Takdiri indirim nedenleri
Madde 62- (1) Fail yararına cezayı hafifletecek takdiri nedenlerin varlığı halinde, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine, müebbet hapis; müebbet hapis cezası yerine, yirmibeş yıl hapis cezası verilir. Diğer cezaların altıda birine kadarı indirilir.
(2) Takdiri indirim nedeni olarak, failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki pişmanlığını gösteren davranışları veya cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri (…)[21] göz önünde bulundurulabilir. (Ek cümle:12/5/2022-7406/1 md.) Ancak failin duruşmadaki mahkemeyi etkilemeye yönelik şeklî tutum ve davranışları, takdiri indirim nedeni olarak dikkate alınmaz. Takdiri indirim nedenleri kararda gerekçeleriyle gösterilir.
GEREKÇE:
Takdiri indirim nedenlerinin varlığı durumunda Tasarıda kabul edilen indirim oranlarında kısmen değişiklik yapılmıştır.
Ayrıca, takdiri indirim nedenlerinin neler olabileceği, sınırlı olmamak üzere ve örnekler şeklinde belirlenmiştir. Bunlar, maddenin ikinci fıkrasında failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları, cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri gibi hususlar olarak belirlenmişlerdir. Bu nedenler, Hükûmet Tasarısında temel cezanın belirlenmesinde dikkate alınabilecek hususlar arasında gösterilmişti. Ancak, yapılan değişiklikle, mükerrer değerlendirme yasağı dolayısıyla, bu nedenlerin temel cezanın belirlenmesinde dikkate alınmaması, sadece takdiri indirim nedenleri olarak göz önünde bulundurulması gereği kabul edilmiştir.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Madde 59 – (Değişik: 9/7/1953 – 6123/1 md.)
Kanuni tahfif sebeplerinden ayrı olarak mahkemece her ne zaman fail lehine cezayı hafifletecek takdiri sebepler kabul edilirse (Değişik İbare: 14/7/2004 – 5218/1 md.) ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezası yerine müebbet ağır hapis ve müebbet ağır hapis yerine 30 sene ağır hapis cezası hükmolunur.
Diğer cezalar altıda birden fazla olmamak üzere indirilir.
AÇIKLAMALAR
TCK m. 62 Kapsamında Takdiri İndirim Nedenleri: Hukuki Esaslar, Uygulama Ölçütleri ve Yargıtay Kararları Işığında Değerlendirme
I. Giriş
Ceza hukukunda temel amaç, işlenen fiilin ağırlığına ve failin şahsî özelliklerine uygun, adil bir ceza tayin etmektir. Bu kapsamda bireyselleştirme kurumlarının önemi büyüktür. Takdiri indirim nedenleri, cezanın failin şahsî özelliklerine göre hafifletilmesini sağlayan ve hâkime önemli bir takdir alanı tanıyan kurumlardan biridir. Bu yazıda, Türk Ceza Kanunu’nun 62. maddesi bağlamında takdiri indirim nedenleri ayrıntılı biçimde ele alınacak; uygulama kriterleri, sınırları ve Yargıtay kararlarıyla desteklenen içtihatlar üzerinden yorumlanacaktır.
II. Takdiri İndirim Nedenlerinin Hukuki Dayanağı
1. Tanımı ve Amacı
Takdiri indirim nedenleri, kanunda açıkça belirtilmeyip hâkimin takdirine bırakılan, failin kişiliğine, sosyal çevresine ve suç sonrası davranışlarına göre cezanın belli ölçüde indirilmesine imkân tanıyan nedenlerdir. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 62. maddesi, bu kurumu sistematik biçimde düzenlemiştir. Maddede örnekleme yoluyla bazı indirim nedenleri sayılmış; ancak bu nedenlerin tahdidi değil, tadadi olduğu vurgulanmıştır.
2. Ceza Adaletinde Bireyselleştirme Unsuru Olarak Önemi
Takdiri indirim nedenlerinin temel işlevi, cezanın failin kişiliğiyle uyumlu hale getirilmesidir. Bu düzenleme, soyut bir norm olan cezalandırmayı somut olay bağlamında adalete yaklaştırmakta; failin bireysel durumunu gözeten bir değerlendirme yapılmasını sağlamaktadır.
