Dolandırıcılık Suçunun Serbest Meslek Sahipleri Tarafından Mesleklerinden Dolayı Güvenin Kötüye Kullanılması Suretiyle İşlenmesi (TCK 158/1-i)
Giriş
Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 158/1-i maddesi, dolandırıcılık suçunun serbest meslek sahibi kişiler tarafından, mesleklerinden dolayı kendilerine duyulan güvenin kötüye kullanılması suretiyle işlenmesini nitelikli hal olarak düzenlemektedir. Bu hüküm, suçun işleniş biçiminde mesleki güven unsurunun bulunması nedeniyle suçun daha ağır değerlendirilmesini sağlar. Bu makalede, 765 sayılı eski TCK düzenlemesi ile karşılaştırmalar yapılarak, serbest meslek sahibi kavramı, nitelikli dolandırıcılığın unsurları, Yargıtay uygulaması ve pratikte karşılaşılan örnekler ayrıntılı şekilde ele alınacaktır.
1. Serbest Meslek Sahibi Kavramı ve Hukuki Tanımı
Serbest meslek sahipleri, başkasına bağlı olmaksızın, kişisel mesai, ilmi bilgi ve ihtisas gerektiren işleri kendi nam ve hesabına icra eden kişilerdir (Gelir Vergisi Kanunu, 193 Sayılı Kanun, md. 65/2). Serbest meslek faaliyeti ticari mahiyette olmayan, mesleki etik kurallara bağlı olarak yürütülen faaliyetlerdir.
1.1 Serbest Meslek Erbabının Kapsamı
- Hekimler (diş hekimleri dahil)
- Avukatlar
- Mali müşavirler
- Mimarlar
- Mühendisler
- Diğer mesleki uzmanlar
Tacirler, esnaflar ve kamu personeli serbest meslek erbabı olarak kabul edilmez.
2. TCK 158/1-i Maddesinin Düzenlemesi ve Nitelikli Dolandırıcılık
2.1 Maddi Unsur ve Güvenin Kötüye Kullanılması
TCK 158/1-i’ye göre, suçun faili serbest meslek sahibi olmak zorundadır. Failin mesleğinden dolayı kendisine duyulan güveni kullanarak hileli davranışta bulunması, dolandırıcılık suçunu nitelikli hale getirir (Öz, 2021).
2.2 Özgü Suç Niteliği
Bu düzenleme özgü suçlardandır; yani sadece serbest meslek mensubu kişiler bu suçu işleyebilir (Kurt, 2022).
3. Yargıtay Kararları ve Uygulama
Yargıtay, serbest meslek sahibinin mesleğini ön plana çıkararak dolandırıcılık yapmasını nitelikli dolandırıcılık olarak kabul etmiştir. Örneğin, bir diş hekiminin hastaya platin diş yapacağını söyleyip daha düşük değerli diş yapması somut olaydır.
3.1 Fatura ve Serbest Meslek Makbuzu Düzeni
Yargıtay’ın istikrarlı kararlarında, vergi mevzuatına göre serbest meslek makbuzu düzenlemeyen ve ticari mahiyette hareket eden kişi ticari nitelikte dolandırıcılık yapmış sayılır ve basit dolandırıcılık hükümleri uygulanır (Vergi Usul Kanunu, 213 Sayılı Kanun).
4. Nitelikli Dolandırıcılık ile Basit Dolandırıcılığın Ayrımı
- Nitelikli Dolandırıcılık: Fail mesleğini ön plana çıkarır, mesleğine duyulan güveni kötüye kullanır.
- Basit Dolandırıcılık: Fail serbest meslek sahibi olsa bile mesleğini vurgulamadan dolandırıcılık yaparsa basit haldir.
5. Pratik Örnekler
- Diş hekiminin hastaya farklı değerli diş yapması
- Avukatın müvekkiline eksik bilgi vererek haksız menfaat sağlaması
- Mühendisin raporlarında gerçeğe aykırı beyanda bulunması
6. Sonuç ve Değerlendirme
Serbest meslek sahiplerinin meslekleri gereği kendilerine duyulan güveni kötüye kullanarak dolandırıcılık yapmaları TCK’da nitelikli hal olarak özel bir önem taşımaktadır. Bu suç tipi, meslek etiğine ve toplumsal güvene zarar verdiği için ağırlaştırılmıştır. Uygulamada failin serbest meslek mensubu olduğu ve mesleğine dayanarak güveni kötüye kullandığı somut şekilde ispat edilmelidir.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
S1: Serbest meslek sahibi olmayan biri bu suçu işleyebilir mi?
Hayır, suçun faili sadece serbest meslek erbabı olabilir. Tacir veya esnaf bu kapsamda değildir.
S2: Mesleğini kullanmadan dolandırıcılık yapan serbest meslek sahibi ne ile yargılanır?
Bu durumda basit dolandırıcılık hükümleri uygulanır, nitelikli hal söz konusu olmaz.
S3: Serbest meslek sahibi nasıl tanımlanır?
Gelir Vergisi Kanunu’na göre şahsi mesai ve ihtisas gerektiren işlerde kendi nam ve hesabına çalışan kişi serbest meslek sahibidir.
S4: Nitelikli dolandırıcılık için ne ispatlanmalıdır?
Failin mesleğini kullanarak güveni kötüye kullandığı ve hileli davranışla aldatma gerçekleştirdiği kanıtlanmalıdır.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.