Etkin pişmanlık
Madde 93- (1) Organ veya dokularını satan kişi, resmi makamlar tarafından haber alınmadan önce durumu merciine haber vererek suçluların yakalanmalarını kolaylaştırırsa, hakkında cezaya hükmolunmaz.
(2) Bu suç haber alındıktan sonra, organ veya dokularını satan kişi, gönüllü olarak, suçun meydana çıkmasına ve diğer suçluların yakalanmasına hizmet ve yardım ederse; hakkında verilecek cezanın, yardımın niteliğine göre, dörtte birden yarısına kadarı indirilir.
GEREKÇE:
Madde metninde organ veya dokularını satan kişi açısından etkin pişmanlık hükmüne yer verilmiştir.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Bu maddenin karşılığı bulunmamaktadır.
AÇIKLAMALAR
TCK Madde 93 Kapsamında Organ ve Doku Ticareti Suçunda Etkin Pişmanlık: Hukuki Bir Değerlendirme
Özet
Organ ve doku ticareti, insan onurunu ve biyolojik bütünlüğünü tehdit eden ağır bir suç tipidir. Türk Ceza Kanunu’nun 91. maddesinde suç olarak tanımlanan bu eyleme ilişkin olarak, verici konumundaki kişiye özgü bir etkin pişmanlık hükmü, TCK m.93 ile düzenlenmiştir. Bu çalışmada, söz konusu hükmün şartları, kapsamı, ceza politikası açısından işlevi ve uygulama sorunları ayrıntılı şekilde incelenmekte; suçun faili açısından cezadan tamamen kurtulma veya cezada indirim imkânı tanıyan bu düzenlemenin normatif yapısı açıklanmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Organ ticareti, etkin pişmanlık, Türk Ceza Kanunu m.93, ceza indirimi, suçun aydınlatılması, verici, organ mafyası.
1. Giriş
Organ ve doku ticareti, hem bireysel hem de toplumsal düzeyde ciddi sonuçlar doğuran organize suç tipleri arasında yer almaktadır. Bu suça ilişkin yasal düzenlemeler, sadece alıcı ve aracılar değil, aynı zamanda verici konumundaki kişileri de kapsamaktadır. Ancak kanun koyucu, suçun ortaya çıkarılması ve suç örgütlerinin çözülmesini kolaylaştırmak amacıyla, organ ve dokusunu satan kişiler için etkin pişmanlık hükümleri öngörmüştür. TCK m.93, bu amaca yönelik özel bir düzenlemedir.
2. Etkin Pişmanlık Kavramı ve Ceza Hukukundaki Yeri
Etkin pişmanlık, suç işlendikten sonra failin kendi iradesiyle pişmanlık göstererek suçun etkilerini azaltması, suçun aydınlatılmasına katkı sağlaması veya diğer faillerin yakalanmasına yardımcı olması durumunda ceza hukukunun öngördüğü bir tür lehe sonuç doğuran müessesedir. Ceza politikası açısından bakıldığında etkin pişmanlık, hem cezanın önleyici işlevi hem de suçla mücadele mekanizmalarının güçlendirilmesi bakımından işlevsel bir araçtır (Özkepir, 2013: 345).
3. TCK m.93’ün Yapısal İncelemesi
3.1. TCK m.93/1 – Ceza Verilmemesi
Kanun koyucu, organ veya dokusunu satan kişinin resmi makamlar tarafından suç öğrenilmeden önce durumu ilgili makama haber vermesi ve suçluların yakalanmasına yardımcı olması halinde, hakkında cezaya hükmolunmayacağını belirtmiştir. Bu durumda mahkeme, CMK m.223/4 gereği “ceza verilmesine yer olmadığına” karar verecektir.
“Organ veya dokularını satan kişi, resmî makamlar tarafından haber alınmadan önce durumu merciine haber vererek suçluların yakalanmalarını kolaylaştırırsa, hakkında cezaya hükmolunmaz.” (TCK m.93/1)
Bu düzenleme, özellikle suçun organizatörleri ve alıcılarıyla mücadelede vericilerin bilgi paylaşımını teşvik etmeye yöneliktir.
3.2. TCK m.93/2 – Ceza İndirimi
Suçun resmi makamlarca öğrenilmesinden sonra, vericinin gönüllü olarak suçun aydınlatılmasına ve diğer suçluların yakalanmasına yardım etmesi, cezayı tümüyle ortadan kaldırmaz; ancak yardımın niteliğine göre cezanın dörtte birden yarısına kadar indirilmesine imkân tanır.
“Bu suç haber alındıktan sonra, organ veya dokularını satan kişi, gönüllü olarak, suçun meydana çıkmasına ve diğer suçluların yakalanmasına hizmet ve yardım ederse; hakkında verilecek cezanın, yardımın niteliğine göre, dörtte birden yarısına kadarı indirilir.” (TCK m.93/2)
Yardımın derecesi, gönüllülük unsuru, delil değeri ve yakalamanın sağlanmasındaki katkı dikkate alınarak hâkim tarafından değerlendirilir.
4. Ceza Politikası Açısından Değerlendirme
Etkin pişmanlık hükmü, ceza adalet sisteminde hem teşvik hem de koruyucu işlev üstlenir. TCK m.93’ün özellikle örgütlü suç yapılarının çökertilmesi, organ mafyası olarak adlandırılan ağların ortaya çıkarılması ve soruşturma makamlarının delil toplamasının kolaylaştırılması bakımından önemli bir araç olduğu söylenebilir. Bu yönüyle düzenleme, yalnızca bireysel failin pişmanlığına değil, toplumsal korunma hedeflerine de hizmet etmektedir (Centel/Zafer/Çakmut, 2022: 334).
5. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
- Gönüllülük Kriteri: Yardımın ne ölçüde gönüllü olduğu, failin baskı altında olup olmadığı gibi hususlar takdir yetkisine bağlı olarak yorum farklılıklarına yol açabilir.
- Yardımın Niteliği: Yardımın suçun aydınlatılmasına ne ölçüde katkı sağladığı hususu subjektif değerlendirilebilir.
- Resmi Makamların Haberdar Olması: Olayın resmi olarak ne zaman öğrenildiğinin belirlenmesi çoğu zaman tartışmalıdır.
6. Karşılaştırmalı Hukukta Durum
Bazı hukuk sistemlerinde, özellikle Almanya ve İsviçre gibi ülkelerde, tıbbi etik kuralları ve özel tıp cezası normları çerçevesinde organ ve doku ticareti suçları düzenlenmiş olup, aktif işbirliği halinde cezada indirim veya takipsizlik kararları verilebilmektedir. Ancak Türk hukukunda olduğu gibi, sadece vericiyi hedef alan özel bir etkin pişmanlık hükmü bulunmamaktadır. Bu yönüyle TCK m.93, suçun mağduru da olabilen verici konumundaki failin lehine özgün bir yapıdır.
7. Sonuç ve Değerlendirme
TCK m.93 ile getirilen etkin pişmanlık hükümleri, suçun çözümünü kolaylaştırmak, organize yapıları deşifre etmek ve verici durumundaki kişileri iş birliğine teşvik etmek gibi çok yönlü amaçlara hizmet etmektedir. Ceza hukukunun modern yönelimiyle uyumlu olan bu düzenleme, orantılılık ve ölçülülük ilkesi kapsamında değerlendirilmeli; uygulamada ise somut olaya göre dikkatle uygulanmalıdır.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.