Tanıklıktan Çekinme: CMK Hükümleri, Uygulama ve Hukuki Rehber
Giriş
Tanıklıktan çekinme, ceza muhakemesi sürecinde bazı kişiler için tanıklık yapma yükümlülüğünün sınırlanması veya tamamen ortadan kaldırılması anlamına gelir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 45-51. maddeleri, tanıklıktan çekinme konusunu düzenlemektedir. Bu düzenleme, hem şüpheli veya sanıklarla doğrudan yakınlığı olan kişiler hem de meslek veya sürekli uğraşıları dolayısıyla bilgiye erişen kişiler için geçerlidir. Tanıklıktan çekinme hakkı, adil yargılanma ve delil güvenliği ilkelerini korurken, kişilerin hak ve özgürlüklerinin de korunmasını sağlar.
1. Tanıklıktan Çekinme Hakkı ve Kapsamı (CMK m.45)
CMK m.45, yakınlık ve aile bağları nedeniyle tanıklıktan çekinme hakkını düzenler.
1.1. Tanıklıktan çekinebilecek kişiler
- Şüpheli veya sanığın nişanlısı
- Evlilik bağı devam etmese dahi şüpheli veya sanığın eşi
- Şüpheli veya sanığın üstsoy ve altsoyu
- Şüpheli veya sanığın üçüncü derece dahil kan hısımları ve ikinci derece dahil kayın hısımları
- Şüpheli veya sanıkla evlâtlık bağı bulunanlar
1.2. Yaş küçüklüğü ve akıl durumu
- 15 yaşından küçük olanlar veya akıl hastalığı/akıl zayıflığı nedeniyle tanıklıktan çekinmenin önemini kavrayamayanlar, kanunî temsilcilerinin rızası ile tanık olarak dinlenebilirler.
- Kanunî temsilci şüpheli veya sanık ise, bu kişilerin çekinmeleri konusunda karar veremez.
1.3. Uygulama
- Tanıklıktan çekinebilecek kişilere, önceden çekinebilecekleri bildirilir.
- Dinlenme sırasında da her zaman çekinme hakkını kullanabilirler.
2. Meslek ve Sürekli Uğraş Sebebiyle Tanıklıktan Çekinme (CMK m.46)
Bazı meslek grupları, görevleri nedeniyle edindikleri bilgilerden dolayı tanıklıktan çekinebilirler.
2.1. Çekinebilecek meslek grupları
- Avukatlar, stajyerleri ve yardımcıları
- Hekimler, diş hekimleri, eczacılar, ebeler ve diğer tıp meslekleri mensupları
- Mali müşavirler ve noterler
2.2. Sınırlamalar
- Bu kişiler, ilgilinin rızası olmadığı sürece tanıklıktan çekinme hakkını kullanabilir.
- Rıza varsa, tanıklıktan çekinemezler.
3. Devlet Sırrı Niteliğindeki Bilgiler (CMK m.47)
- Devlet sırrı niteliğindeki bilgiler, suç delili olarak mahkemeye gizli tutulamaz.
- Ancak açıklanması ulusal güvenliği veya dış ilişkileri tehlikeye atacak bilgiler, tanığın sadece mahkeme başkanı/hâkimi huzurunda dinlenmesini gerektirir.
- Bu madde, hapis cezası 5 yıl veya daha fazla olan suçlar için uygulanır.
4. Kendisi veya Yakınları Aleyhine Tanıklıktan Çekinme (CMK m.48)
- Tanık, kendisini veya m.45 kapsamında tanıklıktan çekinebilecek yakınlarını ceza kovuşturmasına uğratabilecek sorulara cevap vermekten çekinebilir.
- Bu husus, önceden tanığa bildirilir.
5. Tanıklıktan Çekinme Sebebinin Bildirilmesi ve Yemin (CMK m.49-51)
- Mahkeme veya Cumhuriyet savcısı, gerekli gördüğünde tanığın çekinme sebebini açıklamasını isteyebilir.
- 15 yaşından küçükler, ayırt etme gücü olmayanlar ve suçtan dolayı şüpheli olan kişiler, yeminsiz dinlenir.
- Tanıklıktan çekinebilecek kişiler, yemin etmekten çekinebilir; bu durum tanığa bildirilir.
6. Şüpheli/Sanık ve Mağdur Açısından Tanıklıktan Çekinme
6.1. Şüpheli veya sanıklar
- Yakınlarının tanıklıktan çekinebileceğini savunma stratejisine uygun şekilde talep edebilirler.
- Avukat vasıtasıyla mahkemeye çekinme talebinin bildirilmesini sağlayabilirler.
6.2. Suçtan zarar gören/mağdur/müştekiler
- Kendilerini veya yakınlarını riske atmadan tanıklık yapma veya çekinme haklarını kullanabilirler.
- Avukat desteği ile mahkeme ve savcılıkla yazılı ve sözlü iletişim kurmak önemlidir.
7. Tanıklıktan Çekinmede Avukat Desteğinin Önemi
- Tanıklıktan çekinme, hukuki bilgi ve strateji gerektiren bir süreçtir.
- Alanında uzman ceza avukatı, tanıklık sürecinde:
- Hangi durumlarda çekinme hakkının kullanılacağını,
- Çekinme sebebinin mahkemeye doğru ve eksiksiz bildirilmesini,
- Tanığın haklarının korunmasını sağlar.
Tanık, çekinme hakkını doğru kullanamazsa, hem şahsi hem de yakınlarının hukuki risk altında kalma ihtimali vardır.
8. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: Tanıklıktan çekinme hakkını kullanmak için önceden mahkemeye bildirim yapmak gerekir mi?
Cevap: Tanık, mahkeme tarafından çekinme hakkı konusunda bilgilendirilir ve dinlenme sırasında da çekinebilir. Önceden yazılı bildirim şart değildir.
Soru 2: 15 yaşından küçük çocuklar tanıklıktan çekinebilir mi?
Cevap: Küçük yaşta olanlar, kanuni temsilcilerinin rızası ile tanık olarak dinlenebilir. Yemin vermezler.
Soru 3: Avukat ve doktorlar hangi durumlarda tanıklıktan çekinebilir?
Cevap: Görevleri sırasında öğrendikleri gizli veya özel bilgileri açıklamak zorunda değillerdir; ilgilinin rızası yoksa çekinebilirler.
Soru 4: Devlet sırrı niteliğindeki bilgiler açıklanabilir mi?
Cevap: Evet, ancak sadece mahkeme başkanı veya hâkimin huzurunda ve zâbıt kâtibi olmadan dinlenir; kayıt sadece suçun açıklığa kavuşturulmasına yönelik yapılır.
Sonuç
CMK’da düzenlenen tanıklıktan çekinme hükümleri, yakınlık, meslek, devlet sırrı ve kişisel güvenlik temeline dayanmaktadır. Hem şüpheli/sanık hem de mağdur açısından hakların doğru kullanılması, hukuki süreçte büyük önem taşır. Bu nedenle, tanıklıktan çekinme durumlarında mutlaka alanında uzman ceza avukatından destek almak gerekmektedir.
Tanıklık süreci ve çekinme hakkı, hukukun üstünlüğü ve adil yargılanma ilkelerini desteklerken, kişilerin ve yakınlarının hukuki risklerini minimize eder.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.