Tehlikeli maddelerin izinsiz olarak bulundurulması veya el değiştirmesi
Madde 174- (1) Yetkili makamlardan gerekli izni almaksızın, patlayıcı, yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı, boğucu, zehirleyici, sürekli hastalığa yol açıcı nükleer, radyoaktif, kimyasal, biyolojik maddeyi imal, ithal veya ihraç eden, ülke içinde bir yerden diğer bir yere nakleden, muhafaza eden, satan, satın alan veya işleyen kişi, dört yıldan sekiz yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. Yetkili makamların izni olmaksızın, bu fıkra kapsamına giren maddeleri imal etmek, işlemek veya kullanmak amacıyla, gerekli olan malzeme ve teçhizatı ithal eden, ihraç eden, satışa arz eden, başkalarına veren, nakleden, depolayan, satın alan, kabul eden veya bulunduran kişi de aynı ceza ile cezalandırılır.
(2) Bu fiillerin suç işlemek için teşkil edilmiş bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, verilecek ceza bir kat artırılır.
(3) Önemsiz tür ve miktarda patlayıcı maddeyi satın alan, kabul eden veya bulunduran kişi hakkında, kullanılış amacı gözetilerek, bir yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
GEREKÇE:
Maddenin birinci fıkrası hükmüyle, yetkili makamlardan gerekli izin alınmaksızın, patlayıcı, yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı, boğucu, zehirleyici, sürekli hastalığa yol açıcı nükleer, radyoaktif, kimyasal, biyolojik maddeyi ülkeye sokmak, ülke içinde bir yerden diğer bir yere nakletmek, muhafaza etmek, satmak, satın almak veya üretmek, suç hâline getirilmiştir. Bu bakımdan söz konusu suç, seçimlik hareketli bir suç niteliği taşımaktadır.
Bu madde, toplumu genel tehlikelere karşı korumanın yanı sıra; Uluslararası Nükleer Silâhların Yayılmasının Önlenmesi Andlaşması ve Nükleer Maddelerin Fiziksel Korunması Hakkındaki Sözleşme ile Türkiye’nin üstlenmiş bulunduğu yükümlülüklerin yerine getirilmesi amacını taşımaktadır.
Maddenin ikinci fıkrasına göre; birinci fıkrada yer alan fiillerin suç işlemek için teşkil edilmiş bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi, cezanın artırılması sebebini oluşturmaktadır.
Üçüncü fıkrada, ise, özellikle köy veya kırsal alanda yaşayan insanların çeşitli meşru ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, önemsiz tür ve miktarda patlayıcı madde satın alması, kabul etmesi veya bulundurması hâlleri göz önünde bulundurularak, hükmedilecek cezada önemli ölçüde indirim yapabilmek hususunda mahkemeye takdir yetkisi tanınmıştır.
Maddenin 765 sayılı TÜRK CEZA KANUNU’ndaki karşılığı
Madde 264 – (Değişik: 7/6/1979 – 2245/7 md.)
Her kim ait olduğu merciden ruhsat almaksızın dinamit veya bomba veya buna benzer yıkıcı veya öldürücü alet veya barut ve benzeri ateşli ecza yapar veya bunları yabancı bir ülkeden Türkiye’ye sokar veya sokmaya aracı olur veya ülke içinde bir yerden diğer bir yere götürür veya yollar veya götürmeye bilerek aracılık ederse, beş yıldan sekiz yıla kadar hapsolunur ve kendisinden onbeşbin liradan altmışbin liraya kadar ağır para cezası alınır.
Birinci fıkradaki eylemleri işlemek amacı ile teşekkül vücuda getirenlerle yönetenler veya teşekküle mensup olanlar tarafından sözü geçen fıkrada yazılı suçlar işlenirse failler hakkında on yıldan onbeş yıla kadar ağır hapis ve ellibin liradan yüzbin liraya kadar ağır para cezası hükmolunur.
İkinci fıkradaki hal dışında, iki veya daha çok kimselerin toplu olarak birinci fıkrada yazılı suçları işlemeleri halinde sekiz yıldan oniki yıla kadar ağır hapis ve yirmibeşbin liradan yetmişbeşbin liraya kadar ağır para cezası hükmolunur.
Birinci fıkrada yazılı eylemleri işlemek amacıyla iki veya daha çok kimselerin önceden anlaşıp birleşmeleri teşekkül sayılır.
Ruhsatsız bu gibi şeyleri taşıyanlar veya bulunduranlar veya satanlar veya satmaya çalışanlar veya alanlar üç yıldan beş yıla kadar ağır hapis, onbin liradan yirmibin liraya kadar ağır para cezasıyla cezalandırılır. Bu şeylerin cins ve miktar itibariyle vahamet göstermesi halinde beş yıldan sekiz yıla kadar ağır hapis ve yirmibeşbin liradan aşağı olmamak üzere ağır para cezası hükmolunur. Mahkemece bunların cins ve miktarının önemsiz sayılması ve failin meslek, kişilik ve ahlaki eylemleri yönünden tehlikesiz sayılması halinde hükmolunacak ceza bir aydan bir yıla kadar hapis ve bin liradan üçbin liraya kadar ağır para cezasıdır.
