Dolandırıcılık Suçunun Tacir, Şirket ve Kooperatif Yöneticileri Tarafından İşlenmesi (TCK m. 158/1-h)
Özet
Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 158/1-h maddesi, dolandırıcılık suçunun tacir, şirket yöneticisi veya kooperatif yöneticileri tarafından ticari faaliyet veya kooperatif faaliyetleri kapsamında işlenmesini nitelikli hal olarak düzenlemektedir. Bu çalışma, söz konusu suçun hukuki nitelikleri, fail unsuru, oluşumu, Türk Ticaret Kanunu ve Kooperatifler Kanunu ile bağlantılı yönleri, Yargıtay kararları ışığında detaylandırılmış ve uygulamadaki önemli hususlar tartışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Dolandırıcılık, tacir, şirket yöneticisi, kooperatif yöneticisi, ticari faaliyet, nitelikli dolandırıcılık, Türk Ceza Kanunu, Kooperatifler Kanunu, Yargıtay içtihadı.
Giriş
Dolandırıcılık suçu, genel itibarıyla hileli davranışlarla bir kişinin veya kurumun zararına olarak menfaat temin edilmesi olarak tanımlanır (TCK m. 157). Ancak, failin mesleki konumu ve suçun işlendiği ortam, suça ilişkin cezai sorumluluğun kapsamını etkileyebilmektedir. TCK’nın 158/1-h maddesi, tacir, şirket yöneticisi ve kooperatif yöneticilerinin işledikleri dolandırıcılık fiillerini nitelikli hal kapsamında değerlendirerek cezanın artırılmasını öngörmektedir. Bunun sebebi, ticari hayatta dürüstlük ve güvenirliliğin önemi ve toplum üzerindeki etkisidir.
1. Hukuki Dayanak: TCK m. 158/1-h Maddesi
“Tacir veya şirket yöneticisi olan ya da şirket adına hareket eden kişilerin ticari faaliyetleri sırasında veya kooperatif yöneticilerinin kooperatifin faaliyeti kapsamında dolandırıcılık suçunu işlemeleri halinde, bu suç nitelikli hal olarak kabul edilir.”
2. Fail Unsuru ve Suçun Özgüllüğü
Bu nitelikli hal yalnızca şu kişiler bakımından söz konusu olabilir:
- Tacir olanlar
- Şirket yöneticileri
- Şirket adına hareket eden yetkili kişiler
- Kooperatif yöneticileri
Bu kişiler dışında kalanlar, örneğin esnaf, kooperatif üyeleri veya denetçileri, bu nitelikli hal kapsamında suç işleyemez.
Tacir Kavramı: Türk Ticaret Kanunu (TTK) madde 14 ve devamı uyarınca ticari işletmeyi kısmen veya tamamen kendi adına işleten kişi tacir sayılır.
Şirket Türleri: TTK madde 136, tacir şirketlerin kolektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketleri olduğunu belirtir.
Kooperatif Yöneticileri: 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 55 ve devamı maddelerine göre belirlenir; yönetim kurulu en az üç üyeden oluşur ve üyeler kooperatif ortağı olmalıdır.
3. Suçun Ticari Faaliyetle İlişkisi
Failin sadece tacir veya yönetici olması yeterli değildir. Fiilin ticari faaliyetler sırasında işlenmiş olması gerekir. Ticari faaliyet dışındaki durumlarda (örneğin, yöneticinin kişisel çıkarı için yaptığı hile) bu nitelikli hal uygulanmaz.
Örnek:
- Şirket aracıyla başka şirketin aracını takas ederken kilometre sayacını geri sarmak → ticari faaliyet kapsamında, nitelikli hal uygulanır.
- Aynı kişi, kişisel aracını oto pazarında kilometre sayacıyla oynarsa → ticari faaliyet kapsamında değil, nitelikli hal uygulanmaz.
4. Kooperatif Faaliyetleri ve Nitelikli Dolandırıcılık
Kooperatifler, üyelerinin ekonomik ve mesleki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan tüzel kişiliklerdir. Kooperatif yöneticileri ancak kooperatifin tüzel kişilik kazanması ve yönetim kurulunda görevli olmaları durumunda nitelikli dolandırıcılık suçu bakımından fail olabilirler.
Örneğin, kooperatif yönetim kurulu üyelerinin üyelere daha kalın demir kullandıklarını söyleyip gerçekte daha ince kullanması bu nitelikli hal kapsamındadır. Ancak, mağdurun kooperatif olduğu durumlarda bu nitelikli halin uygulanması tartışmalıdır.
5. Yargıtay Uygulamaları ve İçtihatlar
Yargıtay kararları, nitelikli halin uygulanabilmesi için suçun ticari faaliyet veya kooperatif faaliyeti kapsamında işlenmesi gerektiği yönündedir. Failin tacir veya yönetici olması ve bu kapsamda hileli fiilin gerçekleştirilmesi şarttır.
6. Sonuç
Dolandırıcılık suçunun tacir, şirket veya kooperatif yöneticileri tarafından ticari veya kooperatif faaliyeti kapsamında işlenmesi, toplumun ekonomik hayatına duyulan güveni zedelediği için cezai yaptırımda artırım sebebi olarak değerlendirilmiştir. Suçun nitelikli hali olarak düzenlenen 158/1-h maddesi, fail ve fiil arasındaki bağın iyi tespit edilmesini ve ticari/kooperatif faaliyet sınırlarının net çizilmesini zorunlu kılmaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
S1: Tacir olmayan bir kişi şirket adına hareket ederse bu madde uygulanır mı?
Hayır, madde sadece tacir, şirket yöneticisi veya şirket adına hareket eden yetkili kişiler için geçerlidir.
S2: Kooperatif yöneticisi olmayan bir üye bu nitelikli hali işleyebilir mi?
Hayır, sadece kooperatif yöneticileri bu kapsamda suçun faili olabilir.
S3: Şirket yöneticisi kişisel çıkarı için dolandırıcılık yaparsa madde kapsamında ceza artar mı?
Hayır, suç ticari faaliyetle bağlantılı değilse, nitelikli hal uygulanmaz.
S4: Ticari faaliyetin varlığı nasıl tespit edilir?
Şirketin tüzel kişilik kazanıp kazanmadığı, faaliyette bulunup bulunmadığı, failin yetkili olup olmadığına dair belgeler ve hukuki tespitlerle belirlenir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.