Soykırım
Madde 76- (1) Bir planın icrası suretiyle, milli, etnik, ırki veya dini bir grubun tamamen veya kısmen yokedilmesi maksadıyla, bu grupların üyelerine karşı aşağıdaki fiillerden birinin işlenmesi, soykırım suçunu oluşturur:
a) Kasten öldürme.
b) Kişilerin bedensel veya ruhsal bütünlüklerine ağır zarar verme.
c) Grubun, tamamen veya kısmen yokedilmesi sonucunu doğuracak koşullarda yaşamaya zorlanması.
d) Grup içinde doğumlara engel olmaya yönelik tedbirlerin alınması.
e) Gruba ait çocukların bir başka gruba zorla nakledilmesi.
(2) Soykırım suçu failine ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verilir. Ancak, soykırım kapsamında işlenen kasten öldürme ve kasten yaralama suçları açısından, belirlenen mağdur sayısınca gerçek içtima hükümleri uygulanır.
(3) Bu suçlardan dolayı tüzel kişiler hakkında da güvenlik tedbirine hükmolunur.
(4) Bu suçlardan dolayı zamanaşımı işlemez.
GEREKÇE:
Birleşmiş Milletler Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 9 Aralık 1948 tarihli ve 260 A (III) sayılı Kararıyla onaylanarak imzaya açılmış ve Türkiye bu Sözleşmeye 23.3.1950, 5630 sayılı Kanun uyarınca çekince koymaksızın onaylamıştır.
Sözleşmenin 1 inci maddesinde “Sözleşen taraflar, soykırımın, ister barış ister savaş zamanında işlenmiş olsun, bir devletler hukuku suçu olduğunu tasdik ederler ve bu suçu önlemeyi ve cezalandırmayı taahhüt ederler” ifadesine yer verilmiş olup, 3 üncü maddesinde, cezalandırılması gereken fiiller belirtilmekte, 5 inci maddesinde ise taraf devletlerin, Sözleşmenin hükümlerinin yürürlüğe konmasını ve özellikle 3 üncü maddede belirlenen suçları işlemekten sanık kişiler için etkin cezaların verilmesini sağlamak üzere gerekli kanunları, anayasaları çerçevesinde, yürürlüğe koymaları gereğine işaret edilmektedir.
Tasarının bu maddesi, Sözleşmenin tanımladığı soykırım fiillerinin cezalandırılmasını öngörmektedir. Jenosit, Nazi Almanyası’nın sekiz milyon kişinin ölümüne neden olan II. Dünya Savaşı sonrasında Amerika Birleşik Devletleri, Rusya, İngiltere ve Fransa tarafından oluşturulan Nürnberg Mahkemesi Statüsü ve görev alanına giren “insanlığa karşı işlenen suçlar” temel alınarak oluşturulan ve “insan öldürme” den farklı bir suçtur. Millî, etnik, ırkî ve dinsel bir grubu veya herhangi bir grubu yok etmek maksadı, suçun manevî unsurunu oluşturmaktadır. Maddî unsur ise, grup azalarının öldürülmesi, grup azalarının bedensel ve aklî melekelerinin ciddî surette haleldar edilmesi, grubun tümü ile veya kısmen yok edilmesini sonuçlayacak nitelikte varlık koşullarına zorlanması, çocukların zorla başka yerlere gönderilmeleridir.
Suçun oluşması için gerekli maksadın yanında maddî unsurların da bir özellik taşıması gerekmektedir: Maddî unsurların, oluşması yönünden, hareketlerin “bir planın icrası” sonucu gerçekleştirilmeleri gerekmektedir. Tasarının bu maddesi, Fransız Ceza Kanununun da yaptığı gibi Birleşmiş Milletlerin 9.12.1948 tarihli Sözleşme metninden ayrılmaktadır: Sözleşme 2 nci maddesinde soykırımı “bir insan grubunun imha niyeti” ile belirlemekte ve böylece sübjektif bir ölçüt kullanmaktadır. Tasarı metninde ise meydana getirilmiş “bir planın icrası suretiyle” denilerek objektif bir ölçüt kullanılmış olmaktadır. Böylece suç girişiminin planlı ve sistematik karakteri vurgulanmış olmaktadır. Kaldı ki, bu koşul Nürnberg Mahkemesi Statüsünün 6 ncı maddesinde de yer almaktadır.