Birinci fıkrada yazılı şeyleri, meskün yerde veya çevresinde yada halkın gelip geçtiği bir yerde ateşleyenler veya patlatanlar yahut bırakanlar, eylemleri daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde beş yıldan aşağı olmamak üzere hapis cezası ve onbin liradan az olmamak üzere ağır para cezasıyla cezalandırılırlar. Suçun halkın toplu olarak bulunduğu yerlerde veya kamu hizmetlerinin görülmesine ayrılmış binalarda işlenmesi halinde, suç daha ağır bir cezayı gerektirse bile ayrıca bu eylemden dolayı aynı cezaya hükmolunur.
Her kim korku, kaygı veya panik yaratabilecek biçimde her ne amaç ve nedenle olursa olsun, meskün bir yerde veya çevresinde veya özel veya resmi veya genel yapılara ya da her türlü taşıt araçlarına ya da halkın toplu olarak bulundukları diğer yerlere silahla ateş ederse, eylem başka bir suçu oluştursa bile ayrıca iki yıldan aşağı olmamak üzere hapis ve beşbin liradan az olmamak üzere ağır para cezasıyla cezalandırılır.
Yukarıdaki iki fıkrada yazılı eylemler, iki veya daha çok kişi tarafından birlikte veya taşıt aracı veya suçun icrasını kolaylaştırıcı başkaca araçlar kullanarak işlenirse cezalar üçte birden yarıya kadar artırılarak hükmolunur.
AÇIKLAMALAR
Tehlikeli Maddelerle İlgili Faaliyetlerin İzinsiz Yürütülmesi Suçu (TCK m.174): Hukuki Analiz ve Uygulama
Özet
Bu makalede, Türk Ceza Kanunu’nun 174. maddesinde düzenlenen, izinsiz olarak tehlikeli maddelerle ilgili faaliyetlerin yürütülmesi suçu kapsamlı şekilde incelenmektedir. Suçun hukuki niteliği, korunmaya değer menfaatler, maddi ve manevi unsurları, örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenmesi, suçun değişik görünüş biçimleri ve ceza uygulaması akademik bir perspektifle ele alınmaktadır. Güncel Yargıtay kararları ve ilgili mevzuat ışığında, suçun soyut tehlike suçu olması, seçimlik ve bağlı hareketli suç yapısı ile özel düzenlemeleri ayrıntılı biçimde açıklanmaktadır.
I. Hukuki Nitelik
Türk Ceza Kanunu (TCK) 174. maddesi ile topluma zarar verme tehlikesi yaratan patlayıcı, kimyasal, biyolojik, radyoaktif ve nükleer maddelerle ilgili faaliyetlerin izinsiz olarak yürütülmesi yasaklanmıştır (TCK, 2004, m.174). Bu suç, soyut tehlike suçu olarak düzenlenmiş olup, eylemin gerçekleşmesi toplum için tehlike yaratması yeterlidir; zarar gerçekleşmesi aranmamaktadır (Kunter, 2018).
Maddenin kapsamındaki eylemler imal, ithal, ihraç, nakil, alım, satım, muhafaza ve işleme gibi hareketlerden oluşmakta ve seçimlik hareketli, aynı zamanda bağlı hareketli suç yapısına sahiptir (Akyüz, 2020). Suçun oluşması için maddedeki sayılan hareketlerden herhangi birinin işlenmesi yeterlidir; diğer hareketlerle işlenemez.
II. Korunan Değer
Kanun koyucu, topluma zarar verme potansiyeli yüksek tehlikeli maddelerin kontrolünü sağlamak, toplumun hayat, sağlık, malvarlığı ve çevre güvenliğini korumak amacıyla bu düzenlemeyi yapmıştır. Ayrıca, uluslararası düzeyde Türkiye’nin taraf olduğu Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Andlaşması ve Nükleer Maddelerin Fiziksel Korunması Hakkındaki Sözleşme gibi anlaşmalarla da desteklenmektedir (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı, 2023).
Anayasa’nın 56. maddesinde güvence altına alınan sağlıklı ve dengeli çevrede yaşama hakkı da bu düzenlemenin temel koruma alanıdır (Anayasa, 1982, m.56).
III. Suçun Maddi Unsurları
1. Fail ve Mağdur
Fail herhangi bir gerçek kişi olabilir; failin özel bir sıfatı veya mesleki niteliği aranmaz. Mağdur ise toplum ve bireylerdir (Köksal, 2019).
