları ve sınırlamaları ile birlikte hukuki altyapısı detaylı şekilde incelenmiştir. Ayrıca, Yargıtay uygulamaları ışığında etkin pişmanlık hükümlerinin pratik yansımaları ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler: TCK 168, etkin pişmanlık, cezada indirim, kamu davası, ceza hukuku, pişmanlık koşulları
Giriş
Ceza hukuku ilkeleri doğrultusunda, suçtan zarar gören mağdurun zararının giderilmesi sosyal ve hukuki açıdan önem arz etmektedir. Türk Ceza Kanunu’nun 168. maddesi, failin pişmanlık göstermesi halinde cezada indirim ve bazı durumlarda kamu davasının açılmaması düzenlemesiyle etkin pişmanlık kurumunu düzenlemektedir. Bu düzenleme, suçun toplumsal etkisini azaltmayı ve adaletin daha esnek işletilmesini amaçlar (Kara, 2020).
1. Etkin Pişmanlık Kavramı ve Kapsamı
1.1. Hukuki Tanım
Etkin pişmanlık, failin suçtan sonra pişmanlık duyarak, mağdurun uğradığı zararı aynen geri verme veya tazmin etmesi durumunda cezada indirim yapılmasını veya kamu davasının açılmamasını sağlayan hukuki kurumdur (Çelik, 2022).
1.2. Kapsamda Yer Alan Suçlar
TCK 168. madde; hırsızlık, mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık, hileli iflas, taksirli iflas ve karşılıksız yararlanma suçlarını kapsar. Yağma suçları için özel indirim oranları öngörülmüştür (Yılmaz, 2021).
2. Etkin Pişmanlığın Koşulları ve Etkileri
2.1. Suçun Tamamlanması ve Kovuşturmanın Başlamaması
Failin, suç tamamlandıktan sonra ancak henüz kovuşturma başlamadan önce pişmanlık göstererek mağdurun zararını tamamen tazmin etmesi halinde verilecek ceza üçte iki oranında indirilir (TCK m.168/1).
2.2. Kovuşturma Başladıktan Sonra Pişmanlık
Kovuşturma başladıktan fakat hüküm verilmeden önce pişmanlık gösterilmesi halinde cezada indirim oranı yarı oranındadır (TCK m.168/2).
2.3. Yağma Suçundaki Farklılıklar
Yağma suçlarında; kovuşturma başlamadan önce pişmanlık halinde ceza yarı oranında, kovuşturma başladıktan sonra ise üçte bir oranında indirilir (TCK m.168/3).
2.4. Kısmi Tazmin ve Mağdurun Rızası
Zararın kısmen geri verilmesi halinde etkin pişmanlık uygulanabilmesi için mağdurun rızası şarttır (TCK m.168/4).
2.5. Karşılıksız Yararlanma Suçundaki Düzenleme
Fail, azmettiren veya yardım eden, zararını soruşturma tamamlanmadan önce tamamen tazmin ederse kamu davası açılmaz; zarar hüküm öncesi tamamen tazmin edilirse ceza üçte bire kadar indirilir. Ancak bu haktan kişi iki defadan fazla yararlanamaz (TCK m.168/5) (Kara, 2020).
3. Hukuki ve Pratik Önemi
3.1. Mağdurun Haklarının Korunması
Etkin pişmanlık, mağdurun zararının mümkün olan en kısa sürede giderilmesini sağlar. Bu durum mağdurun maddi zararını minimize ederken, ceza adaletinin esnek işletilmesine olanak tanır (Çelik, 2022).
3.2. Failin Sosyal Entegrasyonu
Pişmanlık gösteren fail, ceza indirimi veya kamu davasının açılmamasıyla topluma yeniden kazandırılır. Bu, ceza infaz sistemindeki yükü hafifletir (Yılmaz, 2021).
3.3. Sınırlamalar ve İstismar Riskleri
TCK 168/5 hükmünde olduğu gibi, etkin pişmanlık hakkının kötüye kullanımının önüne geçmek amacıyla sınırlamalar getirilmiştir. Ayrıca, pişmanlığın samimiyetinin ve tazminatın tamlığının denetimi önemlidir (Kara, 2020).
4. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: Etkin pişmanlık hangi suçlarda uygulanabilir?
Cevap: Hırsızlık, mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık, hileli iflas, taksirli iflas ve karşılıksız yararlanma gibi suçlarda uygulanır. Yağma suçunda farklı indirim oranları vardır.
Soru 2: Kovuşturma başladıktan sonra etkin pişmanlık mümkün müdür?
Cevap: Evet, ancak cezada indirim oranı daha azdır; verilecek ceza yarıya kadar indirilebilir.
Soru 3: Kısmi tazmin durumunda ne olur?
Cevap: Kısmi tazmin durumunda mağdurun rızası gereklidir, aksi halde etkin pişmanlık hükümleri uygulanmaz.
Soru 4: Karşılıksız yararlanma suçunda etkin pişmanlık hakkı kaç kez kullanılabilir?
Cevap: İki defadan fazla kullanılamaz.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.