Soykırım suçunun millî, etnik, ırkî veya dinsel veya herhangi bir grubun tamamen veya kısmen ortadan kaldırılması amacıyla işlenen bir suç olduğu açıktır. Bu suçun mevzuatımıza dahil edilmesi, 1948 tarihli Jenosit Sözleşmesinden kaynaklanan yükümlülüklerimizin gereğidir. Sözleşme ile maddî ve manevî unsurları açıkça belli olan farklı bir suçu ihdas etme yükümlülüğü getirilmiştir.
Roma’da düzenlenen diplomatik bir konferans sonucu kabul edilen ve jenosit dahil insanlığa karşı işlenen suçların cezalandırılması amacıyla kurulması öngörülen Birleşmiş Milletler Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü düzenlemelerinde de konu irdelenmiş bulunmaktadır.
Bu suçlarla ilgili olarak Sözleşmeye taraf ülkelerin bazıları konuyu iç mevzuatlarına sokmuşlardır: Söz gelimi Fransa 1992 yılında kabul etmiş olduğu yeni Ceza Kanununda insanlığa karşı suçlar başlığı altında, soykırım suçunu düzenlemiş, konu Avusturya Ceza Kanununun 321 inci maddesinde, Alman Ceza Kanununun 220a maddesinde yer almıştır.
Maddenin üçüncü fıkrasında bu suçlardan dolayı özel hukuk tüzel kişileri hakkında da bunlara özgü güvenlik tedbirine hükmolunacağı; son fıkrada ise, bu tür suçlardan dolayı zamanaşımının işlemeyeceği kabul edilmiştir.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
765 sayılı Kanunda bu maddenin karşılığı bulunmamaktadır.
AÇIKLAMALAR
Soykırım Suçu (TCK m.76): Kavramsal, Tarihsel ve Hukuksal Bir İnceleme
1. Giriş
Soykırım suçu, hem uluslararası hukukun hem de ulusal ceza hukuklarının en ağır suçlarından biridir. İnsanlık vicdanında derin yaralar açan bu suç, yalnızca mağdurların değil, insanlığın tamamının ortak değerlerine yönelmiş ağır bir saldırı olarak değerlendirilir. Bu bağlamda, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 76. maddesi, soykırım suçunu ayrıntılı biçimde düzenleyerek, Türkiye’nin hem ulusal hem de uluslararası hukuka bağlılığını ortaya koyar.
2. Soykırım Suçunun Kavramsal Çerçevesi
2.1 Tanım ve Unsurlar
TCK m.76/1’e göre:
“Bir plan doğrultusunda, ulusal, etnik, ırksal veya dinî bir grubu kısmen veya tamamen yok etmek amacıyla bu gruba mensup olanlara karşı; öldürme, bedensel ya da zihinsel varlıklarına zarar verme, doğumlarını engelleme, zorla başka bir gruba nakletme, hayat şartlarını ortadan kaldırma” gibi fiillerin işlenmesi hâlinde soykırım suçu oluşur.
Bu tanım, 1948 tarihli BM Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi (Genocide Convention) ile örtüşmekte ve TCK m.76’da da söz konusu sözleşmeye paralel bir yapı benimsenmiştir.
2.2 Soykırım Suçunun Unsurları
| Unsurlar | Açıklama |
| Fail | Herkes olabilir; özel fail aranmaz. |
| Mağdur | Ulusal, etnik, ırksal veya dinî grup üyeleri |
| Amaç | Grubu kısmen veya tamamen yok etmek |
| Eylemler | Öldürme, bedensel/zihinsel zarar, doğumu engelleme, zorla nakletme, yaşam koşullarını yok etme |
| Planlılık | Organize ve sistematik bir saldırı niteliğinde olmalıdır. |
3. TCK m.76 ve Uluslararası Hukukla Uyumu
TCK m.76, BM Sözleşmesi’nin 2. maddesi ile büyük ölçüde örtüşmektedir. Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (UCM) Roma Statüsü’nün 6. maddesi de benzer bir tanım içermektedir. Bu çerçevede, Türkiye’nin ulusal düzenlemesi, lex posterior derogat legi priori ilkesi çerçevesinde uluslararası hukukla bütünlük göstermektedir.