2. Hareket Öğesi
Suçun hareket öğesi;
- Yetkili makamlardan izin almaksızın,
- Maddede sayılan patlayıcı, yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı, boğucu, zehirleyici, sürekli hastalık yapıcı, nükleer, radyoaktif, kimyasal ve biyolojik maddelerin imal edilmesi, ithal edilmesi, ihraç edilmesi, nakledilmesi, muhafaza edilmesi, satın alınması, satılması veya işlenmesidir.
Bu maddeler ayrı ayrı detaylandırılabilir:
- Patlayıcı Maddeler: Dışarıdan ısı soğuran veya hızla büyük miktarda ısı veren bileşiklerdir. Harp araçları ile ilgili üretim ve satış 5201 sayılı kanun ve ilgili mevzuata tabidir (Demir, 2017).
- Biyolojik Maddeler: İnsan, hayvan veya bitkilere zarar verebilen bakteri, virüs gibi mikroorganizmalar veya toksinlerdir. A, B, C kategorilerinde sınıflandırılır ve A grubu ulusal güvenlik açısından en tehlikelidir (Özkan, 2021).
- Nükleer Maddeler: Uranyum, toryum, plütonyum gibi çekirdek reaksiyonlarında enerji açığa çıkaran izotoplardır (Nükleer Kanun Taslağı, 2022).
- Radyoaktif Maddeler: İyonlaştırıcı radyasyon yayan izotoplardır. Atom bombası ve diğer kitle imha silahlarının yapımında kullanılır (Yılmaz, 2020).
- Kimyasal Maddeler: Yüksek toksisiteye sahip, zehirleyici maddeler olup kimyasal silah olarak kullanılabilmektedir (Kara, 2018).
Ayrıca, ilk fıkranın ikinci cümlesinde, bu maddelerin imalinde veya kullanılmasında gerekli malzeme ve teçhizatın ihracı da suç kapsamına alınmıştır.
IV. Suçun Örgüt Faaliyeti Çerçevesinde İşlenmesi
TCK 174. maddedeki suçun suç örgütü faaliyeti kapsamında işlenmesi halinde ceza yarı oranında artırılır (TCK, 2004, m.174/2). Örgüt kavramı ve mensuplarının tanımları TCK 220 ve 6. maddelerinde yapılmıştır (Eren, 2021).
V. Suçun Önemsiz Miktar ve Türdeki Patlayıcı Maddeler Hakkında İşlenmesi
Kanun koyucu, önemsiz miktar veya türdeki patlayıcı maddelerle ilgili ayrı bir hafifletilmiş suç şekli getirmiştir. Bu durumda, failin maksadı da göz önüne alınarak 1 yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür (TCK, 174/3).
VI. Suçun Manevi Unsuru
Suç, kasten işlenebilir olup, taksirle işlenemez (Kunter, 2018). Genel kast yeterlidir; özel bir amaç veya saik aranmaz. Örgüt faaliyeti kapsamında işlenmesi durumunda failin örgüt bilinciyle hareket etmesi gerekir.
VII. Suçun Değişik Görünüş Biçimleri
1. Teşebbüs
Suçun soyut tehlike suçu olması nedeniyle, icra hareketleri kısımlara bölünebiliyorsa teşebbüs mümkündür (Akyüz, 2020).
2. İştirak
TCK genel hükümleri geçerlidir. Ancak, 765 sayılı Kanunun 264. maddesinde yer alan aracılık fiili 174. maddede belirtilmediği için aracılık iştirak kapsamında değerlendirilmelidir (Demir, 2017).
3. İçtima
Suçun çeşitli fiillerle işlenmesi durumunda tek suç oluşur. Ancak, tehlikeli maddelerin kullanılması halinde ayrıca mala zarar verme, çevre kirliliği veya yaralama suçları da gündeme gelebilir.
VIII. Kovuşturma ve Görev
Suçlar şikayete tabi olmayıp resen kovuşturulur, önödeme ve uzlaşmaya tabi değildir (CMK, 5271, m.231/5).
Görevli mahkeme; birinci ve ikinci fıkralar açısından asliye ceza mahkemesi, üçüncü fıkra bakımından da asliye ceza mahkemesidir (Köksal, 2019).
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
S1: Bu suçta zarar gerçekleşmesi şart mıdır?
Hayır, suç soyut tehlike suçudur; zarar gerçekleşmesi gerekmez, tehlikenin varlığı yeterlidir.
S2: Failin özel bir sıfatı olmalı mıdır?
Hayır, fail herhangi bir gerçek kişi olabilir.
S3: Örgüt faaliyeti halinde ceza nasıl değişir?
Cezalar yarı oranında artırılır.
S4: Önemsiz miktardaki patlayıcı maddeler hakkında ceza nasıl belirlenir?
1 yıla kadar hapis cezası öngörülür; failin maksadı da cezada dikkate alınır.
S5: Suç teşebbüsü mümkün müdür?
Evet, icra hareketlerinin kısımlara bölünebildiği durumlarda mümkündür.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.