III. 5237 Sayılı TCK m. 62 Uyarınca Takdiri İndirim Nedenleri
1. Failin Geçmişi
Failin sabıkasız olması, uzun süre toplum içinde suç işlememesi, mesleki veya ailevi sorumluluklarını yerine getirmesi gibi özellikler indirim sebebi olabilir. Örneğin, uzun yıllar devlet memurluğu yapmış, çevresinde saygın bir kişilik sergileyen fail lehine indirim yapılabilir.
Not: Suç geçmişi olması otomatik olarak indirimi engellemez; ancak geçmişin olumsuz olması, indirim uygulanmaması için gerekçe olabilir.
2. Sosyal İlişkileri
Sanığın toplumla olan ilişkileri, ailesiyle uyumu, meslek hayatındaki durumu, ekonomik ve sağlık koşulları dikkate alınarak cezanın bireyselleştirilmesine katkı sağlar. Engelli bireyler, düşük gelirli kişiler veya sosyal sorumluluk üstlenmiş sanıklar bu bağlamda değerlendirilebilir.
3. Fiilden Sonraki Davranışlar
Suç sonrası zararın giderilmesi, mağdurla barışma, suçtan dolayı pişmanlık duyulması gibi fiilden sonra gelişen olumlu davranışlar da takdiri indirime esas teşkil eder. Ancak bu davranışlar, örneğin etkin pişmanlık kapsamında zaten değerlendirildiyse, ayrıca TCK m. 62 kapsamında indirim nedeni yapılamaz.
4. Yargılama Sürecindeki Davranışlar
Failin yargılama sürecindeki saygılı ve pişmanlık içeren tutumu, suçu inkâr etmeyip kabul etmesi, delil sunması gibi hususlar, hâkimin takdirinde indirim sebebi olabilir. Yargıtay, özellikle hiçbir delil olmadan failin kendi ikrarı ile suçun ortaya çıkmasını sağlamasını indirimi zorunlu kılan bir neden olarak kabul etmektedir.
5. Cezanın Failin Geleceği Üzerindeki Etkisi
Cezanın sanığın gelecekteki yaşamını nasıl etkileyeceği de dikkate alınabilir. Örneğin, cezanın uygulanması hâlinde işini kaybedecek, ailevi sorumluluklarını yerine getiremeyecek ya da sosyal statüsü ciddi şekilde sarsılacak bir sanık açısından hâkim takdiri indirim uygulayabilir.
6. Diğer Takdiri Nedenler
TCK m. 62, yukarıda sayılanlara ek olarak hâkimin değerlendirmesine açık nedenleri de kapsar. Örnekler:
- Suçun duygusal yoğunlukla işlenmesi (kıskançlık, korku, acıma),
- Failin gençliği, cehaleti, tecrübesizliği,
- Failin önemli bir hastalığı,
- Mağdurun da kusurlu davranışta bulunması,
- Mağdurun şikâyetçi olmaması.
Ancak kanuni indirim nedenleri (örneğin haksız tahrik, etkin pişmanlık) takdiri indirim nedeni olarak tekrar kullanılamaz.
IV. Takdiri İndirim Oranı ve Uygulama Esasları
1. Yasal Düzenleme ve Oran
Başlangıçta 5237 sayılı TCK’nın 62. maddesinde “cezanın beşte birine kadarı indirilebilir” hükmü bulunmaktayken, 5328 sayılı Kanun ile bu oran “altıda birine kadar” şeklinde değiştirilmiştir. Dolayısıyla hâkim en fazla 1/6 oranında indirim yapabilir; ancak 1/7, 1/10 gibi daha düşük oranlarda indirim mümkündür.
2. Uygulama Ölçütleri
- Takdiri indirim oranı gerekçelendirilmek koşuluyla hâkim tarafından serbestçe belirlenebilir.
- Sanık hakkında hem hapis hem adli para cezası verilmişse, her ikisinden de indirim yapılır.
- İştirak halinde işlenen suçlarda sanıklar bakımından farklı uygulamalar mümkündür.
- Güvenlik tedbirleri hakkında takdiri indirim uygulanmaz.