Örnek Olay: ICTR’nin (Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi) Akayesu Kararı, soykırım suçunun “bir grubun yok edilmesi amacı” ile işlenmesi gerektiğini vurgulamış; bu karar uluslararası içtihat açısından dönüm noktası olmuştur.
4. Korunan Hukuki Yarar ve Suçun Hukuki Niteliği
4.1 Korunan Yarar
Soykırım suçu ile korunan temel hukuki yarar; yalnızca bireylerin yaşam hakkı değil, bir grubun kolektif varlık hakkıdır. Grup kimliğinin varlığını devam ettirme hakkı ve kültürel sürekliliği doğrudan koruma altına alınır.
4.2 Suçun Hukuki Niteliği
Soykırım suçu, hem insanlığa karşı suç hem de uluslararası ceza hukuku suçu niteliğindedir. TCK sistematiği içinde “insanlığa karşı suçlar” kategorisi altında yer almakla birlikte, ayrı bir madde olarak düzenlenmesi, suçun ağırlığı ve niteliğiyle ilişkilidir.
5. Suçun Manevi Unsuru: Kasıt ve Özel Amaç
Soykırım suçu, yalnızca doğrudan kastla işlenebilir. Ancak bu doğrudan kast, sıradan bir ceza hukuku kastından farklı olarak özel amaç unsurunu da içerir. Failin amacı, mağdurların mensubu olduğu grubu kısmen veya tamamen yok etmek olmalıdır.
“Öldürmek amacıyla değil, yok etmek amacıyla öldürmek” ayrımı bu suçun karakterini belirler.
6. Suçun Özel Görünüm Biçimleri
6.1 Teşebbüs
Soykırım suçuna teşebbüs mümkündür. Planlama yapılmış ve bazı eylemlere başlanmış ancak hedef gerçekleşmemişse, teşebbüs hükümleri (TCK m.35) uygulanır.
6.2 İştirak
Suça iştirakin tüm şekilleri mümkündür: azmettirme, yardım etme, birlikte işleme.
Örnek: Nazi rejimindeki doktorların tıbbi deneylerle soykırıma katkıda bulunmaları, iştirake örnek teşkil eder.
6.3 İçtima
Soykırım suçu, aynı anda birden fazla bireyin yaşam hakkı gibi haklarını ihlal ettiğinden, fikri içtima veya zincirleme suç hükümleri değil, doğrudan TCK m.76 kapsamında cezalandırılır.
7. Yargılama Usulü ve Zamanaşımı
TCK m.76/2’ye göre; soykırım suçunda:
- Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası öngörülmüştür.
- Zamanaşımı uygulanmaz.
- Uluslararası adli yardımlaşma ve Evrensel Yargı Yetkisi ilkeleri geçerlidir.
8. Karşılaştırmalı Hukukta Soykırım Suçu
| Ülke | Düzenleme | Açıklama |
| Almanya | Ceza Kanunu §6 (Völkerstrafgesetzbuch) | Uluslararası ceza hukuku suçları arasında yer alır. |
| Fransa | Code pénal, Article 211-1 | Soykırım suçu doğrudan tanımlanmıştır. |
| ABD | Genocide Convention Implementation Act (1988) | Federal hukukta soykırım suçuna özel ceza öngörülmüştür. |
9. Değerlendirme ve Sonuç
Soykırım suçu, bireylerin değil, tüm bir topluluğun varlığına yönelen organize saldırılarla meydana gelir. Bu nedenle klasik suç kavramlarından ayrılan özellikler taşır. TCK m.76, bu özellikleri dikkate alarak uluslararası standartlara uygun bir düzenleme sunar. Yargılamaya konu olan her bir eylemin, yalnızca fiil olarak değil, aynı zamanda bu fiillerin ardındaki niyet ve plan doğrultusunda değerlendirilmesi gerekir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.