V. Yargıtay Uygulaması Işığında Takdiri İndirim
1. Gerekçelendirme Yükümlülüğü
Hâkim, TCK m. 62’yi uygulayıp uygulamadığını açık ve gerekçeli şekilde belirtmek zorundadır. “Sanığın mahkememize saygılı tutumu lehine takdiren indirim yapılmıştır” ifadesi Yargıtay tarafından yeterli sayılmaktadır. Ancak soyut ifadelerle gerekçesiz ret, bozma sebebidir.
2. Uygulama Esaslarına Dair Önemli İçtihatlar
| Yargıtay İlkesi | Açıklama |
| Talep şartı yoktur | Hâkim, re’sen uygulayabilir. |
| Susma hakkı gerekçe olamaz | Failin susması, indirimi reddetmek için gerekçe sayılamaz. |
| İkrar indirimi zorunlu kılar | Failin kendi ikrarı ile suçun ortaya çıkması hâlinde TCK m. 62 uygulanmalıdır. |
| Güvenlik tedbirlerine uygulanmaz | TCK m. 62 sadece cezaya uygulanabilir. |
| Lehe yasa talebi indirimi de kapsar | 5252 sayılı yasa kapsamında yapılan lehe yasa değerlendirmeleri, TCK m. 62’yi de içerir. |
VI. 5237 Sayılı TCK m. 62 ve 765 Sayılı TCK m. 59’un Karşılaştırılması
| Kriter | 765 Sayılı TCK (Mülga) m. 59 | 5237 Sayılı TCK m. 62 |
| Takdiri İndirim Sebepleri | Belirtilmemiştir | Örnekleme yoluyla bazı sebepler sıralanmıştır |
| Listeleme Yöntemi | Hiçbir gerekçe belirtilmemiştir | Tadadi (örnekleyici) sayım yapılmıştır |
| Oran | Altıda birine kadar | Altıda birine kadar (1/6) |
| Uygulama Alanı | Tüm suçlar | Tüm suçlar (istisnasız) |
| Hâkimin Takdir Yetkisi | Geniş fakat gerekçesiz | Geniş, ancak gerekçe gösterme zorunlu |
| Yargıtay Denetimi | Sınırlı | Gerekçe denetimi zorunlu ve sıkıdır |
VII. KARŞILAŞTIRMALI HUKUK ANALİZİ: Almanya Ceza Kanunu (StGB) ile Türk Ceza Kanunu Karşılaştırması
| Kriter | Türk Ceza Kanunu (TCK) m. 62 | Alman Ceza Kanunu (StGB) §46 ve §49 |
| Takdiri İndirim Kurumu | TCK m. 62 ile açık şekilde düzenlenmiş | §46: Ceza belirlenirken failin kişiliği, geçmişi, fiil sonrası davranışı dikkate alınır; §49 ise indirimi düzenler |
| Yöntem | Örnekleme sistemi | Serbest değerlendirme ve ölçülülük ilkesi |
| İndirim Oranı | En fazla 1/6 | Belirli oran yok; hâkim makul indirim yapar |
| Yargısal Gerekçe Zorunluluğu | Vardır | Vardır; özellikle itiraz aşamalarında gerekçe aranır |
| Failin Davranışı | Suç sonrası olumlu tutum lehine yorumlanır | Aynı şekilde failin suç sonrası pişmanlığı etkili olur |
| Yargılama Sırasında İkrar | İndirim için güçlü gerekçedir | İkrara büyük önem verilir; ceza ciddi oranda düşürülebilir |
Değerlendirme: Alman sisteminde hâkimin indirim oranı konusunda daha geniş takdir yetkisi vardır. Türk sisteminde oran (1/6) sınırlaması bulunmakla birlikte gerekçelendirme yükümlülüğü Alman sistemine göre daha detaylıdır.
VIII. SONUÇ VE ÖNERİLER
TCK m. 62 kapsamında takdiri indirim nedenleri, ceza adaletinin sağlanmasında kritik bir rol üstlenmektedir. Hâkimin gerekçeli ve objektif değerlendirme yapması, hem failin adil yargılanma hakkını hem de toplum vicdanının tatminini sağlar. Bu sebeple, uygulamanın keyfiyetten uzak, içtihatlara dayalı ve gerekçeli biçimde yapılması şarttır. Hâkimin takdir hakkı sınırsız değil; adalet, hakkaniyet ve yasa ile çevrilmiş bir alandır.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.